Epoha na izmaku

NAZIV: MEĐUREČJE (Panonski kvintet)

AUTOR: MARIJA ŠIMOKOVIĆ

IZDAVAČ: Stubovi kulture, Beograd 1998.

Bogdan A. Popović

      Međurečje u naslovu osme pesničke knjige Marije Šimoković, u podnaslovu "Panonski kvintet"; veća poetska celina trebalo bi da bude ostvarena sadejstvom (i sazvučjem) pet manjih - ciklusima pesama "Tisa", "Sprudovi", "Matica", "Ade" i "Dunav". Unekoliko posrednije, moglo bi se reći da vode Tise i Dunava hrane, ali i omeđuju imaginativni svet ove zbirke. Preko prividnih međa uvećavaju ga panonski kvaliteti sadržaja što ih njihovi talasi pronose kroz vremena i prostore. Realizovana je nagoveštena poetska celina višestruko, najvidljivije na dva načina. Isprva, paralelnim delovanjem početnog i završnog ("Tisa" i "Dunav") i, onda, drugog i četvrtog ciklusa pesama ("Sprudovi" i "Ade").
       Primerene nepreglednim prostranstvima i velikim vremenskim rasponima, cikluse "Tisa" i "Dunav" (i ne samo njih) oblikuju lirsko-epske pesme u kojima su svojstva moderne lirike nadređena formi duge pesme. Na prvi pogled narativne, kadgod nalik opevanom događaju, ili stihovanoj "priči" sa komponentama fantastike, prevashodno ove pesme deluju figurativnom energijom. U tzv. slobodnim, metrički konsekventno oblikovanim stihovima i strofama ujednačenog oblika, na čudesan način se ukrštaju vremena, prostori, opšta kretanja i pojedinačne sudbine, naizgled teško spojive teme i značenja - uvek viđeni kroz iskustvo našeg veka, iz pozicije njegovog kraja... Tisa, tako ("Najmlađa reka I" na početku ciklusa, na njegovom kraju "Najmlađa reka II", pristiže iz drevnih, mitskih vremena noseći sobom slutnju našeg. U njenom se okrilju pesnički obnavljaju (i aktualizuju) legende o probranim panonskim junacima kakvi su Sibinjanin Janko (znan i kao Janoš Hunjadi), Jovan Nenad Crni, Roža Šandor. O iluzijama vezanim za bliskost susednih naroda, o pustim državotvornim snovima, o romantičnim, sa stanovišta morala problematičnim podvizima... Dunav, međutim, priziva ideju jedinstvene Srednje Evrope porečenu i poraženu istorijskom i društvenom zbiljom našeg doba, obezvređenjem tekovina kulturnih preobražaja.
       Ciklusi "Sprudovi" i "Ade" nam se ukazuju kao, makar i snovita, mogućnost spasenja od nepredvidljive stihije, kao vidovi života koji opstaju destruktivnim silama uprkos... Rodni grad, secesijska Subotica, oduvek je pesnikinjino uporište, središte njenog poetskog sveta. Motive i teme ona crpi iz njegove bogate kulturne, istorijske, graditeljske baštine, postojeće i domišljene legende uključuje u ovovremena zbivanja. Stvara, zapravo, novi mit o svom gradu. U njenim pesmama - u domašenim sprudovima imenovanim i kao "Poetika prvog prostora" - Subotica isijava značenja relevantna za međurečje, ali i za panonski svet u celini... U kulturi (multikulturalnosti), u stvaralačkim (umetničkim) delima pogotovu, Marija Šimoković nalazi najsnažniju potvrdu nadmoći duha nad materijalnim svetom. Pesme u ciklusu "Ade" zamišljene su kao poetska komunikacija sa znamenitim stvaraocima. Ponajpre sa onima sa kojima pesnikinja deli "istorodnu čežnju", ili su životom i delima vezani za njen svet. Obraćajući se Crnjanskom, Hamvašu, Kišu, osnivaču koreodramskog teatra Jožefu Nađu i ostalima, ona naspram njihovih proverava sopstvena poetička načela, svoje viđenje doba. I, kao po pravilu, ekskluzivnim stvaralačkim i filozofskim idejama životnost obezbeđuju pesme koje se "događaju" u aktuelnoj stvarnosti, u takvoj čak koja može delovati trivijalno.
       Jedinstvenom doživljaju ove zbirke podjednako, mada na drugi način, doprinose prološka i epiloška pesma, "Pesak I" i "Pesak II", kao i osovinska, desetodelna poema "Azurni kovčeg", jedina svrstana u ciklus "Matica". Karakteristično je, pri tom, da su ove, u osnovi simboličke pesme izvedene pravilno rimovanim dvanaestercima složenim u oktave... Prve dve pesme simbolički ozračuju, sa njenih rubova, zbirku u celini: sve što se u "Međurečju" zbiva zadano je trošnošću, ruševnošću, prolaznošću... Umnogome autopoetička, poema "Azurni kovčeg" oživotvorava specifičnu zamisao: kolektivne i pojedinačne sudbine odvijaju se zabeležene na filmskoj traci, ispunjavaju svoju meru i, kao u kakav bunker, slažu se na dnu mora, u pesku. Postaju deo opšteg, dragocenog iskustva ili se, možda, zauvek gube u zaboravu. Nenaklonjeni univerzum određuje kad će nova traka početi da se vrti, a cikličnim kretanjima nikad kraja. Delujući iz kohezionog centra knjige, poetički pogledi sadržani u "Azurnom kovčegu" projektuju se na pesme koje mu prethode i na one koje se nižu posle njega.
       Vidljive su ove projekcije u zamislima, postupcima, značenjima, pojmovima.
       Jednim delom, nova zbirka izlazi iz prethodno objavljenih "Izabranih i novih pesama" Marije Šimoković (Poljubac Gustava Klimta, 1993). A to će reći da je vidimo kao poetsku sublimaciju nekih, po svoj prilici najznačajnijih tokova u njenom pevanju. Tokova koji se, obogaćeni i razvijeni, slivaju u Međurečje. Reč je, dakako, o većoj, pouzdano zamišljenoj i organizovanoj poetskoj celini koja se doima kao dinamička pesnička vizija epohe na izmaku... Po snazi nadahnuća, osobenom postupku i intelektualnoj zrelosti, ova je zbirka, besumnje, među najvrednijim pesničkim ostvarenjima objavljenim u nedavno završenoj izdavačkoj sezoni.