Postoji li ipak tajni testament dr Franje Tuđmana i da li je istina da je pred smrt izgovorio nekoliko važnih poruka svojim saradnicima? Posttuđmanovska Hrvatska pretvorila se u veliku enigmu, a da njeni stanovnici još nisu načisto ni sa realnim pozicijama svoje zemlje u međunarodnim razmerama. Dok ratni stradalnici u knjige žalosti upisuju kako bi voleli da je njihov predsednik na nebo sa sobom poveo čitavu Hrvatsku, u Zagrebu se čuju i zloguke najave da će Hrvatska "još poželjeti Tuđmana, a Tuđmana biti neće". Hrvati ga pamte kao državotvorca i pragmatičnog političara, zapadni političari kao nepoželjnog gosta za evropskim stolom, koga su Amerikanci jedva priveli u vojnu bazu "Rajt Peterson" u Dejtonu i primorali ga da sa Miloševićem i Izetbegovićem potpiše kraj najnovijeg rata na jugoistoku Evrope. Politički bojkot koji su zapadni državnici pokazali prema sahrani Franje Tuđmana u Zagrebu je ocenjen kao uvreda svim građanima Hrvatske. Pouke iz ove neprijatnosti tek treba da se izvuku

      Franjo Tuđman (77) iz Velikog Trgovišća bio je od onih ljudi za koje se s podjednakim pravom može reći da su tipičan produkt svog vremena, ali i da su ovom vremenu utisnuli svoj lični pečat. Živeo je i umro sa osećanjem da mu je, kao Hrvatu, bilo suđeno da svuda i na svakom mestu ispunjava svetu nacionalnu misiju. Međutim, njegova životna preokupacija nije bila naročito originalna: bio je opsednut orvelovskom idejom naknadne rekonstrukcije istorije i ispravljanjem tobožnjih istorijskih nepravdi prema svom narodu. I, verom da neki uzvišeni istorijski ciljevi opravdavaju sva sredstva, svaki "bljesak" i svaku "oluju", a to je najbrži način da se stigne do uverenja da je jedina Pavelićeva greška bila u tome što nije na vreme pobio, ili barem prognao iz Hrvatske sve Srbe...
       Otac Stjepan, lokalni funkcioner Radićeve Hrvatske seljačke stranke poveo je i njega i još dvojicu sinova 1941. u Titove partizane, a ne u Pavelićeve ustaše, u vreme kad su se hrvatski domoljubi (uostalom, ne samo hrvatski), na vetrometini istorije, dvoumili na koju će stranu? Sve je na kraju, očito, ispalo drugačije nego što je stari Tuđman računao i on će, nakon borbi u kojima je izgubio jednog od trojice sinova, u osvit novog doba, zajedno sa suprugom Olgom, 26. aprila 1946. godine okončati život u nikada sasvim razjašnjenim okolnostima: kraj mrtvih supružnika nađen je revolver, a zvanična istraga je konstatovala da je posredi samoubistvo...
       Mladi Franjo će potom napraviti munjevitu političku karijeru: postaće general JNA i glavni armijski "kadrovik", zadužen da razvrstava Titove oficire na podobne i nepodobne, ali i glavni vojni istoričar u Beogradu. Međutim, njegove nevolje u vojnoj službi počeće onog trenutka kad pretpostavljeni zaključe da pokazuje preteranu revnost u nastojanju da naknadno prepravi ili popravi savremenu istoriju i ulogu hrvatskog i srpskog nacionalnog faktora u toj istoriji.
       Naročito ga je mučio Jasenovac. Bio je opsednut idejom da se žrtve u Jasenovcu ponovo "prebroje", i tako skine istorijska ljaga sa onih koji su tokom Drugog svetskog rata genocidom nad Srbima, Jevrejima, Romima, i zločinom nad svojim neistomišljenicima Hrvatima samo nastojali da realizuju "povijesnu hrvatsku državotvornu ideju". U jednoj prilici će mu izleteti pred novinarima kako je srećan što njegova supruga, gospođa Ankica, nije Srpkinja, niti Židovka...
       Kada je grupa znamenitih zagrebačkih nacionalista okupljenih oko Matice hrvatske, predvođena Daliborom Brozovićem, braćom Veselica i njihovim veselim istomišljenicima, koji su priželjkivali granice Hrvatske na Drini i priključenje Zemuna Hrvatskoj, u februaru 1989. godine osnivala Hrvatsku demokratsku zajednicu (HDZ), predsednička dužnost je ponuđena penzionisanom generalu JNA Tuđmanu. Jer, on je među tom bratijom zaista najiskrenije verovao u mogućnost da hrvatski nacionalistički mitovi budu pretočeni u stvarnost samo ako se mobilišu svi dobri Hrvati i ako se za njih obezbedi dovoljno pušaka...
       Tuđmanov pandan na srpskoj strani, Slobodan Milošević, izabranik onih Srba koji su se - uvidevši da Jugoslavija kao država pod srpskom hegemonijom nema budućnost - radije priklonili tradicionalnim idejama hrvatskih i slovenačkih nacionalista o (etnički što čistijoj) nacionalnoj državi, umesto ideji Jugoslavije kao savremene demokratske višenacionalne zajednice, u početku možda i nije razumeo prirodu fanatizma novog hrvatskog lidera. Verovatno mu je Tuđman delovao neozbiljno, operetski i komično, i stoga je - nadmen i ciničan, kakav jeste - u njemu video svog najboljeg potencijalnog saveznika u političkom obračunu sa onim protivnicima na hrvatskoj sceni, prozapadno orijentisanim Antom Markovićem i titoizmu vernim hrvatskim komunistima, od kojih je neuporedivo više zazirao. Kada su se Tuđman i njegovo društvo, konačno, na prvim višestranačkim izborima u Hrvatskoj (1990) dočepali vlasti i svima počeli da pokazuju da misle ozbiljno, da su u stanju da sve Srbe u Hrvatskoj "netom" proglase za građane drugog reda i započnu temeljno čišćenje Hrvatske od Srba i svega što im se činilo kao srpsko, a lideru bosanskih muslimana Aliji Izetbegoviću ponude ulogu glavnog saveznika "glede" uspostavljanja "povijesnih granica" na Drini, Srbi su se našli u čudu, demonstrirajući nespremnost i nesposobnost da se tom anahronom strašilu na tlu Evrope na odgovarajući način suprotstave.
      
       Istorijska odgovornost Srba koji su se u tom trenutku listom okrenuli Slobodanu Miloševiću, nadajući se da ih on može spasiti od nevolja s kojima su bili suočeni pod Tuđmanom, ogledala se najpre u nerazumevanju i ignorisanju istorijskog konteksta u kome se sve to zbivalo: rušenja Berlinskog zida, sloma komunizma, uspostavljanja novog odnosa snaga u Evropi i svetu... Milošević je, zazirući od Evrope i Zapada u celini, valjda i tada računao da će neke svoje političke ambicije (u Bosni i drugde) najlakše realizovati u neposrednom nadmudrivanju sa hrvatskim vrhovnikom (počev od Karađorđeva pa nadalje), smetnuvši pri tome s uma da je Tuđman bio u položaju da otvoreno oslanjanje zvaničnog Beograda na ruske komuniste i generale u očima ostalog sveta lako i jednostavno materijalizuje ("Danke Deutschland") kao svoju odlučujuću taktičku prednost...
       Iako je Miloševićev državnički staž duži od Tuđmanovog, sasvim je prirodno da on, kao mlađi čovek, nadživi svog hrvatskog kolegu. Ali, kako se Tuđmanovim odlaskom završava - ne samo u Hrvatskoj, nego i šire - jedna era u kojoj su ta dva čoveka svoj politički rezon za opstanak na javnoj sceni nalazila jedan u drugome, sada je zaista krajnje vreme da i SR Jugoslavija, na izborima, sebi priušti drugačijeg predsednika. Od toga bi, kao i od odluke hrvatskih birača na predstojećim izborima, mogao mnogo da zavisi i odgovor na pitanje - kada će dva naroda, srpski i hrvatski, konačno smoći snage da načine stvarni bilans Miloševićeve i Tuđmanove politike i pošteno prebroje svaki svoje žrtve koje su pale za politiku ta dva nacionalna lidera?