LIKOVNA UMETNOST

NAZIV IZLOŽBE: Radovi na papiru
AUTOR: Miloš Bajić
GALERIJA: beogradskog Narodnog muzeja

      Đorđe Kadijević
      
       Predstavljen sa 87 svojih odabranih crteža, slikar Miloš Bajić (1915-1995), član legendarne "Decembarske grupe" iz 1955. godine, profesor beogradske Akademije likovnih umetnosti, prisutan gotovo na svakoj značajnoj izložbi u nas od 1951. godine, vraća nas u "zlatno doba" našeg posleratnog kulturnog poleta kakav se do danas nije ponovio. Bajić je imao sreću da bude savremenik i aktivan učesnik istorijske metamorfoze naše umetnosti u kojoj je ona izišla iz zatvorenog i marginalizovanog kruga istrošene tradicije i skučenosti uticaja permisivne ideološke svesti. Bajić je bio živi svedok trenutka otvaranja naše kulture prema vitalnim uticajima aktuelnih umetničkih pravaca iz Evrope i sveta. Njegov umetnički početak podudara se s početkom ere naše "visoke moderne", a njegovo delo predstavlja jedan od njenih visokih dometa.
       Crteži izloženi u Narodnom muzeju nisu slučajno odabrani da obnove našu memoriju na Bajićevo delo. Jer, reč je o likovnom stvaraocu koji je baš u tom, neretko nepravično potcenjenom likovnom mediju, najrečitije izrazio svoje stvaralačke ideje i dileme. Crtež mu je "ležao" i po temperamentu i mentalitetu. Bajić je bio ličnost neobične strukture: sabran duh, promišljen i sistematičan u konačnim sudovima, ali temperamentan, čak silovit, nepredvidljiv i neretko improvizatorski hazardan u realizaciji. Otud se sa razlogom može reći da njegovi crteži jasnije evociraju bitne osobine njegove stvaralačke ličnosti nego uljane slike. U njima ima više dragocenih tragova Bajićeve "upitanosti", tragova uzbudljivih dilema na koje umetnik neizbežno nailazi u stvaralačkom radu, za razliku od slika koje "daju odgovore" i stvaraju utisak smirene sigurnosti.
       Pođemo li kroz ovu izložbu hronološkim smerom, nailazimo na briljantne ženske aktove, rađene bajcom, koji pokazanom crtačkom veštinom podsećaju posmatrača na klasične majstore poput jednog Domijea ("Ženski akt" 1945). Ali, posle te kratkotrajne "klasične" faze slede ciklusi Bajićevih crteža sa oznakom "novog senzibiliteta", kao što su "Mathauzen" (sa danteovskom atmosferom sećanja na ljudski pakao preživljen u jednom od kultnih konclogora iz najmračnijeg vremena holokausta) pa "Evropa i bik" (himna životu i lepoti ispevana u fazi oslobađanja od slika tamne prošlosti) i osobito značajan tematski ciklus "Žene" (posvećen "najlepšoj temi na svetu", obrađenoj sa neskrivenom strašću prožetom oplemenjenim erotskim osećanjem).
       Zanimljivije od poređenja takvih tematskih "skokova" jeste posmatranje metarmofoze Bajićevog stila. Reč je o "ubrzanoj" evoluciji, karakterističnoj za njegovu generaciju koja nije imala vremena ni strpljenja za nekakav postepeni razvoj. Bajić naizgled naglo i šokantno odlučno "uskače" u moderni trend. Odlike tog trenda su slobodna linearna struktura crteža, potpuna nezavisnost forme od modela, naglašena sklonost prema deformaciji oblika. U čisto estetskom smislu, čini se da se Bajić koleba između čvrste postkubističke opcije koju je primio od učitelja Milunovića i čiji trag seže sve do pariskog ateljea Andrea Lota iz tridesetih godina, i "božanske neobaveznosti" Pikasovog "primitivističkog" estetizma koji je, tih godina, silno uticao na umetnike širom sveta, a naročito na generaciju naših mladih modernista. Razumljivi uticaj velikog Španca, tada nekrunisanog kralja svetskog slikarstva, opaža se i u temama Bajićevih crteža ("Europa i bik", erotski ženski akt, repati satiri). Ali, kad god taj uticaj postane isuviše vidljiv, Bajić reaguje energično, vraćajući se postkubističkom brutalizmu, čvrsto istesanoj formi "grubog" crteža išaranog snopovima paralelnih linija iz kojih izbija više revolt nego oduševljenje.
       Recimo na kraju da su Bajićevi crteži instruktivan primer prirodne, a ne usiljene logike kojom jedan slikar prelazi rampu koja deli likovnu apstrakciju od figuracije. Za Bajića se s razlogom kaže da je jedan od pionira našeg "pravog" apstraktnog slikarstva. Taj prelaz, na kojem su se spotakli mnogi naši slikari, kod Bajića se odigrao logično, prvo u glavi pa onda na platnu, što i jeste jedini pravi put. Bajićevi crteži pokazuju koliko je on iskreno voleo figuraciju. To ga nije omelo da shvati da u galaktičkom prostoru visoke moderne apstraktan način likovnog mišljenja i izražavanja (u znaku dominacije forme bez predmetnog sadržaja) predstavlja nužnu soluciju sa kojom mora da se suoči svaki stvaralac integralne svesti.