LIKOVNA UMETNOST
NAZIV IZLOŽBE: Partenon, zapadni friz
AUTOR: Arh. G. A. Panecos
MESTO: ATRIJUM BEOGRADSKOG NARODNOG MUZEJA

      Đorđe Kadijević
      
       Nije li istorija umetnosti zapravo najrečitiji pokazatelj tragične sudbine ljudskog sveta? Da li su igde toliko bolni tragovi udara slepih sila destrukcije i raspadanja, vidljivi na tkivu tvorevina u koje je ljudski duh, u svojoj potrebi za smislom i težnji ka savršenstvu, uneo sve svoje sposobnosti? Da li išta na svetu tako očigledno potvrđuje fatalno dejstvo entropije, usporenog ali nezaustavljivog procesa "gubitka bića" koje vodi ništavilu? Da li igde taj efekat opšteg obesmišljavanja svega postojećeg, sagledanog iz vizure ljudskog bića, izgleda toliko mučno kao u ruševinama velikih umetničkih dela?
       Ovakve crne misli moraju se javiti u svesti posetilaca spektakularne izložbe u beogradskom Narodnom muzeju sa nazivom "Partenon, zapadni friz", priređene u saradnji sa Helenskom fondacijom za kulturu. U prostranom atrijumu muzeja izložena je kopija reljefa zapadnog friza sa fasade hrama Partenona na atinskom Akropolju, izrađena u veštačkom mermeru u 19. veku, dakle, reprodukcija dela koje je izradio, po mnogim mišljenjima najveći vajar svih vremena Fidija sa svojim učenicima, u vremenu između 447. i 438. godine pre nove ere. Reljef prikazuje ljudske i životinjske figure, konje i jahače, a sadržaj mu je vezan za proslavu pobeda Atinjana u brojnim ratovima, "starim i skorašnjim"...
       Dok sa uzbuđenjem posmatramo ove reljefe - reči divljenje i uživanje čine se slabe da izraze to osećanje - promiče nam pred unutarnjim okom, kao na nekom imaginarnom video-snimku, čitava istorija partenonskog hrama. Pošto je izgrađen u petom veku stare ere na inicijativu Perikla, hram je, nenačet zubom vremena, vekovima krasio breg Akropolis iznad drevne Atine. Rimsko osvajanje Grčke nije ugrozilo Partenon jer su osvajači bili svesni da je reč o remek-delu svetske arhitekture. Ali, jednom je i Rim došao kraju i na breg Akropolis stigli su varvari Heruli 267. godine nove ere i spalili hram boginje Atine.
       Građevina je, potom, u vizantijsko vreme, služila kao pravoslavna crkva posvećena Bogorodici, sve do 1204. godine kada je, u periodu tzv. latinskog carstva, pretvorena u katolički hram. Kada su Turci osvojili Balkan, već uveliko oštećeno delo Iktinosa i Kalikratesa postalo je džamija! Izvesno da nijedan hram na svetu nije promenio toliko konfesija kao Partenon. A onda dolazi fatalna 1687. godina i mletačka opsada Atine u kojoj se "proslavio" jedan tobdžija iz republike svetog Marka. On je svojim đuletom pogodio drevni hram koji su Turci koristili kao barutanu. U strašnoj eksploziji nestala je zauvek trećina hrama.
       Finale čina ljudskog rušilačkog instinkta svojstvenog ljudskom biću odigrao se u 19. veku kada je engleski lord Eldžin 1802. godine, sa saglasnošću podmićene turske vlasti, poskidao sa fasade Partenona preostale Fidijine statue i "preselio" ih u London. Tek 1834. godine, po obnovi grčke države, počeli su radovi na očuvanju i restauraciji unakažene Periklove zadužbine.
       Kopija friza koja je izložena u Narodnom muzeju reprodukuje vrhunsko ostvarenje klasičnog stila u istoriji antičke grčke skulpture. Čudo tog stila je u spoju njegove realističnosti i idealističke estetičke koncepcije. Prizori koji predstavljaju konjanike prosto vrve od života, punog stvarnosnih detalja (mladić koji timari konjske sapi, ili onaj drugi koji, žustrim pokretom, kroti uplašenog konja). Ali, u doživljaju te slike stvarnosti nema ni traga naturalističke bukvalnosti. Iz Fidijinog dela izbija jasna svest da cilj umetnosti nije u identifikaciji sa pukom realnošću, pa čak ni sa prirodom. Kao nigde drugde, u delu ovog velikog Grka jasno je vidljivo da umetnik nije izvršio svoj zadatak ako je u njegovom delu izostala ona "obaveznost" prema idealnoj lepoti koja je "dar bogova", čiji sinonimni savremeni izraz je "estetsko saznanje", po kome se umetnost razlikuje od svega drugog što ljudi rade. Moraće da prođu vekovi i milenijumi dok se ta dva elementa božanski i ljudski, ponovo približe toliko kao kod Fidije.
       Ali, ta svetla misao potamneće u svesti posetioca koji napušta prostor ove izložbe, svesti ispunjene gorkim saznanjem da nema na svetu te svetinje na koju p o l u č o v e k - najbrojniji antropoidni model među naslednicima pitekantropusa i najprisutniji protagonista svetske istorije - neće podići svoju rušilačku ruku.