NIN Reklama
Oznaka i datum izdanja
Naslovna stranaPretrazivanjeArhivaRedakcijaProdaja
Naslovna strana broja

Prva liga, Druga liga - rat

Predrag Simić: Put u Rambuje

      Poziv iz Grčke: Početkom 1995. godine primio sam pismo od profesora Tanosa Veremisa, predsednika Grčke fondacije za evropsku i spoljnu politiku (ELIAMEP), u kome je izneo nameru da pokrene jedno šire istraživanje o uticaju kosovskog problema na regionalnu bezbednost i predložio da se uključim. Iako sam se do tada samo sporadično bavio kosovskom krizom, Veremisov poziv sam prihvatio zbog toga što je projekt bio prilika ne samo da upoznam novu, postkomunističku generaciju albanskih istraživača i političara, nego i da izbliza pratim razvoj politike vodećih evropskih zemalja i SAD prema ovom problemu.
       Osnovan krajem osamdesetih, ELIAMEP se, naime, brzo afirmisao kao dinamična institucija u oblasti savremenih balkanskih studija okupivši mnoge saradnike iz balkanskih zemalja, Evrope i Sjedinjenih Država. Zbog toga su rasprave na njegovim skupovima bile pouzdan indikator razmišljanja i buduće politike međunarodne zajednice prema Balkanu.
       Da li je kosovska kriza posle 1996. mogla krenuti drugačijim pravcem?
       Uprkos nestrpljivosti zagovornika ratne opcije, sve do jeseni 1998. ni u Evropi ni u SAD nije preovladala namera da se kosovski čvor rasplete silom. Od sporazuma o normalizaciji obrazovanja na Kosovu, potpisanog uz posredovanje Vatikana, preko nemačkih i američkih posredničkih inicijativa, do konferencije u Rambujeu, sazvane na inicijativu Francuske, mnoge evropske vladine i nevladine organizacije strpljivo su pokušavale da kroz srpskoalbanski dijalog nađu rešenje problema koji nije ugrožavao samo Srbiju i Jugoslaviju nego i čitavu jugoistočnu Evropu. Kada su ovi pokušaji doživeli neuspeh, na sceni je ostao samo NATO koji je, sledeći vlastite interese i logiku sile, napadom na Jugoslaviju napravio možda najozbiljniji presedan u posleratnoj istoriji međunarodnih odnosa.
       Pokušaji: U vreme kada je bila pokrenuta, inicijativa ELIAMEP-a nije bila usamljena. Početkom devedesetih godina nevladine organizacije učinile su više pokušaja da otvore srpskoalbanski dijalog dok je određene korake u tom pravcu učinila i jugoslovenska savezna vlada sredinom 1992. godine. Za većinu političkih partija, medija i istraživačkih institucija u Srbiji kosovska kriza bila je, međutim, previše vruća tema zbog čega je jedna od retkih prilika za srpskoalbanski dijalog u Beogradu bila konferencija koju je 1994. u Sava centru organizovao tadašnji britanski otpravnik poslova Ajvor Roberts.
       Iako su i tom prilikom uglavnom izostali predstavnici vladajućih partija, već samo održavanje ove konferencije govorilo je o izvesnoj spremnosti vlasti u Beogradu da prihvate srpskoalbanski dijalog, ali i o nespremnosti da se ozbiljno uhvate u koštac s kosovskim problemom.
       Nešto veća spremnost dela albanskih političara za dijalog bila je pre izraz njihovih nastojanja da steknu naklonost međunarodnog javnog mnjenja i učvrste svoj tadašnji nepovoljan položaj, nego procene da bi sa Srbima mogli postići svoje ciljeve. Pokušaji da se u savremenoj srpskoj i albanskoj literaturi otvori problem uglavnom su se, uz časne izuzetke (poput Selenićevih "Prijatelja"), završavali u nacionalnoj mitologiji i uzajamnom optuživanju.
       U političkom životu Srbije početkom devedesetih blokada srpskoalbanskih odnosa imala je i praktičan značaj pošto je albanski bojkot izbora učinio da Kosovo postane važan "rezervoar" glasova gde su vladajuće partije uvek mogle računati na tridesetak mesta u parlamentu. To je bio povod optužbama srpske opozicije da kosovski Albanci svojim bojkotom zapravo održavaju politički status ljuo u Srbiji i vode politiku "što gore to bolje", na što su oni odgovarali tvrdnjom da bi ulaskom u srpski parlament samo homogenizovali srpske partije optužujući opoziciju da se u svom stavu prema Kosovu ne razlikuje od vlasti.
       Jedan od retkih izuzetaka dogodio se tokom opozicionih protesta u Srbiji 1996/97. godine kada je Adem Demaći uputio pismo podrške koje je Vuk Drašković pročitao na demonstracijama u Beogradu ali je čak i to ostalo epizoda koja nije imala uticaja na dalji tok odnosa dva naroda. Pokušaji pojedinih albanskih intelektualaca, poput Vetona Suroija i Škeljzena Malićija, početkom devedesetih godina da uključe Albance u politički život Srbije, završili su se neuspehom i njihovim privremenim povlačenjem iz aktivne politike.
       Promene: Problem Kosova i Metohije je, međutim, mnogo više od etničkog i teritorijalnog spora Srba i Albanaca. Pre svega, to je područje s najvišom stopom demografskog rasta u Evropi: u periodu 1948-1981. njegovo stanovništo je udvostručeno i to je potpuno izmenilo etničku ravnotežu u pokrajini. Za samo dve decenije (1961-1981) lokalno albansko stanovništvo uvećano je za 90% što je njegov udeo u ukupnom stanovništvu pokrajine povećalo sa 67,2% na 77,4% dok je udeo srpskog stanovništva opao sa 23,6% na 7,3% a Crnogoraca sa 3,9% na 1,7%. Polovina lokalne albanske populacije mlađa je od 20 godina i u narednih dvadeset godina će se ponovo udvostručiti.
       Drugo, uprkos visokim ulaganjima bivše savezne države, Kosovo i Metohija je zbog visokog demografskog rasta, arhaične društvene organizacije, promašenih investicija i drugih razloga ostalo najnerazvijenije područje Jugoslavije.
       Treće, to je religijski i kulturni problem pošto su Albanci većinom muslimani dok su Srbi hrišćani. Dalje, to je politički i geostrateški problem, jer je ovo područje bitno za stabilnost i bezbednost Srbije i Jugoslavije dok je odsustvo etničkih Albanaca iz političkog života zemlje (16,5% populacije SRJ) ostavilo tokom devedesetih godina značajnu prazninu na političkoj sceni Srbije i Jugoslavije.
       Četvrto, to je ekonomski problem pošto se na Kosovu i Metohiji nalaze neki od glavnih prirodnih i privrednih resursa. Konačno, ali ne i na poslednjem mestu, to je regionalni i evropski problem pošto je stabilnost (ili nestabilnost) ovog regiona neposredno povezana sa stabilnošću svih susednih država i čitavog južnog Balkana.
       Istorija: Iako su istorijski koreni srpskoalbanskih sukoba duboki, svakako se ne radi o "antičkoj mržnji": Albanci su u srpskoj srednjovekovnoj državi bili aktivan činilac da bi se kasnije zajednički suprotstavili prodoru Turaka na Balkan. Islamizacija i uspon u hijerarhiji Osmanskog carstva učinili su Albance instrumentom dominacije Istanbula nad hrišćanskim stanovništvom na Balkanu. Osmanske vlasti podsticale su ovaj proces poreskim i drugim olakšicama koje su učinile da većina Albanaca primi islam tokom XVI veka dok su albanske pravoslavne zajednice preživele uglavnom među Toskama na jugu i donekle na severu gde se, pod uticajem Vatikana, očuvala i albanska katolička zajednica u okolini Skadra.
       Prelazak u islam najpre su prihvatili albanski feudalci a potom i gradsko i, na kraju, seosko stanovništvo. Privilegije muslimana i diskriminacija hrišćana izazvali su prve sukobe Albanaca sa Srbima na području današnjeg Kosova i Metohije gde su Albanci počeli da se naseljavaju u sve većem broju u XVIII i XIX veku asimilujući ili potiskujući srpsko stanovništvo na sever. Osmanska represija nad hrišćanima povećana je u XVII veku pošto je zaustavljena ekspanzija u Evropu i pošto su habzburške armije izvršile duboke prodore na Balkan. Pod ovim pritiskom u dva navrata je došlo do egzodusa srpskog stanovništva 1690. i 1737. godine koje su habzburški vladari naseljavali u Vojnoj krajini (Militär-grenze) duž novouspostavljenih granica s Osmanskim carstvom.
       Promena demografskog sastava ovog prostora intenzivirana je u poslednja dva stoleća Otomanske imperije kada je plansko naseljavanje Albanaca verovatno imalo za cilj da spreči homogenizaciju slovenskog stanovništva koje se bunilo protiv otomanske vlasti i spreči stvaranje novih nacionalnih država na Balkanu. Stoga je Prvi srpski ustanak (1804-1813), koji je označio početak nacionalnih revolucija na Balkanu, otvorio novu etapu u srpskoalbanskim odnosima.
       U prvom nacionalnom programu, Načertaniju Ilije Garašanina (1844) godine, Srbija je sebi postavila za cilj oslobađanje Južnih Slovena od otomanske okupacije u saradnji sa ostalim balkanskim narodima. U tom cilju uspostavljene su veze i sa albanskim katoličkim klanom Miriditi koje su dovele do sporazuma o zajedničkoj borbi protiv Turaka 1849. godine. Pokušaj da se Albanci uključe u oslobodilački pokret balkanskih naroda bio je značajan zbog toga što je sredinom XIX veka čak 70% Albanaca bilo islamizovano i zainteresovano za očuvanje Otomanske imperije i njenih institucija. Otpor reformama Otomanske imperije iz 1839 (tanzimat) izazvao je nemire islamizovanih albanskih feudalaca čije je posledice trpelo hrišćansko stanovništvo koje je smatrano odgovornim za ukidanje starih privilegija. U to vreme pojačana je i albanska kolonizacija na prostorima današnjeg Kosova i Metohije koja je prerasla u masovni teror i etničko čišćenje lokalnog srpskog stanovništva.
       Prvi sukobi: Ratovi protiv Otomanske imperije 1876-78. godine doveli su Srbe i Crnogorce u prvi ozbiljan sudar sa Albancima. Pravac napredovanja srpske vojske išao je teritorijom na kojoj su bili kolonizovani Albanci te ih je Porta lako mobilisala protiv Srba. Operacije srpske armije na jugu Srbije i kratkotrajno zaposedanje Kosova 1878. godine pokrenuli su prvi talas izbeglica u obrnutom smeru kada je oko 30.000 Albanaca napustilo Toplički i Jablanički okrug koji su posle Berlinskog kongresa pripali Srbiji.
       Berlinski kongres je doneo prekretnicu u oslobodilačkim pokretima balkanskih naroda i počeo proces podele Otomanske imperije. U takvim uslovima, u Prizrenu je juna 1878. godine formirana "Liga za odbranu albanskog naroda" ("Prva prizrenska liga") i usvojen prvi albanski nacionalni program. Cilj je bilo stvaranje albanske države u koju bi ušle četiri oblasti: a)áJužna Albanija i Epir sa sedištem u Janjini; b) Severna i srednja Albanija (Skadar, Tirana i Elbasan); v) Makedonija (Skoplje, Debar, Gostivar, Prilep, Veles, Bitolj, Ohrid); g) Kosovo s delovima južne Srbije i Makedonije (Peć, Đakovica, Prizren, Novi Pazar, Mitrovica, Sjenica, Priština, Gnjilane, Preševo i Kumanovo). Ukratko, Prva prizrenska liga je postavila zahtev za stvaranje "Velike Albanije" koji je do danas ostao krajnji cilj albanskog nacionalnog pokreta. Iako je Liga u početku uživala podršku turske vlasti, posle Berlinskog kongresa albanski pokret se okreće protiv Porte koja ga je likvidirala 1882. godine dok je čitavo područje zapalo u stanje anarhije i nasilja. Represija nad srpskim stanovništvom na području današnjeg Kosova i Metohije uslovila je iseljavanje oko 400.000 ljudi u Srbiju između 1878. i 1912. godine.
       Prvi balkanski rat (1912) okončao je otomansku vlast na Balkanu ali je doveo i do otvorenog sukoba nacionalnih programa balkanskih država. Srbija je u rat ušla sa ciljem da oslobodi srpsko stanovništvo u područjima pod otomanskom vlašću i obezbedi izlaz na Jadransko more što je neizbežno vodilo u sukob sa Albancima.
       Potcenjujući snagu albanskog nacionalnog pokreta, srpski političari tog vremena su predviđali asimilaciju Albanaca u Srbiji uz eventualnu autonomiju na područjima na kojima su činili većinu. Takvo uverenje učvrstio je relativno slab otpor koji su Albanci pružili napredovanju srpske vojske na Kosovu i Metohiji i severnoj Albaniji. Situacija se ubrzo promenila pošto je albanski nacionalni pokret dobio snažnu podršku Austrougarske i Italije, zainteresovanih da stvaranjem albanske države pod njihovim uticajem spreče druge balkanske države da stvore uporišta na jadranskoj obali.
       Kompromis velikih sila postignut je na ambasadorskoj konferenciji u Londonu 1912-13. godine kada je izvršeno teritorijalno razgraničenje između nove albanske države i njenih suseda.
       Prva Jugoslavija: Srbija kao i Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca (stvorena 1918) nisu imale određenu politiku prema Albancima koji su se našli u njihovim granicama posle 1912. godine. Mirovnim ugovorom sklopljenim u Berlinu 1878. godine Srbija je preuzela obavezu zaštite verskih manjina na svojoj teritoriji a ova obaveza je zamenjena tek 1919. godine odgovarajućim odredbama mirovnog ugovora iz Sen Žermena (jedan u sistemu Versajskih mirovnih ugovora).
       Novostvorena Kraljevina SHS obavezala se na zaštitu života i slobode bez obzira na poreklo, narodnost, jezik, rasu ili veru, jednakost svih građana pred zakonom, slobodnu upotrebu jezika i dr. Situacija u praksi bila je, međutim, drugačija: izuzev albanskih feudalaca i građanstva koji su našli svoje mesto u organizaciji nove države (naročito kroz muslimansku partiju Džemiet etnički Albanci bili su lišeni ovih prava. Odnose je opterećivao i albanski terorizam (tzv. kačaci) koji je izazivao represalije vlasti. Na području današnjeg Kosova i Metohije nova država imala je dva glavna cilja: agrarnu reformu (likvidacija otomanskog feudalnog poretka) i kolonizaciju (uspostavljanje etničke ravnoteže na ovom području). Haotično sprovođenje ove politike i zloupotrebe lokalnih vlasti produbili su jaz između Srba i Albanaca. Između 1922. i 1941. na Kosovu i Metohiji je ukupno naseljeno 12.000 porodica (oko 60.000 lica) ili oko 9,2% njegovog predratnog stanovništva.
       Druga prizrenska liga: To je bio razlog zbog koga je albansko stanovništvo na Kosovu raspad Jugoslavije i fašističku okupaciju 1941. godine dočekalo kao oslobođenje što su okupacione vlasti podstakle uključivanjem područja današnjeg Kosova i Metohije u sastav "Velike Albanije" stvorene pod italijanskim protektoratom.
       Nealbansko stanovništvo je između 1941. i 1945. godine bilo izloženo teroru i etničkom čišćenju na čijem udaru su se našli naročito srpski i crnogorski kolonisti koji su zajedno sa velikim brojem starosedelaca proterani u Srbiju (samo do aprila 1942. proterano je više od 60.000 Srba).
       Predsednik albanske marionetske vlade Mustafa Kruja održao je 30. maja 1941. godine u Kraljevskoj italijanskoj akademiji predavanje o "Velikoj Albaniji" u kome je istakao da će "Musolini i Hitler obezbediti albanskom narodu posle pobede sila Osovine i uspostavljanja novog poretka takvu nacionalnu državu koja će obuhvatiti najšire etničke granice i biti u nerazdvojnoj vezi s fašističkom Italijom". Lideri predratne muslimanske partije Xemiet na Kosovu u to vreme stvorili su novu albansku političku organizaciju Lidhja kombetare shljuiptare sa izrazito iredentističkim programom. Ovakvu politiku posle kapitulacije Italije nastavio je i Treći rajh pod čijim uticajem je krajem 1943. godine osnovana tzv. Druga prizrenska liga.
       U to vreme, međutim, na scenu stupaju jugoslovenski komunisti koji su preko svojih predstavnika u Albaniji i na Kosovu i Metohiji organizovali albanski komunistički i antifašistički pokret i otvorili novu fazu u istoriji jugoslovensko-albanskih odnosa.
       Ukratko, stoleća otomanske okupacije i islamizacija na Balkanu duboko su poremetile odnose Albanaca sa Srbima susednim narodima koji su u njima često videli oruđe otomanske represije. Jaz između Slovena i Albanaca produbljen je u XIX i XX veku, kada su se njihovi nacionalni programi sukobili što je otvorilo širok prostor za uticaj vanbalkanskih sila koje su spretno koristile međusobne animozitete za svoje ciljeve.
       Nasleđe ove istorije bilo je duboko nepoverenje koje je prelazilo u međunacionalnu mržnju koja se može videti već u pežorativnom značenju reči Shljuiptar (Albanac) u srpskom i Shkie (Sloven) u albanskom jeziku i koji su bitno suzili mogućnost stvaranja ne samo multikulturne nego čak i interkulturne zajednice na Kosovu i Metohiji. Pri tome, faktor religije ne bi trebalo ni potceniti (islam ima određenog uticaja na visok demografski priraštaj na Kosovu) ali ni preceniti jer još od vremena Prve prizrenske lige pa nadalje credo albanskog nacionalnog pokreta glasi: "Religija Albanaca je albanstvo" (feja e shljdžptarit ashi shljdžptaria).
       "Treći svetski rat": U međunarodnim krugovima kosovski problem se nalazio visoko na listi hroničnih balkanskih kriznih žarišta još od početka sedamdesetih godina i gotovo da nije bilo ozbiljnije analize regionalne bezbednosti koja nije ukazivala na njegov eksplozivni naboj i moguće posledice po Balkan i Evropu. Tako je, na primer, već u drugoj polovini sedamdesetih u Jugoslaviji veliku nervozu izazvala knjiga "Treći svetski rat" penzionisanog generala NATO-a, Džona Haketa, koja je polazila od pretpostavke da bi treći svetski rat mogao izbiti upravo na Kosovu.
       Iako se radilo o političkoj fikciji, činjenica da su Haket i njegovi saradnici u ovoj knjizi bili bivši visoki oficiri NATO-a davala joj je veliku specifičnu težinu dok je u Jugoslaviji izazvala podozrenje da bi NATO kosovsku krizu mogao iskoristiti kao povod za intervenciju protiv Jugoslavije. Takva bojazan naročito je porasla kada su u proleće 1981. godine, nepunih godinu dana posle smrti maršala Tita, na Kosovu izbile albanske demonstracije čiji je glavni zahtev bio da ova srpska pokrajina dobije status sedme jugoslovenske republike. Iako su demonstracije ubrzo bile ugušene, one su presudno uticale na dalja zbivanja na srpskoj i jugoslovenskoj sceni.
       Američki zaokret: Albanski nacionalni pokret na Kosovu sve do kraja osamdesetih godina nije mogao računati na ozbiljniju podršku u inostranstvu izuzev u Albaniji i albanskoj dijaspori na Zapadu. U to vreme, naime, Jugoslavija je još uvek imala privilegovani položaj "jezička na vagi odnosa supersila" i jednog od lidera pokreta nesvrstanosti dok je Enver Hodžina Albanija važila za "poslednji bastion staljinizma u Evropi" i "balkanski gulag".
       U drugoj polovini osamdesetih stvari su se naglo menjale: ulogu "simbola razlika u komunističkom svetu" preuzele su Poljska i Mađarska dok je Jugoslavija bespovratno tonula u krizu za koje podeljeno posttitovsko rukovodstvo nije umelo da nađe rešenje. Tome je dalje doprinela politika najpre Reganove a zatim i Bušove administracije u Sjedinjenim Državama koji, za razliku od njihovih prethodnika, "više nisu videli potrebu za tampon-državom kakva je Jugoslavija". Već 1984. godine direktiva Bele kuće o nacionalnoj bezbednosti NSDD 133 o Jugoslaviji govori samo kao o još jednoj komunističkoj zemlji koja se mora suočiti s demokratskim promenama koje bi je približile Zapadu.
       U to vreme američki kongresmen italoalbanskog porekla, Džozef Diogardi, osnovao je u Kongresu albanski lobi u koji je privukao grupu uticajnih kongresmena poput Roberta Dola (budućeg republikanskog kandidata za predsednika SAD), Alfonsa d' Amata, Denisa de Končinija i Toma Lantoša i počeo aktivno da radi na promociji albanskih interesa u Sjedinjenim Državama.
       Iako različitih političkih opredeljenja, takvu ulogu su preuzele i albanske emigrantske političke organizacije u Zapadnoj Evropi, naročito u Nemačkoj, Švajcarskoj, Švedskoj, Velikoj Britaniji, Belgiji i Danskoj. Američka i evropska podrška presudno su uticale da albanski nacionalni pokret na Kosovu privremeno napusti svoju raniju "marksističko-lenjinističku", odnosno, "enverističku" orijentaciju i okrene se Zapadu. U završnici kosovske drame to će se pokazati jednim od važnih faktora koji su uticali da se u srpskoalbanskom etničkom sukobu NATO konačno opredeli za albansku stranu.
       Uprkos očekivanjima američke Centralne obaveštajne agencije iz novembra 1990, do eksplozije nije došlo na siromašnom i etnički podeljenom Kosovu nego u bogatoj i nacionalno homogenoj Sloveniji. Razloge za relativni mir na Kosovu sve do završetka rata u Bosni valjalo bi potražiti u strategiji albanskog nacionalnog pokreta koja je do kraja 1995. godine počivala na tri osnovne teze. Prva je glasila da je odnos snaga u to vreme bio nepovoljan za Albance, ali i da će ratovi u zapadnim jugoslovenskim republikama iscrpeti Srbiju u tolikoj meri da će postati spremna da promeni svoj nepopustljiv stav prema Kosovu. Druga se odnosila na samu Albaniju koja je u to vreme prolazila kroz postkomunistička politička previranja u kojima su kosovski Albanci stali na stranu Demokratske stranke Salija Beriše videći u njenom dolasku na vlast odlučujući korak u pravcu ukupne promene snaga. Treće, sve do Dejtonskog mirovnog sporazuma, među albanskim političarima na Kosovu vladalo je uverenje da će u završnici bosanske drame međunarodna zajednica staviti na dnevni red i problem Kosova ako ne i čitavo "albansko pitanje".
       Kosovski Albanci su, naime, već od kraja osamdesetih godina sebe videli kao pokretačku snagu "albanskog pitanja" na čitavom Balkanu i neku vrstu "albanskog Pijemonta" oko koga bi trebalo da se okupe Albanci ne samo u Albaniji i Makedoniji nego i u Crnoj Gori i Grčkoj. Jednom prilikom tim povodom pola u šali, pola u zbilji, zapitao sam jednog od vodećih albanskih političara u prethodnoj Jugoslaviji šta je, zapravo, cilj albanskih nacionalista na Kosovu: stvaranje "Velike Albanije" ili "Velikog Kosova"? Odgovor je bio neočekivan: "Šta misliš, ko je koga trebalo da prisajedini u Nemačkoj posle pada Berlinskog zida: Zapadna Nemačka Istočnu Nemačku ili obrnuto? Prirodno je da razvijeniji deo nacije pripoji manje razvijeni deo a u slučaju Albanaca razvijeniji deo je Kosovo koje je, uostalom, i istorijska kolevka albanske nacionalne ideje."
       Posle Dejtona: Dejtonski sporazum doneo je prekretnicu u politici kosovskih Albanaca. Pošto se nije ispunilo njihovo očekivanje da će se na dnevnom redu konferencije u Dejtonu naći i kosovski problem, Albanci su počeli da okreću leđa Demokratskom savezu Kosova i njegovom do tada nespornom lideru Ibrahimu Rugovi tražeći radikalnije lidere koje će uskoro naći u enverističkom "Narodnom pokretu Kosova" i njegovom vojnom izdanku "Oslobodilačkoj vojsci Kosova".
       Ova organizacija, nastala krajem 1993, oglasila se u javnosti nepuna četiri meseca posle potpisivanja mirovnog sporazuma za Bosnu serijom od pet simultano izvedenih terorističkih napada na srpsku policiju.
       Drugi razlog bila je pojava nove generacije na albanskoj političkoj sceni koja je najpre nastupila s demokratskim ciljevima u okviru studentskog pokreta da bi se i sama uskoro obrela u redovima rukovodstva "OVK". Treći značajan razlog promene u strategiji albanskih nacionalista bili su kriza i pad Berišinog režima u Albaniji i povratak na vlast Socijalističke partije Fatosa Nanoa. Glavna uporišta albanskih socijalista su među pravoslavnim Toskama na jugu koji nisu naklonjeni islamizovanim Gegama na severu i vide u "Velikoj Albaniji" državu u kojoj bi ionako nepovoljni odnos snaga muslimana i hrišćana (70% Albanaca su muslimani, 20% pravoslavci i 10% katolici) bio konačno promenjen na njihovu štetu.
       U duboke razlike koje dele jug i sever Albanije (uključujući kosovske Albance) imao sam prilike da se uverim prilikom čestih susreta u Grčkoj na kojima su redovno učestvovali i mlađi albanski opozicioni političari koji se nisu ustezali da kritikuju politiku svojih sunarodnika na Kosovu. Primer ove vrste bila je prva (i jedina) poseta tri albanska opoziciona lidera Beogradu 1993. godine kojima je domaćin bio beogradski Institut za međunarodnu politiku i privredu na čijem čelu sam se u to vreme nalazio.
       Izuzev Šešeljevih radikala, koji su ostali po strani, njihovi susreti sa srpskim političarima protekli su u normalnoj, često i srdačnoj atmosferi u kojoj je bio vidljiv obostrani napor da se srodni interesi dve susedne države stave iznad sukobljenih nacionalnih interesa. Upravo to će biti i povod kratkotrajnog otopljavanja u srpskoalbanskim odnosima posle dolaska socijalista na vlast sredinom 1997. godine ali i žestokih sukoba u Tirani septembra i oktobra 1998. koji će se završiti konačnim odlaskom Fatosa Nanoa s vlasti. Neritan Ceka, Arben Imami i Spartak Nđela posle povratka iz Beograda u Albaniju doživeli su pravi medijski linč režimske štampe koja je grubim rečima osudila njihovu posetu kao akt "nacionalne izdaje".
      
       (Nastaviće se)
      
      

      

Decenija (1989-99) u kojoj se od ukidanja autonomije po Ustavu SFRJ iz 1974. stiglo do "KFOR autonomije" i potpune internacionalizacije kosovskog pitanja proces je koji će se dugo analizirati i razjašnjavati. Predrag Simić viši naučni saradnik Instituta za međunarodnu politiku u Beogradu (inače bivši direktor Instituta), spoljnopolitički savetnik predsednika SPO Vuka Draškovića i sam učesnik događanja u završnoj fazi napisao je knjigu o tome. NIN će u nekoliko nastavaka objaviti najzanimljivije delove


      


Copyright © 1996-2003 NIN - redakcija@nin.co.yu