NAZIV: "Osam predavanja"
AUTOR: Nikola Milošević
IZDAVAČ: KOV, Vršac 2000.

      Nenad Daković
      
       U dosadašnjem opusu Nikole Miloševića ovih osam predavanja, iz predmeta "Antičke poetike", koje još drži studentima Filološkog fakulteta, posvećena su, pre svega Aristotelovoj poetici.
       Osam predavanja su deo kursa posvećenog "Antičkim poetikama", tako da su prirodno samo delimičan uvid u prirodu i teorijski domet ovog kursa. Ipak, i ovih osam predavanja omogućuju da se sagleda osnovna teorijska matrica Miloševićeve analize, ovde - pre svega - Aristotelove poetike. Milošević polazi od polemičkog karaktera Aristotelove poetike koja i nastaje u polemici sa učiteljem. Druga osobenost ovog pristupa je u karakterističnoj analizi teorijskih tvorevina, koju Milošević primenjuje na osnovu uvida ostvarenih u njegovoj "psihologiji znanja", što je nova teorijska disciplina čiji je osnivač sam Milošević.
       Osnovni postulat ove doktrine koju Milošević primenjuje na Aristotelovu poetiku glasi da imanentna analiza teorijskih tvorevina pokazuje da razlog njihove nekoherentnosti nije imanentan, nego vanteorijski. Tako nedoslednosti Aristotelove poetike ne spadaju u teorijsku, nego u socijalnu i psihološku ravan. Prema Miloševiću, Aristotel je prvi među književnim teoretičarima i teoretičarima umetnosti uopšte formulisao, ili bio na tragu ovog uvida, autonomnu prirodu umetničkog dela za koja ne važe ona ista pravila koja važe za etiku i politiku. To što sam Aristotel nije uvek, ili najčešće, na visini ovog uvida, koji ga tako radikalno odvaja od Platonove heteronomne koncepcije umetnosti, jeste upravo predmet psihologije znanja, odnosno analize vanteorijskih činilaca koji su iskrivili, ili zamaglili njegovu teorijsku optiku. Ova deformacija potiče najpre od socijalnih faktora, odnosno, od socijalnih odnosa u samom polisu. Grčki polis nije bio demokratska zajednica, nego zajednica koja je počivala na isključivanju robova, žena i stranaca iz političkog života.
       Na jednom mestu Milošević će podsetiti na modernu idealizaciju polisa, čija je osnova u tome da i čudovište na pristojnoj udaljenosti ponekad može delovati lepo. I kao čovek, imajući pred sobom Sokratov primer, Aristotel nije bio na visini svog delimičnog teorijskog uvida u autonomiju umetničkih tvorevina. Tek su strah i ljudski konformizam onemogućili Aristotela da u analizi Homera, ili Euripida, pre svega, kod koga je ono psihološko klatno otišlo najdalje, ustanovi najviše domete grčke umetnosti. Jer, njegova poetika, to je Milošević ubedljivo pokazao, u osnovi je bila normativistička i u dobroj meri utilitarna. Kao da se pisac poetike poveo za onim uvidom sadržanim u rečima Ivana Karamazova koje navodi Milošević: "širok je čovek, ja bih ga malo suzio". Iz ovog vanteorijskog razloga Aristotelova poetika nije bila na visini Euripidovih tragedija. Zato je moguća poruka ovih predavanja pohvala Euripidu i pokuda Aristotela.