Neočekivan dolazak zagrebačkog nadbiskupa Josipa Bozanića na grob kralja Petra Prvog Karađorđevića na Oplencu pokazao je da obe crkve u novi milenijum nose stare političke navike

      Ono što pre šest godina nije pošlo za rukom papi Jovanu Pavlu Drugom, “odradio” je zagrebački nadbiskup dr Josip Bozanić. Nekadašnji kardinal iz Krakova nekoliko puta je obišao zemaljsku kuglu, ali nije došao u Beograd. Bivši biskup sa ostrva Krk u Jadranu sačekao je početak trećeg milenijuma, a onda je ušao u crkvu Svetog Đorđa i zastao nad grobom kralja Petra Karađorđevića na Oplencu. U Zagrebu je ovaj gest protumačen kao svetogrđe, dok u Beogradu nije ni zabeležen. Informativni bojkot “istočnog susjedstva” iznenadio je domaće katolike, jer su mediji u Hrvatskoj od Bozanićeve posete patrijarhu Srpske pravoslavne crkve i njegovim sveštenicima napravili prvorazredni politički događaj. Dodatne i, naravno, zakulisne verzije protokolarnog susreta nadbiskupa i patrijarha pokazale su da obe crkve u novo doba nose stare političke navike.
      
       Signali za budućnost
       Prva od njih je stalno i uporno pozivanje na odluke Svete stolice u Vatikanu. Nezadovoljstvo kojim je u delu domaće javnosti dočekan odlazak nadbiskupa Josipa Bozanića u Beograd, Kragujevac i mauzolej dinastije Karađorđevića na Oplencu ublaženo je pričom da je poglavar Katoličke crkve u Hrvatskoj to morao da učini po naređenju vatikanske administracije. Baš je protokol Svete stolice odredio da se poseti i imanje Karađorđevićevih i grob kralja Petra, kao i da se zagrebački nadbiskup u Kragujevcu sastane sa episkopom šumadijskim Savom Vukovićem. Papini savetnici i “eksperti za Srbiju” procenili su da najviši predstavnik kaptolskog klera treba da izbegava mitropolita novosadskog Irineja Bulovića, a poseta predsedniku Jugoslavije Slobodanu Miloševiću jednostavno ne dolazi u obzir.
       Signali koji su u Zagreb stigli iz beogradske Patrijaršije pokazali su da različite frakcije unutar Srpske pravoslavne crkve čekaju rezultate saveznih izbora u Jugoslaviji. Premda tek tada mogu da se očekuju ozbiljnije razlike među pravoslavnim sveštenstvom u odnosu na političke promene do kojih bi moglo da dođe u Beogradu, dolazak dr Josipa Bozanića predstavlja do sada najozbiljniju pripremu novih odnosa većinskih crkava u Zagrebu i Beogradu. Mitropolit Irinej Bulović, prema opštoj političkoj oceni, otvoreno podržava predsednika Slobodana Miloševića, što nikako ne ide u prilog planovima Svete stolice. Vatikanski kler bi na mestu naslednika sadašnjeg patrijarha rado video episkopa šumadijskog Savu. Budući da je dugo živeo u inostranstvu, a bio je i duhovni pastir srpskih pravoslavaca u Australiji i Novom Zelandu, episkop Vuković smatra se jednim od najvećih zagovornika zapadne kulture u istočnom svetu. Naročito mu se pripisuje verska tolerancija, poštovanje ljudskih prava i uvažavanje slobode medija. Posetom zagrebačkog nadbiskupa Josipa Bozanića Kragujevcu, partizanskom groblju u Šumaricama kao i obližnjem manastiru Divosinje i sirotištu za decu izbeglica iz Hrvatske i Bosne i Hercegovine, Vatikan je indirektno podržao “struju” sa kojom bi najviše voleo da sarađuje u Srpskoj pravoslavnoj crkvi.
       Politika Katoličke crkve prema beogradskoj Patrijaršiji do sada se usmeravala preko bivšeg bečkog nadbiskupa Keninga. Poznat kao veliki prijatelj “liberala” u Srpskoj pravoslavnoj crkvi, bečki nadbiskup bio je osnivač nekoliko fondacija iz kojih se plaćalo školovanje pravoslavnih sveštenika na bogoslovskim fakultetima u Rimu i Beču. Na početku rata na Balkanu, Srpska pravoslavna crkva je odlikovala nadbiskupa Keninga ordenom Svetog Save prvog reda. Činjenica da katolici zapravo novčano pomažu pravoslavce u Srbiji i njihovu crkvu samo je na prvi pogled zapanjujuća. Druga bizarna pojedinost odnosi se na samog dr Josipa Bozanića koji je, kako se nedavno saznalo, pre trideset godina, vojni rok služio u Peći na Kosovu.
      
      
       “Pastiri” u Ženevi
       Kad je pre četiri godine postao vrhovni poglavar svih katolika u Hrvatskoj, pedesetogodišnji Bozanić izjavio je da ovaj poziv prihvata s nadom, ali i sa strepnjom. Već prve njegove javne izjave pokazale su da se radi o “pastiru novog doba” koga prvenstveno zanima socijalna dimenzija crkvenog delovanja u kojoj je politika samo nužno zlo. Za razliku od bivšeg zagrebačkog nadbiskupa dr Franje Kuharića koji je, posle pokojnog predsednika Franje Tuđmana bio najeksponiraniji čovek u državi, suzdržani Bozanić izbegava sve što bi moglo da ga dovede u vezu sa dnevnom politikom. Otkako je pre tri godine otvoreno progovorio protiv vrha bivše vlasti koja je protežirala korupciju i “divlji kapitalizam” u Hrvatskoj, počelo je da se spekuliše kako rigidne struje na Kaptolu žele da umanje njegovu popularnost među narodom.
       Posle smene političke vlasti u Zagrebu, nadbiskup se sastao sa novim premijerom Ivicom Račanom i time demonstrirao da nema ništa ni protiv nove vlasti, ni protiv “crvene prošlosti” današnjih hrvatskih socijaldemokrata. Već je Bozanićev susret sa patrijarhom Pavlom iz marta prošle godine u Zagrebu bio dokaz da dve sestrinske crkve, što milom, što silom, pokušavaju da srede svoje međusobne odnose. Patrijarh Pavle tada je rekao: “Nema ništa tajno što neće biti javno, ni sakriveno što se neće otkriti. Vrijeme i istorija će poslagati mozaik zla i dobra i njihove aktere na svoje mjesto. Zato vas molim za strpljenje.” Proročanski prizvuk ovih reči ostarelog patrijarha potvrđen je već prilikom uzvratne posete nadbiskupa Bozanića Beogradu i Srbiji. Odjednom su obnovljene priče, koje svesno lansiraju “dobro obavešteni krugovi” bliski obema crkvama, o tome da kontakti između Kaptola i Svetog sinoda nikada nisu ni bili prekidani, što opet predstavlja presedan među evropskim nacijama posle Drugog svetskog rata. To je samo crkvena varijacija neočekivanih izjava pokojnog predsednika Franje Tuđmana koje su njegovi savetnici pripisivali poodmakloj fazi zloćudne bolesti. Doktor Tuđman isticao je, recimo, da je Kosovo kolevka srpske duhovnosti i da u eventualnoj podeli Srbi treba da zadrže sve svoje manastire. Prilikom sastanka sa patrijarhom Pavlom u Zagrebu u novembru 1996. godine Tuđman je poglavara Srpske pravoslavne crkve upadljivo srdačno uveravao kako su Hrvati i Srbi dva najstarija evropska naroda među kojima do 1918. godine nije bilo nikakvih sukoba. Zatim se otkrilo kako su se predstavnici Kaptola i srpske Patrijaršije u jeku najstrašnijeg krvoprolića u istočnoj i zapadnoj Slavoniji, početkom devedesetih godina, mirno sastajali u Ženevi i Slavonskom Brodu. Patrijarh Pavle i tadašnji zagrebački nadbiskup dr Franjo Kuharić tada su zajedno molili jutarnje molitve, a ostali članovi crkvenih delegacija iz Zagreba i Beograda međusobno su bili na “ti”. Ova, za ratne prilike gotovo morbidna bliskost objašnjena je dugogodišnjim poznanstvima sa čestih sastanaka iz vremena komunizma i bivše Jugoslavije. Prisnost je, tvrde neki izvori sa Kaptola, išla sve dotle da su visoki sveštenici pravoslavne i katoličke crkve znali zajedno da zapevaju i mimo molitve...
      
       Metafore i ostavke
       Putovanje zagrebačkog nadbiskupa Josipa Bozanića u Beograd, u Šumadiju i na Frušku goru svakako je znak dobre volje, ali nipošto nema samo pastoralni karakter, kako se prikazuje domaćim vernicima. Činjenica da je do uzvratne posete Beogradu došlo upravo u vreme predizborne kampanje u Jugoslaviji, i to još na godišnjicu vojno-policijske operacije “Oluja” iz avgusta 1995. godine, govori da datumi iz nedavne prošlosti i dalje teško opterećuju vernike i sveštenike obe crkve. Dok srpski patrijarh filozofski ponavlja uzrečicu “Bog dao, Bog uzeo”, zagrebački nadbiskup rado koristi biblijske metafore o svetom Petru kao “ribaru ljudskih duša”. Ključeve raja ne pominje nijedan. Najnoviji potez vatikanske diplomatije zato najbolje pokazuje da ih, bar u domaćem podneblju, crkva još deli sa politikom. Ili, kako je to ovih dana u “Vjesniku” cinično zaključio jedan student teologije iz Zagreba: “Ma jasno, Isus je bio nadbiskup, Marija njegova tajnica, a sveti Petar predstojnik kurije.” Urednici koji su ovo shvatili kao vic ubrzo su podneli ostavke.
      
       ZORICA STANIVUKOVIĆ