Najveći broj ikonopisaca izobličava likove svetitelja, a većina u tom poslu vidi samo izvor materjalnih prihoda

      Od prvih hrišćanskih vekova ikona je duhovni saputnik čoveka vernika, čoveka hrišćanina. NJena osnovna namena je da bude molitveno sredstvo i sredstvo komunikacije sa svetima ili događajima koje predstavlja. Dakle, ima duhovni sadržaj. U vreme kad nastaje, ona nije umetničko delo. Nikada nije rađena, niti treba da se radi kao umetničko delo. Ali, vremenom, ako je rađena kako treba da se radi, zbog svog uzvišenog značenja i kvaliteta rada, tog likovnog majstorstva, ona postaje umetničko delo i čak doseže do samog vrhunca umetničkih ostvarenja.
       Ovako nas u priču o ikonama uvodi teolog i magistar istorije umetnosti Slobodan Mileusnić, upravnik Muzeja i sekretar Svetog arhijerejskog sinoda Srpske pravoslavne crkve. I upućuje nas na sledeće:
       - Na Sedmom vaseljenskom saboru 787. godine u Nikeji, u crkvi Svete Sofije, usvojen je i proklamovan dogmat o ikonama, kao opšteobavezujuće pravilo najviše važnosti za sve hrišćane i sve hrišćanske crkve, pošto je donet pre raskola. U njemu se kaže: "Svi oni koji, gledajući svete ikone, poniru u likove na ikonama prikazane, svi oni, dakle, u sebi treba da ožive sećanje i da oživotvore ličnost, ili događaj sa ikone. Ikoni se ukazuje puno poštovanje, ali joj ne pripada i obožavanje, jer po veri koju ispovedamo, naše obožavanje pripada samo Trojedinome Bogu."
      
       Kakvi mi, takve ikone
       Slobodan Mileusnić kaže da su ikone slika našeg duhovnog stanja; kakvi smo mi, takve su nam ikone. I to se može jasno sagledati posmatranjem ikona kroz različite periode naše istorije.
       - U ovom periodu imamo pojavu velikog broja ikonopisaca i crkvenih slikara - napominje Mileusnić. - To, s jedne strane, može da raduje, a s druge, i te kako zabrinjava. Nažalost, najveći broj njih nije se snašao, nisu bogomdani ikonopisci, a većina njih u tome gleda i neki izvor materijalnih prihoda. Pokušavam kod onih kod kojih prepoznajem neke elemente produhovljenosti i talenta da im ukažem da se u svojim prvim radovima ugledaju na proverene ikonopisačke obrasce. Drugim rečima, da kopiraju ikone ili freske iz naše bogate srednjovekovne baštine, pa tek kad se tu izvešte i ako se pokažu dobri, onda nek pokušaju da ostave i svoj ikonopisački rukopis, po kojem će ovo vreme biti prepoznatljivo.
       Pojedini svetitelji prikazuju se na nekoliko načina. To je, recimo, slučaj kod svetog Jovana, svetog Nikole, pa i svetog Georgija. Ikonopisački predlošci, kako se slika, nalaze se u crkvenom kalendaru. Tako, recimo, različite su ikone, zavisno od toga da li se predstavlja začeće, rođenje ili usekovanije glave svetog Jovana Krstitelja. Ako se predstavlja začeće, na ikoni treba da budu prikazani sveti Zaharije (otac) i sveta Jelisaveta (majka) zagrljeni, a pored njih malo podalje sveti Jovan. Malo slikara to zna, pa slika samo figuru ili poprsje svetog Jovana...
       Akademski slikar i ikonopisac iz Valjeva Miloje Mitrović, koji je hirotonisan na Prevlaci, u manastiru Svetog Arhangela Mihaila kaže da čovek koji slika ikonu mora prvo da dobro poznaje svoju veru, kanonske propise o ikonopisu:
       - Umetnik treba ikonu da radi kao svoju službu Gospodu. Ako je uradi dobro, ona je dobila umetničku vrednost, ali i onu višu, koja je mnogo značajnija - duhovnu! Najslabiji ikonopisac sa Krita El Greko postao je na Zapadu najbolji slikar. Eto, već iz toga jasno je koliko duhovna vrednost ikona nadilazi umetničku vrednost, pa i vremensku distancu.
       Malo je onih koji danas tako shvataju. A Mitrović to ovako vidi:
       - Pojedini slikari, u težnji da budu autentični umetnici, da naprave autentično umetničko delo, izobličavaju likove svetitelja i tako zapadaju u sopstveni brlog: niti stvore umetničko delo, niti ikonu!
       Takvo stanje duha možda je najbolje odslikala ne tako davno izložba "nove ikone" na Cetinju, gde se, nažalost, jasno videlo, kako kaže Mitrović, kako su ti "nazoviumetnici" iz težnje da budu originalni, otišli direktno u - satanizam! Mnoge je posebno iznenadilo što je to došlo iz Rusije, izuzetno bogate po ikonopisačkoj tradiciji!
      
       Mason Arhangel Mihajlo
       Mitrović podseća na slučaj kada je početkom dvadesetog veka na ove prostore ubačena velika količina litografija, jeftinih kič ikona, i to ikona naših najčešćih slava: Svetih Trojica, Svetog Jovana, Svetog Nikole, Svetog Arhangela Mihaila... U stvari, to i nisu ikone, već se jedino mogu smatrati svetovnim (za svet) slikama. Nažalost, neke od njih zadržale su se i do danas.
       Sveci su prikazani svetovno, da budu dopadljivi običnim ljudima, a izostavljen je njihov isposnički, asketski i velikomučenički lik. Tako, recimo, sveti Jovan je prikazan kao debeo i rumen. Katolici ga često prikazuju i kao atletu, praveći tako od njega paganskog grčkog boga Herkula... Na tim ubačenim "ikonama" sveti Arhangel Mihailo prikazan je sa okom u trouglu, prepoznatljivim znakom sa novčanice od jednog dolara, ili, kako neki kažu, masonskog znaka...
       Česte su greške iz neznanja i kod naših umetnika. Tako, recimo, česte su varijacije sa ikonom Belog Anđela, po kome je ova zemlja baš prepoznatljiva. Mitrović kaže da na ovoj ikoni nikakva skraćivanja nisu dozvoljena: mora da bude cela kompozicija, dakle ceo lik Belog Anđela, prikaz groba Isusa Hrista sa ženama mironosnicama i zaspalim vojnicima. Sve drugo je skrnavljenje.
       Pre petnaestak godina, na predlog Slobodana Mileusnića, pri Svetom arhijerejskom sinodu SPC, oformljena je komisija kao konsultativno telo za ikonopis, živopis, pa i izgradnju crkava i manastira. Sastavljena je od istoričara, crkvenih istoričara, istoričara umetnosti, konzervatora, liturgičara i drugih koji bi mogli doprineti da se radi i gradi onako kako je to u tradiciji ovih prostora i kako to nalaže Erminija, ali neki opet grade "svoj svet".
       Pošto se danas gradi dosta crkava, Mileusnić kaže da je bolje da one sačekaju neku deceniju, dok se ne pojave nove generacije dobrih ikonopisaca, pa tek onda da se oslikaju, kako valja!
      
       JOVAN JANJIĆ