NAZIV: Sefardske priče
AUTOR: Eliezer Papo
IZDAVAČ: Centar za stvaralaštvo mladih, Beograd 2000.

      David Albahari
      
       Zbirkom "Sefardske priče" u izdanju Centra za stvaralaštvo mladih iz Beograda, Eliezer Papo obnavlja jednu od gotovo izgubljenih niti u bogatom tkanju jevrejske književnosti na srpskom jeziku. Tokom viševekovnog prisustva na Balkanu sefardski Jevreji, odnosno potomci Jevreja izgnanih iz Španije krajem petnaestog veka, uspostavili su značajne kulturne centre u Bosni, Srbiji, Makedoniji, Bugarskoj i Grčkoj, u kojima je, između ostalog, negovana i sefardska književnost. Sve do kraja 19. veka tu književnost čine dela pisana na hebrejskom, odnosno na španskom, ladinu (u sefardskim zajednicama u zapadnoevropskim zemljama), portugalskom jeziku, kao i anonimna narodna književnost na ladinu. Ladino je, naravno, jezik kojim su govorili španski Jevreji u izgnanstvu i koji u svojoj osnovi čuva elemente srednjovekovnog španskog jezika.
       Krajem 19. veka u vreme sticanja sve većih građanskih prava, sefardski autori kao i aškenaski pisci koji su se služili jidišom - počinju da stvaraju svetovnu književnost po uzoru na evropske književne modele. U to vreme postojale su dve snažne struje koje su se zapravo preplitale. S jedne strane, mnogobrojni pisci, prevodioci i urednici trudili su se da što više dela iz svetske književne baštine prevedu na ladino, kako bi time stvorili solidne temelje za razvoj književnog ladina, a u isto vreme su objavljivali dela originalno napisana na ladinu. S druge strane, nastojeći da prodube osećanje novostečene građanske slobode, mnogi sefardski autori su se okretali stvaranju na jeziku sredine u kojoj su živeli šireći na taj način definiciju sefardske (jevrejske) književnosti, odnosno, postajući posrednici zbližavanju domaće i gostinske kulture.
       U sefardskoj književnosti nekadašnje jugoslovenske jevrejske zajednice postoji dosta primera za obe struje. U Sarajevu su, na primer, drame, pesme i priče na ladinu pisali Abraham Kapon, Šabetaj Žaen, i, posebno, Laura Papo Bohoreta koja je takođe radila na skupljanju folklornog blaga bosanskih sefarda. Prvi jevrejski pisac koji je pisao na srpskom bio je Hajim S. Davičo, koji je još krajem 19. veka objavio dve male zbirke priča "Perla" i "Sa Jalije" o dorćolskim sefardima (koje su nedavno objavljene u Beogradu takođe u izdanju Centra za stvaralaštvo mladih). U prvim decenijama dvadesetog veka oglasio se znatan broj sefardskih pisaca koji su stvarali na srpskom jeziku a među njima su najistaknutiji bili Isak Samokovlija, koji je pisao o bosanskim sefardima i Žak Konfino, koji je ponajviše pisao o sefardskim Jevrejima u palankama na jugu Srbije. U strahotama Drugog svetskog rata obe struje su pretrpele teške gubitke. Zapravo, književnost na ladinu je potpuno nestala, tako da je u maloj jugoslovenskoj jevrejskoj zajednici, u kojoj je podela na sefarde i aškenaze postala bespredmetna, nastavila da se neguje samo književnost pisana na jeziku domaćina.
       U tom smislu, imajući u vidu istorijsku perspektivu, o Eliezeru Papu se može govoriti kao obnavljaču jedne gotovo ugasle književne tradicije. Crpeći svoje teme, pa i cele priče, iz bogate riznice sefardskog folklora, posebno iz škrinje koja pripada bosanskim sefardima, on priziva u pamćenje upravo one bosansko-jevrejske pisce, Laure ili Kalmija Baruha, koji su svoja književna, odnosno, kritička dela zasnivali na narodnoj tradiciji. Osim toga, Eliezer Papo je prošle godine u Izraelu objavio jedan istorijski roman na ladinu a, čime njegova uloga u obnovi sefardske književnosti postaje još značajnija.
       "Sefardske priče" nisu napisane kao klasična etnografska zbirka. Autor je nastojao, i u dobroj meri uspeo da udahne dah savremenosti bez obzira na to da li prepričava priče iz drevnih izvora ili su pisane anegdote iz Sarajeva, on neprekidno, kao postmoderni autor, komentariše vlastitu priču ili, pak, zauzima ironijski stav prema nekim njenim elementima.
       U isto vreme, poštujući tradiciju, autor većinu priča završava poukom, onako kako su raniji sefardski pripovedači koristili priču kao svojevrsno obrazovno sredstvo.
       Polazeći od priča zasnovanih na najstarijim izvorima, preko zapisa o nekoliko naraštaja bosanskih Jevreja, do crtica i priča koje odslikavaju današnji trenutak, Eliezer Papo uspostavlja i vertikalnu, istorijsku liniju koja povezuje sefardski svet sa sveukupnom jevrejskom tradicijom. Na taj način, on zapravo čini vanvremenim i živim, odnosno kako to primećuje Vladimir Pištalo, otvorenim za svakog čitaoca. Vešto kombinujući elemente folklornog pripovedanja i savremenog pristupa proznom tekstu, Eliezer Papo je napisao knjigu koja pomalo izmiče klasifikovanju, ali koja je - kao u stara vremena - u podjednakoj meri zabavna i poučna. "Sefardske priče" su knjiga posle koje se, kako stoji na kraju crtice "Psihoanalize i cionizam", počinjemo da bavimo "pitanjem kakve bi trebalo da budemo, umjesto da dovijeka razglabamo o tome zašto moramo biti onakvi kakvi već jesmo".