NIN Reklama
Oznaka i datum izdanja
Naslovna stranaPretrazivanjeArhivaRedakcijaProdaja
Naslovna strana broja

Buntovni podanici

      Ispitivanja javnosti pokazuju da Vojislav Koštunica uživa poverenje od 70 do 90 i više procenata. Brojni uvaženi analitičari, naučnici i ostali javni delatnici horski unisono, bez ijednog disonantnog glasa, ponudili su jedno jedino objašnjenje. Fenomen popularnosti predsednika SRJ je mehanički ubačen u matricu koja je u proteklih deset godina iskonstruisana i nereflektivno nametnuta ne samo kao dominantna već kao gotovo jedina postojeća na opozicionoj intelektualnoj sceni. Ova matrica kaže da su Srbi po tradiciji podanički narod koji karakteriše izrazito kolektivistički, cezaropapistički i traženju Vođe sklon mentalitet, i kao takve ih sa Rusima smešta u azijatske, orijentalne, nedemokratske narode. (Uzgred, pomenimo da je ovo tumačenje godinama služilo i mnogim opozicionim liderima kao alibi za inertnost i nerad koji su se manifestovali izbornim porazima.)
       Ova matrica je već godinama unazad okupirala alternativno, Miloševićevom režimu suprotstavljeno naučno-intelektualno polje i institucije koje su na njemu formirane iz prostog razloga što su finansijeri tog polja imali interes isključivo za takve teorije, a oni koji su mogli da ponude drugačije teorije nisu mogli da nađu nikakvu potporu za svoj rad. Posle pada Miloševićevog režima, ovo već izgrađeno polje, sa pomenutom teorijskom matricom, preliva se na zvanično vladajući prostor, zauzima državne naučno-obrazovne institucije i postaje globalno dominantno na krajnje zabrinjavajući način.
       Ono što, pre svega, zabrinjava jeste opasnost od novog (pseudo)intelektualnog totalitarizma u kojem bi sve drugačije naučno-analitičke paradigme bile automatski isključene.
       Druga velika opasnost od ovakve dominacije takvih "podaničkih" matrica jeste ona koja je vezana za takav odnos znanja, moći, ekonomije i politike koji je Edvard Said nazvao orijentalizmom. Naime, ako se ovaj proces nastavi, suočićemo se sa jednim fenomenom unutrašnje "orijentalizacije" i kolonizacije srbijanskog društva. Ukoliko se ova podanička matrica i njen diskurs nametnu kao vladajući iznutra, dobićemo opravdanje za uspostavljanje svih mogućih vrsta "prosvećujućih" protektorata od spoljašnjih aktera (poput onog u BiH) i nametanje raznih totalitarnih "prosvećenih" apsolutizama umišljenih unutrašnjih denacifikatora, civilizatora i usrećitelja. Podsetimo se, recimo, prošlovekovnih shvatanja DŽ. S. Mila da su liberalno-demokratske institucije adekvatne jedino unutrašnjem uređenju civilizovanih naroda koji kao takvi imaju puno pravo da kolonizuju orijentalne, podaničke, necivilizovane narode i da ih postepeno uvode u civilizaciju.
       Tumačenje Koštuničine popularnosti kao dokaza srpskog tradiconalno-podaničkog menataliteta u očiglednoj je koliziji najpre s našim poznavanjem srpske istorije i onoga što bi se uslovno moglo nazvati opštim srpskim kulturno-političkim obrascem mišljenja i delovanja (uzetim racionalistički, konstruktivistički i statistički a ne primordijalistički); zatim je u koliziji sa istraživanjem naših ozbiljnih antropologa koji su svoja znanja skupljali na terenu, među narodom, a ne u beogradskim kancelarijama; i, konačno, matrica potpuno istrže pomenuti fenomen iz aktuelnog političkog konteksta.
       Krenimo redom. Ako najpre pogledamo srpsku istoriju i dominirajući obrazac političkog delovanja Srba, uvidećemo da fakti govore sasvim suprotno od onoga u šta bi ovaj "podanički" diskurs hteo da nas ubedi. Najpre, naravno, kosovski mit, koji je presudno uticao na očuvanje identiteta i na formiranje izvesnog obrasca kolektivnog delovanja, a koji je, podsetimo se, zasnovan na realnim istorijskim faktima, izrazito pobunjenički, nepokoran i, prema tome, nepodanički politički imperativ. Navedimo još neke istorijske momente: Srbi su uspeli da tokom nekoliko vekova ropstva i bezdržavnosti, na vetrometini između dva carstva očuvaju sopstveni identitet, a taj period su karakterisale česte masovne pobune i pokreti za oslobođenje. Zatim, oni su prvi na Balkanu počeli da se oslobađaju bez ijedne velike sile u svom zaleđu i uspeli su da posle oslobađanja iznedre dve sopstvene dinastije dok su svi ostali narodi na Balkanu uzimali tuđe kneževe i kraljeve za gospodare. Bunili su se često i protiv svojih vladara tokom celog devetnaestog veka (pomenimo samo Đakovu i Timočku bunu). I ne samo što su se bunili nego su više puta uspeli, nekada na skupštinama, a nekada uz pomoć oružja, da promene kralja i dinastiju.
       Konačno, najduži mirni protesti iz 96/97 i događaji od petog oktobra poslednja su potvrda izrazitog nepodaništva i spremnosti da se na različite načine bori protiv nasilnika i uzurpatora. Štaviše, može se reći da su Srbi loše prolazili najčešće zbog preterano izraženog pobunjeničkog elementa i zbog nedostatka minimuma realnosti koji nekad tera na potčinjavanje daleko nadmoćnijem protivniku.
       Ako se prisetimo radova naših ozbiljnih antropologa, poput Vuka Karadžića, Vladimira Dvornikovića, ili Slobodana Jovanovića, doći ćemo do istog zaključka koji i danas ozbiljnim posmatračima bode oči. Nasuprot rasprostranjenim mitovima o kolektivizmu i podaništvu Srba, realnost govori da se radi o izrazito pervertirano individualističkom narodu, o skupu pojedinaca koji se veoma teško svrstava u bilo kakav poredak, teško podnosi disciplinu i institucije i često nema ni elementarne osećaje pripadanja kolektivu, solidarnosti, potrebe da se sopstveni interes potčini zajedničkom dobru...
       Konačno, ako pogledamo kontekst aktuelnog političkog trenutka, uvidećemo veoma racionalne razloge velike Koštuničine popularnosti: najpre, on je kao figura simbol promena i obaranja Miloševićevog režima i njegova harizma je slična onoj koju je, recimo, Havel imao u Čehoslovačkoj ili Valensa u Poljskoj u sličnim situacijama. Zatim, svi ostali politički lideri su zbog različitih subjektivnih i objektivnih razloga (polu)kompromitovani ili (polu)potrošeni; to su indirektno priznali i lideri DOS-a vodeći kampanju tako što su predstavljali Koštunicu kao jedinog koji može narodu da pogleda u oči.
      
       MIŠA ĐURKOVIĆ
       (Autor je saradnik Instituta za evropske studije)


Copyright © 1996-2003 NIN - redakcija@nin.co.yu