Hapšenje i izručenje vojnog i političkog lidera nacionalnog pokreta zapalilo bi novu varnicu u ionako posljednjih mjeseci ponovo nemirnoj Bosni. Zbog toga što bi sve to destabilizovalo entitetsku vlast koja se, bez obzira na stranačko porijeklo i sitna opiranja, pokazuje sve kooperativnija sa globalnim centrima moći

      Obično pouzdani “Opserver” je prošlog vikenda objavio senzacionalnu vijest da su, pri zajedničkoj akciji SFOR-a i SAS-a u hvatanju Radovana Karadžića, na granici Srpske i Crne Gore ranjena najmanje dva specijalca... “Akcija je zbog toga obustavljena?!... Akcija je i dalje u toku... Akcije nije ni bilo!?... Iz Banjaluke sve demantuju, a iz Londona opet sve potvrđuju, navodno na bazi tri neimenovana nezavisna izvora sa terena. Samo nekoliko dana ranije, takođe nezvanično, procurilo je da je Radovan Karadžić odlučio da se preda, što je, međutim, opširnom izjavom kategorički opovrgla njegova supruga LJiljana Zelen. Za sada, dakle, jedino što je i sasvim pouzdano i sasvim zvanično, jeste da je Karla del Ponte poslije 28. juna pojačala pritisak na bosanske Srbe da sami izruče Karadžića i Mladića, kao što su to Srbijanci učinili sa Slobodanom Miloševićem.
       Očigledno da je ekstradicija ekspredsjednika SRJ izazvala veće probleme u Srpskoj nego u Srbiji. Preciznije, vanjski pritisci i unutrašnje nedoumice sa kojima su se vlasti u Beogradu susrele prije, zvaničnu Banjaluku su sustigle poslije Miloševićevog odlaska na “službeni put” u Hag.
       Obaveza hapšenja i izručenja Radovana Karadžića i Ratka Mladića, koja je predstavnicima Republike Srpske posljednjih godina ipak samo uzgredno ponavljana, sada je izbila na prvo mjesto liste zahtjeva međunarodne zajednice prema entitetskim vlastima. Mada su optužnice za prvog predsjednika RS i prvog načelnika Đeneralštaba VRS znatno starijeg datuma nego optužnica za Slobodana Miloševića, u NJujorku i Briselu, odnosno Vašingtonu i Hagu forsirali su obrnut redoslijed. Zbog čega?
       Prije svega, vjerovatno zbog toga što su slijedili svoju generalnu pretpostavku da svesrpska nacionalna kooperativnost zavisi prvenstveno od promjena u Beogradu. Zatim, zbog toga što su glavnooptuženi bosanski Srbi više boravili na teritoriji matica (Karadžić u Crnoj Gori, Mladić u Srbiji) nego u istočnoj Bosni. Dalje, zbog toga što pod uslovima međunarodnog protektorata nije sasvim jasno razgraničenje nadležnosti između domaćih pravno-policijskih organa i stranaca koji raspolažu lokalnim monopolom prinude. Pa onda, zbog toga što bi hapšenje i izručenje vojnog i političkog lidera nacionalnog pokreta zapalilo novu varnicu u ionako posljednjih mjeseci ponovo nemirnoj Bosni. I, napokon, zbog toga što bi sve to destabilizovalo entitetsku vlast koja se, bez obzira na stranačko porijeklo i sitna opiranja, pokazuje sve kooperativnija sa globalnim centrima moći.
       Priča se da je svojevremeno Milorad Dodik, računajući da mu međunarodna zajednica, kao čovjeku promjena, neće dirati u inače tanku parlamentarnu većinu, već na samom početku premijerskog mandata zaskočio nadležne strance. Ne čekajući da mu oni postave pitanje Karadžića i Mladića, on je njih prvi pitao kada će oni njegovu vladu osloboditi te hipoteke. Tako je SFOR, bez lokalne podrške, na prepad hvatao i tajno odvodio optužene, a njegova vlada je, kao uostalom i one prije i poslije nje, samo naknadno nemoćno protestovala.
       Sa aktuelnom vladajućom garniturom u Srpskoj, koja ima ubjedljivu skupštinsku većinu, ali neubjedljivu podršku svijeta, stvari stoje sasvim dugačije. Već da bi mogli da dobiju licencu za funkcije na čelu republike odnosno parlamenta i u izvršnoj vlasti, lideri SDS-a su prethodno u Briselu morali da potpišu obavezu da će, pored ostalog, aktivno sudjelovati u gonjenju svih lica sa haških optužnica. Ali, kada je Volfgang Petrič proljetos na to podsjetio Mladena Ivanića, premijer Srpske je sasvim osnovano uzvratio da pomenutu stranačku obavezu nije potpisala ni njegova Partija demokratskog programa ni njegova vlada, nego koalicioni partner. A pošto, opet, taj koalicioni partner, to jest SDS, ne drži izvršnu vlast da bi mogla da obavi neugodan posao, pritisak je, privremeno, bio popustio...
       Međutim, u ekstradiciji Slobodana Miloševića, visoki predstavnik za BiH je pronašao nove argumente da javno opomene, najprije da je “saradnja entitetske vlade sa Haškim tribunalom skandalozno loša”, a potom da je Republika Srpska ostala jedino područje u regionu koje ne ispunjava ovu međunarodnu obavezu”. Tako je Ivaniću još jedino ostalo da, po beogradskom receptu, objavi da je vlada sačinila predlog zakona o saradnji sa Haškim tribunalom. Takav pokušaj da se u posljednji čas obezbijedi unutrašnji legalitet za ispunjenje vanjske obaveze nije uspio ni u Beogradu, i to naravno ne samo zbog vremenske oskudice uoči Donatorske konferencije. Naknadno se, naime, i ovdje ispostavilo da bi sve izgledalo čak mnogo legalnije da je izvedeno iz puke činjenice da je Jugoslavija članica UN i da je automatski obavezuje sve što odluči Savjet bezbjednosti.
       U Republici Srpskoj formula sa donošenjem posebnog zakona ima još manje izgleda, jer podrazumijeva da inicijativu vlade podrže poslanici SDS-a i PDP-a pred očima svoga biračkog tijela koje je jedva progutalo i manje krupnu knedlu obnove džamija, a što takođe proizlazi iz Dejtonskog sporazuma. Već i samo, najprije hapšenje, a pogotovo isporučivanje Slobodana Miloševića, bosanski Srbi su doživjeli mnogo dramatičnije nego oni iz Hrvatske, pa i sami Srbijanci.
       Za razliku od svoje braće iz matice, prekodrinski Srbi nisu iskusili unutrašnju represivnu stranu bivšeg režima što je dijelom i dovela do Miloševićevog izbornog fijaska. A socijalno-ekonomske nedaće koje su posljednjih desetak godina trpili Srbijanci, njima su izgledale relativno podnošljive u odnosu na ratne užase koje su sami preživljavali bezmalo četiri godine.
       Za razliku od svojih zapadnijih sunarodnika pak bosanski Srbi nemaju razloga da ga optužuju da ih je “prodao” odnosno “napravio Palestincima” nego čak smatraju da skoro pola bosanske teritorije i nacionalno ime entiteta, bar dijelom, duguju i njegovoj podršci. Miloševićevu blokadu na Drini, istina, nisu zaboravili, ali nisu sigurni nije li ga, možda, ipak bilo pametnije poslušati još na Jahorinskoj skupštini.
       U svakom slučaju, ispunjenje Petričevog ultimatuma da se sami specijalci RS, ili još gore zajedno sa strancima, ili najgore zajedno sa bošnjačkim i hrvatskim kolegama, angažuju u lovu na Karadžića i Mladića, djelovalo bi na nacionalnu javnost, sasvim izvjesno, kao masovni šok. Prvi civilni i prvi vojni lider Republike Srpske nisu, kao Milošević, pa i Krajišnik, učestvovali u potpisivanju Dejtonskog sporazuma niti u mirnodopskoj vlasti, što je, sasvim prirodno, bilo praćeno mnogim popuštanjima, nagodbama, ustupcima i iznudicama u odnosu na proklamovane ciljeve nacionalne borbe. Hendikep da su haškim optužnicama već posljednjih dana rata i prvih dana mira bili isključeni iz dalje političke igre, poslije se, u očima nacionalnog mnjenja Republike Srpske, pretvorilo u njihovu prednost. Oni su zaslužni za sve ono što Srbi navodno već po tradiciji osvajaju u ratu, a svi drugi krivi za sve ono što Srbi, opet navodno, po pravilu gube u miru.
       Da nevolja po aktuelnu vlast u Banjaluci bude veća, ultimatum Srpskoj nije vezan za Donatorsku konferenciju, iako ekonomska situacija nije bolja nego u Srbiji. A već dogodine čekaju je novi redovni izbori u konkurenciji sa socijaldemokratima i radikalima. Imena Dodika i Poplašena su naizmjence prizivana iz mase prilikom drugog, uspješnog, polaganja kamen-temeljca za Ferhadiju. Prvog kao personifikacije materijalnog blagostanja, a drugog kao personifikacije nacionalnog dostojanstva.
       Tek naredni izbori će pokazati da li to znači da aktuelna vlast nije metafora ni za jedno ni za drugo ili jeste i za jedno i za drugo. Ali već sada je sasvim izvjesno da je međunarodna podrška vezana za sudbinu tandema Karadžić-Mladić, a da od te podrške opet zavisi budućnost Srpske. U međuvremenu kao da se više niko i ne pita da li su i koliko civilne i vojne vođe bosanskih Srba komandno odgovorni za ratne zločine koje su činili i njihovi sunarodnici.
       Međunarodni faktori smatraju da se to može objektivno utvrditi jedino pred Haškim tribunalom. Za komšije Bošnjake i Hrvate krivica Karadžića i Mladića je van svake diskusije. A sami Srbi reaguju kontrapitanjem: “Šta je sa Izetbegovićem, šta je sa Ganićem, šta je sa svima ostalim, jer neko je valjda komandno odgovoran i za zločine druge i treće strane koji su takođe neosporno izvršeni...”
      
       NENAD KECMANOVIĆ