Festival A književnosti želeo je da razbije kamernu atmosferu klasičnih književnih događanja na kojima je autor smešten između kritičara i izdavača kao između psihijatra i policajca

      Pisac i urednik u izdavačkoj kući Rende, Vladimir Arsenijević, učestvovao je prošle nedelje u Zagrebu na još jednom Festivalu A književnosti (FAK), jedinom događaju koji danas okuplja mlade hrvatske i srpske pisce, i tvrdi da se u proteklih godinu dana "unutar našeg regiona na nivou književnosti i proze nije dogodilo ništa što bi se po važnosti i dubini promena koje izaziva moglo meriti sa ovim festivalom".
       Zatekli smo ga na početku posla na trećoj knjizi iz opusa koji je počeo romanom "U potpalublju", a nastavio sa "Anđelom", u trenutku kada su već mnogi pomislili da od tog posla neće biti ništa. Nestrpljivi učesnici ovdašnje književno-kritičarske scene bili su zavedeni pauzom u proznom stvaralaštvu ovog pisca, jednog od retkih mlađih autora u našoj sredini čije delo nije moralo da čeka zrele godine da bi bilo javno prepoznato. Od objavljivanja romana "Meksiko", njegova delatnost bila je vezana za kuću Rende, koju je pokrenuo sa nekolicinom prijatelja, a od pre pola godine i za aktivnosti FAK-a, koji se trudi da prodrma ustajalu atmosferu izolovanih zvaničnih književnih sredina Hrvatske i Srbije i da objedini jezički prostor kroz promociju literature mlađih stvaralaca. Radovi učesnika na beogradskom festivalu, koji je nedavno organizovao Rende u Centru za kulturnu dekontaminaciju, uvršteni su u zbornik "Fak-Ju!" koji je izašao u izdanju ove izdavačke kuće.
       - Pre, otprilike, godinu i po dana FAK su osmislili hrvatski književni kritičar Nenad Rizvanović i vlasnik kluba Vudu u Osijeku, koji je neka vrsta tamošnjeg alternativnog kulturnog centra, gde je prvi festival i održan. Nastao je kao reakcija na zatvorenost, blaziranost i dosadu hrvatske zvanične književnosti, i okupio je neke od učesnika nove hrvatske književne scene. Prvi festival doživeo je neverovatni odjek u tamošnjoj javnosti, zahvaljujući tome što jedan broj autora koji su okupljeni u FAK-u piše za novine, a krajem 2000. proglašen je za kulturni događaj u Hrvatskoj. Ubrzo je originalni naziv - Festival alternativne književnosti - promenjen u Festival A književnosti pošto na njemu nastupaju neki od najistaknutijih hrvatskih autora. Vremenom se stvorila želja za stvaranjem novih odnosa sa zemljama koje su im jezički bliske i tako je došlo do saradnje sa srpskim kulturnim prostorom, uglavnom na nivou mladih izdavačkih kuća.
      
       Prošle nedelje ste sa Zoranom Ćirićem učestvovali na još jednom FAK-u u Zagrebu. Na kakav prijem nailaze srpski pisci u Hrvatskoj?
       - Mene su počeli da zovu u Hrvatsku još u drugoj polovini devedesetih zbog knjige "U potpalublju", koju je tamo objavio "Arkzin". Ovaj časopis je mnogo učinio kada je pokrenuo ediciju "Bulgarica" u kojoj su objavljivani autori iz Srbije na originalnom pismu, u vreme kada je u Hrvatskoj postojao zakon da srpski jezik mora da se prevodi na hrvatski. Značajna je bila i aktivnost Nenada Popovića koji je u svojoj izdavačkoj kući objavljivao autore iz Srbije na ekavici, ne obazirući se na taj zakon. Zahvaljujući tom heterogenom razbijanju hadezeovskog modela iz prve polovine 90-ih, razvio se slobodniji kontakt sa Srbijom. Interesovanje je danas izuzetno, mada uglavnom u užim krugovima, dok je na širem društvenom planu situacija slična kao u Srbiji. Izbor srpskih pisaca u Hrvatskoj nešto je drugačiji od ovdašnjeg mainstreama, pa su neki ovde vrlo prisutni autori tamo potpuno nepoznati, i obrnuto: autori koji ovde ne nailaze na dovoljno pažnje, poput Zorana Ćirića, u Hrvatskoj su rado viđeni.
      
       Kako izgledaju večeri na kojima FAK promoviše svoje autore?
       - Od početka su koncipirane kao javno čitanje po uzoru na Nove puritance u Engleskoj, budući da se uočila veza novije hrvatske proze sa onim što se događa u Britaniji, gde se poslednjih nekoliko godina odvija prozni bum. To je proza koja govori o savremenim temama, jezikom u kome ima dosta uličnog žargona, dijalekata, koja uspostavlja odnos ne samo sa tradicijom već i sa raznim elementima pop kulture. Od prvog momenta se uspostavio običaj da na FAK-ovim festivalima gostuje po jedan autor iz Novih puritanaca - u Beogradu je bio Toni Vajt, u Novom Sadu Ben Ričards, a sada je u Zagrebu bila Selina Gudmen.
       Festival traje dva-tri dana i obično učestvuje desetak autora, a večeri nekada traju i po osam sati. Broj ljudi koji dolazi da ih sluša bliži se broju onih koji dolaze na rok koncerte, a takođe je i atmosfera kao na rok koncertima. Festival je želeo da razbije kamernu, usporenu koncepciju klasičnih književnih događanja, na kojima je autor smešten između kritičara i izdavača, kao između psihijatra i policajca, koji o njegovom delu raspravljaju na nekom staleškom žargonu. Pokazalo se da su hrvatski pisci duhovitiji i veštiji u uspostavljanju kontakta sa publikom od srpskih, koji najčešće čitaju tunjavo, jer su navikli na klasične književne promocije.
      
       Zašto se, po vašem mišljenju, u našoj sredini nije dogodio sličan preokret kao na hrvatskoj književnoj sceni?
       - Kod nas nije došlo do smene generacija, književna kritika nije podržala mlade autore u dovoljnoj meri. Ono što se događalo sa mnom bilo je više eksces nego pravilo. Mladi autori tavore, bez dovoljno medijske pažnje, bez ikakvog podsticaja, jer ne postoji nagrada za prvo delo, nijedna izdavačka kuća koja bi posvetila čitavu ediciju objavljivanju debitantskih dela. Čak i kada nađu način da izdaju kod nekog većeg izdavača, pisci, po pravilu, dožive sudbinu bendova kada potpišu za velike kuće, tj. sve se završi na objavljivanju - knjige odjednom nema nigde, ona se ne distribuira, jer se ne isplati izdavaču, prikaza nema, jer nema ni prostora za prikaze, periodika koja se bavi književnošću skoro da ne postoji. Domaći književni kontekst, sa arogantnom književnom kritikom, koja kao da je još u osamdesetim, sa asistentima književnosti koji je instrumentalizuju, sporim medijima koji ne umeju da procene važnost događaja, lošim, siromašnim i nezainteresovanim izdavačima, šalje poruku mladom piscu da ne piše.
      
       Šta vi kao izdavač radite da se to promeni?
       - Odlučili smo da koncipiramo naše edicije po nešto drugačijem principu nego što se to radi kod nas, sa idejom da pravimo koprodukcije i afirmišemo nove književne tendencije u regionu. Edicija Org je namenjena autsajderskoj književnosti i to onim autorima kojima je sopstveno iskustvo poslužilo kao inspiracija za književnost koju pišu. Pokrenuli smo i ediciju Kontrabunt koja se bavi gej i lezbijskom književnošću, jer smo shvatili da različitost podstiče kreativnost, kao i ediciju Struja, u kojoj je predstavljena omladinska književnost. Objavili smo i prevod Dževdeta Bajraja, predstavnika najmlađe generacije kosovskih albanskih autora. Nama se često obraćaju mladi autori, ali im skrećemo pažnju da su naše finansijske moći vrlo male i da sedam knjiga za godinu dana za nas predstavlja uspeh.
      
       Da li je to bio motiv da sa dve druge mlade izdavačke kuće iz Beograda, Samizdatom i Beopolisom, oformite grupu Blok H?
       - Namera nam je bila da formiramo treću generaciju izdavača, ako bismo pod prvom smatrali stare državne izdavače Nolit, Prosvetu, Bigz, a drugom scenu iz devedesetih koju čine Plato, Stubovi kulture i Geopoetika. Sledeća godina je ključna za razvoj tog projekta, koji podrazumeva otvaranje nekoliko knjižara u Srbiji i formiranje jake distributivne mreže koja ne bi služila samo izdavačima koji su članovi asocijacije i koja bi radila pod znatno povoljnijim uslovima nego što sada distributeri rade. To bi trebalo da otvori veći prostor i možda izazove dodatno interesovanje u medijima za nove pristupe u izdavaštvu i književnosti.
      
       ANA OTAŠEVIĆ