Nepravda naneta spomenicima "moravske" Srbije koji su dugo bili potisnuti iz središta interesovanja domaćih stručnjaka u korist proučavanja remek-dela iz vremena vladavine dinastije Nemanjića, poslednjih godina postepeno se ispravlja o tome svedoči i knjiga o Kaleniću

      Knjiga Draginje Simić-Lazar o istoriji i slikarstvu manastira Kalenića, pojavila se u luksuznom izdanju za naše prilike kao prva umetnička monografija Kragujevačke eparhije, pod upravom nedavno preminulog vladike Save.
       Freske Kalenića, iako u velikoj meri oštećene, decenijama privlače pažnju stručnjaka svojim visokim umetničkim dometima. Već prvi među njima nalazili su paralele u umetnosti čuvenog ruskog slikara Andreja Rubljova, a zbog "poetskog realizma" kojim zrači, neki su prepoznavali povezanost ovog živopisa sa umetnošću susedne Italije u kojoj tada, u prvim decenijama XV veka, već započinje renesansa.
       Kakvo je to vreme bilo za nas? Bilo je to doba "labudove pesme" despotske moravske Srbije, pred pad pravoslavnih zemalja pod vlast Turaka. Tada su podignute i ukrašene Manasija i Kalenić, a prethodile su im Lazarica, Ravanica i Ljubostinja. Sudeći prema slikarstvu poslednjih velikih srpskih srednjovekovnih zadužbina i mauzoleja, neki od njih dosežu estetske vrhunce vizantijskog stvaralaštva svoga vremena.
       O Kaleniću je uvek bilo teško precizno govoriti jer nisu sačuvani natpisi na nadvratnoj ploči iznad ulaznog portala sa podacima o vremenu podizanja i oslikavanja hrama i imenu ktitora, zadužbinara. Nema ni pisanih izvora koji bi pružili informaciju o tome ko je i kada podigao i oslikao crkvu manastira Kalenić, a njene freske su u velikoj meri oštećene, pa tako i ktitorska kompozicija. Prema najnovijim saznanjima, Bogdan, sa titulom protovestijara, svoju zadužbinu najverovatnije je dovršio krajem druge i početkom treće decenije XV veka.
       Najpoznatija freska iz Kalenića koja se našla i na korici knjige - Svadba u Kani - opisuje jedno od prvih čuda kojim je Hristos pokazao na delu svoju čudotvornu moć. Ova freska iz severne konhe najbolje pokazuje koliko je to slikarstvo blisko sa delom Andreja Rubljova, tačnije njegovom ikonom Svete Trojice, koja izgleda kao prekopirana iz Kalenića. Zanimljivo je da je Rubljova slikarstvu učio Grk, Teofan. Kao i mnogi drugi umetnici koji više nisu imali šta da traže u Carigradu nekoliko decenija pred njegov konačni pad pod tursku vlast, tako je Teofan Grk, prateći svoju sudbinu, stigao u Rusiju da bi tamo obučio najvećeg slikara ruskog srednjeg veka na zalasku, Andreja Rubljova.
       U istom smeru iz koga se zaputio Teofan Grk, u vizantijsku prestonicu, u Carigrad (Istanbul), odvelo je Draginju Simić-Lazar preko dve decenije dugo intelektualno putovanje - proučavanje porekla, ikonografskih i stilskih osobina kalenićkih fresaka. Iako u Carigradu nisu sačuvane freske ni ikone toga vremena, istraživanja autorke pokazuju da je umetnost Kalenića po duhu i poreklu prestonička. Impresije ranijih pisaca o srodničkim vezama slikarstva Kalenića sa umetnošću Zapada, po njenom mišljenju, ipak moraju biti odbačene.
       Slikarstvo Kalenića je istovremeno plod jednog uzvišenog i dekadentnog ukusa, nastalog iz potrebe da se stvarnost ne prihvati.
       Melanholična atmosfera koja vlada na freskama Kalenića tako je upečatljiva da se živopis najpre i pamti po njoj, a potom po svetlosti, nežno, magličasto obavijenoj oko ljudi i građevina, poput čuvenog Leonardovog sfumata. Pastelni tonovi doprinose ukupnom utisku neodređene blage tuge i neodlučnosti koji se prepoznaju na likovima proroka u tamburu kupole, svetitelja u prvoj zoni naosa (broda crkve) i ličnostima vezanim za detinjstvo Hrista i Bogorodice u priprati, da pomenemo dobro očuvane delove živopisa na kojima je najlakše prepoznati duh kalenićkog genija.
       Nepravda naneta spomenicima "moravske" Srbije koji su dugo bili potisnuti iz središta interesovanja domaćih stručnjaka u korist proučavanja remek-dela iz vremena vladavine dinastije Nemanjića, poslednjih godina postepeno se ispravlja. O tome svedoče nove knjige o Ljubostinji, Manasiji, Ravanici i Kaleniću.
       Najzad, jedan od najlepših vizantijskih i srpskih spomenika konačno je dobio monografiju kakvu zaslužuje, a koju njena autorka suviše skromno naziva "nedovršenim delom".
      
       ALEKSANDRA DAVIDOV-TEMERINSKI