Života Milanović, saradnik Zavičajnog muzeja u Jagodini, pronašao je u selu Belice, na lokalitetu Pojate - Pojilo, kultnu jamu (oko 6000. godine pre nove ere) u kojoj je bilo 74 figuralno oblikovanih predmeta

      Još se nisu stišala arheološka uzbuđenja oko tzv. Igle iz Hisara, a, evo, iz Jagodine, stiže nam neolitska - Madona sa detetom. Neolitski skulptor postupio je kao Pikaso iz kubističke faze. Pikasov predak uspeo je da prikaže, istovremeno, i porođaj deteta i trenutak kada novorođenče počinje svoj život na grudima majke! Prikazao je, na jednoj strani figurine i nabubrelu vulvu u momentu porođaja i držanje deteta u stojećem položaju!
       Života Milanović, saradnik Zavičajnog muzeja u Jagodini, pronašao je u selu Belice, na lokalitetu Pojate - Pojilo, kultnu jamu (oko 6000. godine pre nove ere) u kojoj je bilo 74 figuralno oblikovanih predmeta; 54 figurine su od kamena, devet od keramike, a 11 od životinjske kosti. Osam kamenih figurina predstavljaju ženu neposredno uoči porođaja. Naime, jedini naturalistički prikazan deo tela jeste stanje vulve u momentu kada detinja glava pritiska vaginalni trem a to napinje, ispupčava vulvu. Devetnaest figurina, pak, predstavljaju vulve mladih žena, jer su polne usne priljubljene.Sa istog lokaliteta je i pet kamenih figura naturalistički prikazanih falusa. A istu, falusoidnu, simboliku ima i deset figurina u obliku labrisa, to jest, dvojne sekire; jedna strana ovih sekira je oštrija, što, opet, ima simboliku muškog principa.
       U jami kod Belice nađeno je pet minijaturnih figurina u obliku violine koje, najverovatnije, simbolizuju zametke,embrione.Nađene su i keramičke figurine čije crte lica nisu naznačene, ali ih zato odlikuje plastična prenaglašenost pojedinih delova tela. Pred nama je, tako, odjednom, izronio čitav bioinžinjering drevnog čoveka.
       Među ovim figurinama naročito je zanimljiva ona koja, po prenaglašenosti udova, dojki i stomaka, podseća, čak, na čuvene paleolitske Venere izrađene u kamenu, a jedine analogije u keramici ima u figurinama iz pretkeramičkog neolita Male Azije, tačnije, sa lokaliteta Čatal Hijik u južnom delu centralne Turske (7000 godina pre naše ere).
       Povodom otkrića iz Belice, dr Milorad Stojić iz Arheološkog instituta u Beogradu, kaže:
       - Predmeti iz Belice su najveći grupni nalaz figuralnih kamenih predmeta u praistoriji Evrope. To je, takođe, i najveći uzorak figuralne plastike u kamenu s jednog neolitskog lokaliteta. Među tim predmetima je i najstariji - Majka sa detetom, a figurine falusa su najizrazitiji primerci ove vrste predstava u praistoriji Evrope, uopšte! Figurine porodilja su po izuzetnoj stilizaciji tela, preciznosti izrade, obradi površine, teksturi kamena, s jedne strane, i po izrazito naturalističkoj predstavi vulve u stanju početka rađanja, s druge strane, jedinstvene u umetnosti u kamenu.
       Očigledno je, i na prvi pogled, da je najveća i ikonografski najsloženija antropomorfna figurina, Majka sa detetom, predstava najznačajnije sile među primercima plastike iz Belice. Nesumnjivo je da Majka sa detetom personifikuje vrhunac kulta plodnosti, srećni porođaj i trenutak kada dete započinje prvi podoj - sve to simboliše zaokruženi ciklus obnove žive prirode.
       Ono što posebno izdvaja antropomorfne figurine iz Belice među umetničkim tvorevinama, kaže dr Stojić, to je njihova neuporediva simbolička višeznačnost. Posle otkrića u Belici, bitno je promenjena slika o kulturi ranog neolita, budući da se došlo do podataka o takvim aspektima jedne zajednice kao što su religija i umetnost. Imajući u vidu tradicije na kojima se ovo stvaralaštvo razvilo, postoji mogućnost da se iz perspektive neposrednih naslednika sagleda i pokuša razumeti umetnost kulture Lepenskog vira.
       Plastiku iz Belice odlikuju naglašeni geometrizam, simetrija, stilizacija, jednostavne forme, mali broj prikazanih anatomskih delova tela. Samo su na jednoj figurini naznačene crte lica. Jedini realistički prikazani delovi tela su predstave vulve porodilja uoči samog porođaja, vulve mladih žena i falusi. Sve ostalo predstavljeno je krajnje redukovano i uprošćeno.
      
       Karakteristično je, međutim, dodaje dr Stojić, da se kod figurina porodilja, žlebovima ili zarezima sa strane ili horizontalnim proslojcima svetle boje, vizuelno i simbolično, razdvaja donji od gornjeg dela tela. Dakle, potenciraju se reproduktivni delovi tela koji su orijentisani nadole, ka htonskim silama, a, gornji delovi tela okrenuti su nebu i komuniciraju sa nebeskim silama. Upravo ovim, maksimalno redukovanim likovnim izrazom, kultni predmeti iz Belice dobili su značenje najpotpunijeg simbola života - spoja htonskih i nebeskih entiteta. Svojom idealnom i ambivalentnom formom ovi predmeti kao da prizivaju zemaljske i nebeske sile da se u njima nastane. A kad se one tu nastane, pokrenuće se onaj okamenjeni krvotok u oba pola života.
       Da li su umetnički oblikovane rukotvorine iz Belice namenjene magiji ili religioznoj praksi?
       Naš sagovornik Stojić kaže: "Većina predmeta iz Belice je cela i potiče iz jedne jame ukopane u sterilnu zemlju - zdravicu. To što su figurine, većinom, neokrnjene, pre bi išlo u prilog razumevanju da su u pitanju predmeti koji izražavaju religiozna shvatanja nego da su služili u magijske svrhe kao sredstvo da se, nekom vrstom prisile, izdejstvuje željeni efekat. To što je na figurinama precizno naglašen samo organ za reprodukciju, rečito govori o karakteru sile koju one prezentuju."
       Znači, može se govoriti o neolitskoj religiji iz Belice koja je, na neki način, obeležila i potonje, mlađe religije.
       - U znatno poznijoj, grčkoj i rimskoj tradiciji postoji više kultova, muških i ženskih bogova različitog ranga u kojima su falusi, a ponekad i vulve imali dominantnu kultnu ulogu. Slavljenje falusa posebno je karakteristično za kultove boga Dionisa kada je centralni događaj, prilikom svetkovine, bio nošenje falusa. Silene i Satire posebno odlikuje falus i seksualna strast. Dionisov i Afroditin sin Prijap sa enormnim falusom je božanstvo ratara koje uživa u piću, muzici i podstiče odgovarajuće sile da pospeše rod na njivama i umnože stada domaćih životinja. U Ariciji, u Italiji, postojao je sveti gaj boginje Dijane gde su prinošeni kultni darovi u obliku falusa i vulve.
       Očigledno je da pomenuti primeri iz grčke i rimske mitologije reflektuju jednu veoma staru tradiciju čiji počeci dosežu do kulture Lepenskog vira, a koji su uobličeni u jednoj od najstarijih neolitskih kultura u Evropi, kojoj pripadaju i figurine iz Belice, kaže Stojić.
       Zato se za Madonu iz Belice, može reći da je, porađajući se, porodila i sam početak evropske civilizacije u koji su, naravno, utkani i geni bliskoistočne tradicije.
      
       DRAGAN JOVANOVIĆ
      
      

Vidovnjak Stilizovanu figurinu čoveka od životinjske uglačane kosti koja je, možda, bila i amajlija, dr Milorad Stojić nazvao je - Vidovnjak.        A, evo, šta kaže o Vidovnjaku: - Položaj usta na sredini lica, a oči i nos na samom vrhu glave, sugerišu obraćanje sile, personifikovane u ovoj statueti - nebeskim moćnicima. Prikaz usta ukazuje na to da je obraćanje nebeskim entitetima vršeno glasom, a da su za prijem eventualnih odgovora bila spremna čula vida, mirisa i sluha.