Dok čekamo odluke o ovogodišnjim oskarima ostaje nam samo da nagađamo: koliko film još ima veze sa stvarnim čovekom, a koliko sa potrošačkim strastima kao njegovom projekcijom? Imaju li filmovi još autentičnu potrebu "da nešto kažu", ili se sve majstorstvo svodi samo na demagogiju, veštinu udvaranja publici i njenoj malograđanskoj svesti?

      Uoči 74. dodele Oskara ovogodišnja kampanja koju, kao i prethodne, po količini uloženog novca i bezbrojnim spletkama mnogi porede sa predsedničkom kampanjom u Americi, bliži se ove nedelje svome kraju. Pre svih filmova, ceremonija Oskara uvek me prvo asocira na onu misao italijanskog nobelovca Darija Foa po kojoj "u Americi ništa nije ozbiljno, izuzev novca". Otvorimo li filmske časopise, videćemo da priča o nominovanim ostvarenjima počinje i završava se brojevima. Koliko je miliona dolara film inkasirao od početka prikazivanja - to pitanje nameće se kao ključno u svemu, pa i kada je reč o vrednostima. Ostaje nam samo da nagađamo: koliko film još ima veze sa stvarnim čovekom, a koliko sa potrošačkim strastima kao njegovom projekcijom? Imaju li filmovi još autentičnu potrebu "da nešto kažu", ili se sve majstorstvo svodi samo na demagogiju, veštinu udvaranja publici i njenoj malograđanskoj svesti? Naravno, ove "aporije" ostavićemo za neku ozbiljniju priliku; red je da, ne remeteći prazničnu atmosferu, kažemo nešto i o potencijalnim slavodobitnicima.
       Za Oskara za najbolji film nominovani su: "Gospodar prstenova - družina prstena" Pitera Džeksona, "Gosford park" Roberta Altmana, "Blistavi um" Rona Hauarda, "U spavaćoj sobi" Toda Filda i "Mulen ruž" Baza Lurmana. Uzmemo li u obzir ukupni broj od 13 nominacija (po čemu zaostaje samo za filmom "Sve o Evi" iz 1950. i "Titanikom" iz 1997 ), budžet od 270 miliona dolara, kao i broj gledalaca i prihode - "Gospodar prstenova" je neprikosnoveni favorit. Već sam čin vernog transponovanja Tolkinovog imaginarnog carstva u filmski medij predstavlja pravi podvig; a posebno je važna činjenica da Džeksonovo ostvarenje podjednako uspešno komunicira sa različitim uzrastima, u različitim kulturnim kontekstima.
      
       Profesionalci
       No, imamo li u vidu i nagrade koje dodeljuju američki kritičari, kao i brojna profesionalna udruženja (što je često veoma važan signal uoči dodele Oskara), "Gospodara prstenova" ozbiljno mogu ugroziti bar dva filma. Prvi je "Blistavi um" Rona Hauarda, priča o genijalnom matematičaru Džonu Nešu, dobitniku Nobelove nagrade 1994, koji je u karijeri i privatnom životu uspeo da se izbori sa najtežim duševnim oboljenjem. Hauard uspešno kombinuje stvaralačku biografiju sa elementima špijunskog trilera (otkrivanje neprijateljskih šifara zvuči posebno zanimljivo posle napada 11. septembra) - a Nešov lik pomalo neočekivano, uprkos svojoj neobičnosti i patologiji, postaje neka vrsta super-ega za prosečnog Amerikanca.
       Drugi "opasni protivnik" Džeksonovog "Gospodara prstenova" je delo Toda Filda "U spavaćoj sobi". Film će tek krajem nedelje biti premijerno prikazan kod nas; bar prema pisanju američke kritike, reč je o ostvarenju sa najvećim umetničkim pretenzijama. Po svemu sudeći, Fildov film nastavlja tradiciju "voajerskog" seciranja američke porodice, što smo imali prilike da vidimo ne samo u široj publici prilagođenoj "Američkoj lepoti" Sema Mendeza, već i u izuzetnim art-filmovima s kraja '90-ih, "Ledenoj oluji" Anga Lija i "Sreći" Toda Solanca.
      
       Režija
       Altmanov "Gosford park", do kraja artificijelan, bavi se odnosom gospodara i slugu, ali i autorovim parodičnim odnosom spram filmskih i pripovednih obrazaca uopšte. Peti kandidat, "Mulen ruž" Baza Lurmana, kao atipični mjuzikl ima daleko veće šanse za Oskara u pratećim kategorijama (za najbolju fotografiju, kostim ili šminku). Kao i u "Romeu i Juliji", Lurman uz pomoć poznatog postmodernističkog eklekticizma uspeva da kreira travestiju istorije i mita, da ih iz prošlosti prevede u našu epohu.
       Kada je reč o Oskaru za režiju, verovatno najzanimljivije pitanje glasilo bi: hoće li biti ispravljena nepravda prema jednom od dvojice velikana savremene američke kinematografije, Robertu Altmanu ili Dejvidu Linču? S obzirom na to da ni Altmanov "Gosford park", ni Linčov "Bulevar zvezda" sigurno ne spadaju u njihove najbolje režije, ovo priznanje pre bismo shvatili kao nagradu namenjenu pojedincu i celokupnom autorskom opusu koji on oličava. Podsetimo se, 76-godišnji Altman u svojoj dosadašnjoj karijeri ima pet nominacija za Oskara (za režiju "M.A.S.H."-a, za produkciju i režiju "Nešvila", za "Igrača" i "Kratke rezove"). I 56-godišnji Linč ranije je već nominovan, za režiju filmova "Čovek slon" i "Plavi somot". S druge strane, Piter Džekson zasluživao bi nagradu Američke filmske akademije, bar za prvih sat vremena raskošnih prizora "Gospodara prstenova". Ridli Skot u "Padu crnog jastreba" stavlja svoje rediteljsko umeće u službu propagande pokušavajući da opravda američku vojnu intervenciju u Somaliji 1990; dok Ron Hauard u "Blistavom umu" demonstrira veštinu u prilagođavanju "teških" tema (poput shizofrenog preobražaja ličnosti, ili mukotrpnog stvaralačkog procesa) ukusu široke publike.
      
       Muška uloga
       Zanimljivo je da kandidati za Oskara za glavnu mušku ulogu samo u dva slučaja odražavaju nominacije za film i režiju: to su Rasel Krou (za "Blistavi um") i Tom Vilkinson ("U spavaćoj sobi"). Treba reći da je Krou već nagrađen za film "Gladijator", ali i da je uloga bolesnog genija u "Blistavom umu" posebno privlačna i harizmatična za ukus široke publike zbog zavodljive mogućnosti identifikovanja sa ličnošću koja snagom volje uspeva da prebrodi najteže izazove života (i na taj način ostvari "američki san" o uspehu). Pažnju privlači i nominacija Vila Smita za ulogu u filmu "Ali", posvećenom nesvakidašnjoj karijeri i liku "kralja ringa" Mohameda Alija. U trci za Oskara nalaze se još Šon Pen ("I am Sam") kao i Denzel Vošington za ulogu u policijskom trileru "Dan obuke".
       Posebno je jaka konkurencija u kategoriji Oskara za glavnu žensku ulogu. Favoriti su bez sumnje Nikol Kidman (za ulogu u filmu "Mulen ruž") i Sisi Spejsek ("U spavaćoj sobi"). Nikol Kidman nalazi se na vrhuncu svoje karijere; nakon popularnosti koju je stekla filmovima "Portret jedne ledi" i "Betmen zauvek", kao i respekta od strane kritike za slojevitost uloge u Kjubrikovom delu-oporuci "Širom zatvorenih očiju", Kidmanova se ove godine nameće ne samo tumačenjem prelepe kurtizane u mjuziklu Baza Lurmana, već i fascinantnim likom majke u Amenabarovom filmu "Duhovi u nama" (a svemu ovome treba dodati i ulogu u "Dogvill-u" Larsa fon Trira koji se upravo snima). Prema prikazima i nagradama američke kritike, Sisi Spejsek ostvarila je veoma kompleksnu dramsku ulogu u filmu Toda Filda "U spavaćoj sobi", verovatno najozbiljniju kreaciju u dugoj karijeri, započetoj 1973. delom Badlands Terensa Malika (dobila je Oskara 1980. za film "Rudareva kći"). Spejsekovu i Kidmanovu mogla bi ugroziti nova zvezda, glumica i manekenka Holi Beri, koja je za ulogu u "Balu monstruma" već nagrađena ove godine na festivalu u Berlinu. Ne smemo zaboraviti ni veterana Džudi Denč (nagrađenu pre tri godine Oskarom za sporednu ulogu kraljice Elizabete u "Zaljubljenom Šekspiru"). Hendikep Denčove je bledunjav i konvencionalan biografski film "Ajris" za koji je nominovana. Peta nominacija pripada Rene Zelveger za ulogu u filmskom hitu "Dnevnik Bridžit Džons".
      
       Scenario
       Od ukupno 24 kategorije u kojima se dodeljuje nagrada Američke filmske akademije, trebalo bi možda izdvojiti i nominacije za najbolji originalni scenario. Ovde je, među filmove engleskog govornog područja, uspela da se umeša i "Čudesna sudbina Amelije Pulen" Žan-Pjera Ženea, što poslednjih godina više i ne predstavlja naročiti presedan. Ozbiljne šanse ima i veoma inteligentno napisan scenario Džulijana Felouza za Altmanov "Gosford park", stilski koherentan u postupku parodiranja žanrovskih konvencija. Sumornom temom smrtne kazne i traume njenih izvršilaca bavi se "Bal monstruma", ali, što je još bitnije, ova priča na prepoznatljiv način manipuliše melodramskim potencijalima i floskulama o rasnoj toleranciji. Kandidati za Oskara za scenario su i "Memento" Kristofera Nolana (zanimljiv eksperiment preokretanja hronologije događaja), kao i "Rodžal Tenenbaums" Vesa Andersona.
      
       Strani film
       Među nominacijama za najbolji strani film (tačnije rečeno, za film koji nije snimljen na engleskom jeziku) favoriti su planetarni hit francuskog reditelja Žan-Pjera Ženea "Čudesna sudbina Amelije Pulen", kao i bosansko-francuska koprodukcija "Ničija zemlja" u režiji Danisa Tanovića. (Prijatno, ali gotovo neverovatno iznenađenje bio bi Oskar u rukama nekoga od autsajdera: Norvežanina Petera Nesa za film "Elling", Argentinca Huana Hoze Kampanele za "Sina neveste" ili Indijca Ašhutuša Govarikera za delo "Lagaan", 223 minuta dugu priču iz vremena britanske vladavine.) Pored jake reklame i bioskopske distribucije u Americi, "Amelija Pulen" i "Ničija zemlja" imaju i specifičnosti potencijalno atraktivne za članove Američke akademije za film. Ostaje nam da vidimo hoće li prevagnuti Ženeova sklonost ka kultivisanijem pristupu emocijama široke publike (u odnosu na holivudske melodrame); ili će pobediti Tanovićev satirični pristup zapadnoj politici u bosanskom sukobu, film u kojem se manje vidi autor, a više njegovi francuski producenti, preko njih i francuska javnost sa "novim filozofima" na čelu.
       Jedno je, međutim, sigurno: kategorija Oskara za strani film postaje sve više poligon osrednjosti, nasilnog pojednostavljivanja i "dajdžestiranja" slike o svetu. U poslednjih petnaestak godina potpuno je zaobiđena azijska kinematografija, kao i veliki broj autora istinski značajnih za evropski film. U moru danas već beznačajnih laureata od sredine '80-ih do danas, prisećamo se tek Benjinijevog "Život je lep" i Almodovarovog "Sve o mojoj majci" kao izuzetaka koji odolevaju zubu vremena.
       Otvaram listu nagrađenih stranih filmova, zadržavam se nasumice na početku '70-ih: 1971- "Vrt Finci Kontinijevih" (De Sika), 1972- "Diskretni šarm buržoazije" (Bunjuel), '73- "Američka noć" (Trifo), '74- "Amarkord" (Felini), '75- "Dersu Uzala" (Kurosava)... Čini se da ovome nije potreban nikakav komentar.
      
       SRĐAN VUČINIĆ