Predizborna utakmica "od Božića do Uskrsa" izazvala je duboku podeljenost društva

      (Beta specijalno za NIN)
      
       Prema mađarskim zakonima, izbori se održavaju u aprilu i maju svake četvrte godine, a predsednik zemlje treba da raspiše izbore 72 dana pre održavanja glasanja. Prema dosadašnjoj praksi, izbori su uvek bili raspisivani u januaru ili februaru izborne godine. Ovog puta, međutim, to je učinjeno još u decembru prošle godine i tako se Mađarska našla pred dosad najdužom predizbornom kampanjom.
       Nepoštednom borbom između levice i desnice u predizbornoj utakmici "od Božića do Uskrsa" mađarsko društvo je dovedeno u stanje dugotrajne groznice i duboku podeljenost. Višemesečna povećana temperatura bukvalno je uticala na zdravlje ljudi, čime se i objašnjava činjenica da je ispred biračkog mesta, ili u trenutku glasanja, preminulo čak sedmoro ljudi, uglavnom srčanih bolesnika. To se ranije nikada nije dogodilo.
       Rekord je i podatak da je na birališta izašlo čak oko 71 odsto glasača, da nikada nije bila manja razlika između prve i druge plasirane stranke (manja od jedan odsto), da u prvom krugu izbora još nikad toliko pojedinačnih kandidata (čak 45) nije osvojilo preko pedeset odsto glasova i da u parlament nije ušao tako mali broj partija.
       U radu sledećeg saziva parlamenta mogu da učestvuju samo četiri partije a to su Fides i Mađarski demokratski forum s jedne, Mađarska socijalistička partija i Savez slobodnih demokrata, sa druge strane. Desničarska Partija mađarske istine i života Ištvana Čurke osvojila je samo pet hiljada glasova manje nego pre četiri godine, ali zbog velikog učešća birača na izborima, nije prešla prag od pet odsto i ispala je iz parlamenta.
       Najveći gubitnici sadašnjih izbora, međutim, nisu partije već četiri agencije za istraživanje javnog mnjenja koje nisu uspele ni približno da pogode izborne rezultate. Za to nisu krivi samo metodi tih agencija već i same partije u Mađarskoj koje nisu uspele da jasno formulišu sopstvene ideologije i zato u Mađarskoj i dvanaest godina nakon promene sistema postoji veliki broj neizvesnih glasača.
      
       Od liberala do konzervativaca
       Prema "izbornoj sociologiji", granice između ljudi raznih opredeljenja mogu da postanu trajne i teško promenjive ako postoje političke organizacije jasne ideologije, što u Mađarskoj još nije slučaj. Prethodna (socijalističko-liberalni kabinet Đule Horna) je kao levo orijentisana vlada radila na "uvođenju kapitalizma" u Mađarskoj, što je sam Horn i više puta naglašavao, a sadašnji premijer Viktor Orban je 1996. s "lakoćom" prešao iz liberalnog u konzervativnog političara, nakon čega je još dugo bio potpredsednik Liberalne internacionale.
       Uprkos promenljivosti karaktera nekih političara i partija, u Mađarskoj se ipak formiraju regije koje su tradicionalno leve ili desne orijentacije. Mađarska socijalistička partija najbolje rezultate je mogla da pokaže u županijama na severu i na istoku zemlje dok je Fides pobedu osvojio na jugu i na zapadu Mađarske, što pokazuje da sadašnji izborni sistem izaziva polarizaciju ne samo između partija već i u geografskom smislu između bogatijeg zapadnog i siromašnijeg istočnog dela zemlje. U mađarskom glavnom gradu se mogu primetiti sasvim drugačije zakonitosti, jer je Budimpešta uvek na strani opozicije, iako je u Budimu jača desnica a u Pešti levica.
       Mađarski izborni sistem, koji je prihvaćen pre više od jedne decenije, svakako je zreo za promenu jer ima previše mana koje negativno utiču na razvoj društva. Izborni zakon ne omogućava manjinama ulazak u najviše zakonodavno telo zemlje ali pored ovog nedostatka ima još više formulacija kojima se izaziva polarizacija građana a daje se i šansa trgovanju glasovima.
       Prema mešovitom izbornom sistemu, 176 poslanika ulazi u parlament iz pojedinačnih okruga, ali u prvom krugu izbora poslaničku stolicu može dobiti samo onaj kandidat koji osvoji više od 50 odsto glasova, a u drugi krug ulaze najmanje tri kandidata, od kojih će poslanik postati
       onaj sa najviše glasova, ali partije imaju pravo na povlačenje svojih kandidata u korist kandidata neke druge stranke.
       To omogućava trgovinu između partija pre drugog kruga izbora i da glasači u drugom krugu u nekom smislu budu uskraćeni u svom izboru. Fides je 1998, nakon sabiranja glasova, na partijskim listama bio na drugom mestu sa oko četiri odsto zaostatka, a Mađarska socijalistička partija je vodila u 113 okruga od kojih je u drugom krugu izbora uspela da obezbedi pobedu samo u 54 okruga. Orban je tada nadigrao socijaliste jer je sklopio savez sa predsednikom Nezavisne partije malih posednika Jožefom Torđanom, koji je u 93 okruga povukao kandidate svoje partije u korist kandidata Fidesa i tako omogućio pobedu Orbanove partije. Zauzvrat, dobio je mesto ministra poljoprivrede.
      
       Podriven Orbanov miting
       Ovog puta Orban nema takve rezerve, jer su na trećem mestu u drugi krug u preko sto okruga ušli predstavnici Saveza slobodnih demokrata koji su već sklopili savez sa Mađarskom socijalističkom partijom. Pored toga, probleme sadašnjeg premijera povećava i to što su na izborima 1998. Fides i male desne orijentisane partije dobile skoro deset odsto glasova više od socijalista, dok u prvom krugu sadašnjih izbora prednost levice je bila 3,5 odsto. Dodatna glavobolja za Orbana je da su kandidati koalicije Fides-MDF u nekim okruzima imali lošije rezultate nego sama partija u glasovima na partijskoj listi, što može da dovede do lošeg postavljanja kandidata ili na potrošenost nekih političara iz vladajućih krugova.
       Orban je inteligentan političar i nakon prvog kruga izbora odmah je uvideo da nešto treba da učini ako želi da očuva vlast. Pored sve svoje političke spretnosti, on ima i ogromnu volju da bude vođa, što može da prouzrokuje korišćenje metoda mitingaške politike. Fides je najteži poraz morao da podnese u Budimpešti i zato je Orban počeo da se koncentriše na glasače iz unutrašnjosti zemlje, naročito na pristalice Torđana čija se Nezavisna partija malih posednika potpuno raspala.
       Mađarski premijer je uz pomoć Centra za imidž Mađarske u subotu 13. aprila ispred mađarskog parlamenta u srcu Budimpešte (Orban smatra da je glavni grad neprijateljski raspoložen prema njemu) organizovao miting velikih razmera. Doveo je više stotina hiljada demonstranata iz unutrašnjosti zemlje da pokaže svoju moć. Orban je takvim nastupom napravio još jednu podelu u zemlji, jer je građane iz unutrašnjosti zemlje postavio nasuprot građana Budimpešte. Prema scenariju organizatora mitinga, prošle subote trebalo je da se dokaže da je na provladin skup izašlo dva miliona ljudi, odnosno isto toliko koliko Budimpešta ima stanovnika i da su u mađarski glavni grad stigli skoro svi oni koji su glasali za Fides u prvom krugu izbora, što ipak zvuči malo neverovatno.
       Takva demonstracija sile, uz pomoć direktnog prenosa mitinga na državnim medijima i na provladinim komercijalnim radio-stanicama, daje dosta razloga za zabrinutost, jer izgleda da su mane izbornog zakona ipak premale u odnosu na mane ljudi, od kojih je najopasnija borba za prisvajanje i održavanje vlasti po svaku cenu.
      
       SILVESTER VARGA (BETA)