Naziv: Miodrag Pavlović - pohvala svetlosti
Autor: Pavle Zorić
Izdavač: Gutenbergova galaksija, Beograd 2002.

      Bogdan A. Popović
      
       Pavle Zorić misli - i, u jednom od petnaest eseja o stvaranju Miodraga Pavlovića složenih u svoju novu knjigu, to i kaže - da se delo ovog pisca, više no ijedno u savremenoj srpskoj književnosti, opire tumačenju primenom jednog metoda, jedne interpretativne tehnike. Ako su disciplinarni postupci u ovom slučaju neefikasni, a tzv. integralna kritika uglavnom pusta sanja, kritičaru ostaje samo jedna mogućnost: da promišljanjem množine njegovih dimenzija, činilaca i slojeva realizuje koliko-toliko celovito viđenje bitnih osobenosti Pavlovićevog nesumnjivo impozantnog stvaralačkog opusa. Zorić upravo tako postupa. Predmet ovih eseja su ideje i poetička načela Pavlovićeve poezije i, podjednako, fantastička svojstva njegovih pripovedaka; kako poetski tako i simboli karakteristični za njegov pripovedački svet; vizija nacionalne i opšte istorije koliko i promene u piščevim filozofskim i religijskim stanovištima; obeležja "moderniteta" u Pavlovićevom stvaranju, ali i žanrovska problematika sadržana u njegovom delu.
       S druge, pak, strane Zorić u jednom eseju takođe veli da mu je teško odupreti se potrebi da Pavlovićevu poeziju tumači kao "zatvoreni sistem vrednosti". Ma koliko skopčana s rizicima pojednostavljivanja (autor ih je, razume se, svestan), takva potreba je projektovana u naslov ove knjige, vidljiva je u temama eseja i kritičarevim stavovima koji nam se ukazuju kao objedinjujući. Pavlovićevo pevanje je, po Zorićevom mišljenju, jedna od velikih sinteza naše savremene poezije koja prevladava antinomije istočnog i zapadnog, balkanskog i evropskog mišljenja. Reč je o pevanju u kome se iskustveni svet susreće sa vančulnim, u kome se ukrštaju moderne intencije i mnogostruke vrednosti tradicije. Pavlovićeva epopeja - to nam je odavno znano - peva čovekov pad, sukobe stvaralačkih i destruktivnih sila sagledane u mitu, filozofskim idejama, istorijskim zbivanjima i vremenu u toku, peva krizu moderne civilizacije. Celim svojim tokom ona, podjednako, uznosi mogućnosti obnove, preporoda ljudske zajednice i preobražaja individue. Teži duhovnom prosvetljenju - spoznavanju svetlosti. Pokretačka snaga ove poezije, drži Zorić, proizlazi "iz pesnikovog revolta protiv sila profanosti, protiv obesvećenja kulta, misterije, religije i mita".
       Miodrag Pavlović je prevashodno pesnik spiritualne vizije sveta. To je, rekli bismo, stanovište koje kritičar najprilježnije razvija i argumentuje. U ranim etapama svog stvaranja Pavlović nije pesnik jedne crkve, već pesnik najšire shvaćenog religijskog iskustva. On je, veli Zorić, "veliki, nadahnuti pesnik crkvenosti, hramovnog poimanja kulture i sveta". Stvaralački put ga vodi od mita ka apokalipsi, što će reći ka religioznoj viziji i mogućnosti da se, iz perspektive svršetka, sagleda ceo istorijski tok. Pavlovićevu privrženost hramu (paganskom žrtveniku namenjenom obrednim radnjama i potonjem hrišćanskom svetilištu u kome se stiču lepota i tajna, odblesci nebeske svetlosti, u kome se život i smrt sastaju) Zorić vidi kao najkarakterističnije obeležje ovog pevanja u periodu pesnikove pune stvaralačke zrelosti. Pavlovićevo stvaralaštvo se, stoji u završnici knjige, "vremenom zgušnjavalo i usredsređivalo na metafizički i istorijski položaj čoveka, na njegovo postojanje, religijskim kategorijama protumačeno i u istorijskim relacijama shvaćeno"... Najnovija pesnikova zbirka (S Hristom netremice) svedoči, zaključuje Zorić, da je učinjen i poslednji, davno predvidljiv korak: pesnik se nedvosmisleno opredelio za veru u Isusa Hrista Spasitelja.
       Pisani različitim povodima, raznovrsni po predmetu, konceptu i po obimu - kadgod koncentrisani na pojedinačna obeležja Pavlovićevog stvaranja, a ponekad iscrpni u interpretaciji pesnikovih ideja - Zorićevi eseji očigledno nude više no što bi se od tako realizovane knjige moglo očekivati. Ostvaruju mozaičku sliku pesnikovog dela u kojoj su vidljivi i obrisi celine i obeležja koja je čine jedinstvenom i neponovljivom. Nema, dakle, sumnje da je bibliografija knjiga o delu Miodraga Pavlovića obogaćena višestruko vrednom jedinicom. Da su posredi kritičko-esejistički tekstovi koje je ispisivao i te kako kompetentan poznavalac i iskusan tumač jednog od najznačajnijih književnih opusa savremene srpske književnosti.