U etnički najhomogenijoj zemlji Evrope danas živi 89,63 odsto Hrvata i 4,54 odsto Srba, dok u hrvatskoj metropoli prostor deli 91,94 odsto Hrvata i 2,41 odsto Srba. Ove brojke objavljene su sa zakašnjenjem od skoro godinu dana, a Hrvatsku su koštale blizu 150 miliona kuna

      Kad je direktor Državnog zavoda za statistiku Republike Hrvatske Marijan Gredelj prošle nedelje pred užim kabinetom premijera Ivice Račana saopštio da u Hrvatskoj živi 89,63 odsto Hrvata i 4,54 odsto Srba, niko od ministara nije reagovao na ove brojke. Zašto i bi? Političke akrobacije nad statistikom u Hrvatskoj su učinjene mnogo ranije. "Visoki i anonimni vladini izvori" su krajnji rezultat ovih ratnoračunskih operacija obelodanili pre nego što su statističari počeli da zbrajaju kolone i crtaju grafikone stanovništva etnički najhomogenije zemlje Evrope. Direktor Državnog zavoda za statistiku zato se i našao u apsurdnoj situaciji da pred novinarima tvrdi kako su zvanični podaci prošlogodišnjeg popisa stanovništva u Hrvatskoj u "pet do dvanaest" pripremljeni za objavu na Internetu, pa nije u stanju da ih interpretira i komentariše.
       A prvi čovek izvršne političke vlasti u zemlji, imao je još manje razloga za komentar. Umesto etničke, premijera Ivicu Račana više je interesovala obrazovna slika nacije u proteklih deset godina. Da je pitao gimnazijske profesore hrvatskog jezika, većina bi mu rekla da mladi Hrvati uglavnom više ne razlikuju "č" i "ć". Prvi čovek Statističkog zavoda imao je bolje vesti. Od državnog osamostaljenja Hrvatske broj fakultetski obrazovanih građana zemlje porastao je sa pet na osam odsto. Za većinu ministara užeg kabineta premijera Ivice Račana ovaj je podatak bio toliko impresivan da više nije bilo vremena za političko-statističke debate o procentu Srba i njihovom uočljivom nestanku iz ukupne populacije u Hrvatskoj.
      
       Dopuštena odstupanja
       Od ukupno 201 631 Srba koliko ih danas živi u Hrvatskoj, najviše ih je u Vukovarsko-sremskoj županiji,
       31 644 ili 15,45 odsto. Sledi Osječko-baranjska županija sa 28 866 srpskog stanovništva ili 8,73 odsto. Na trećem mestu je Zagrebačka županija u kojoj uz 297 868 ili 96,18 odsto Hrvata živi i 2 720 Srba ili procentualno njih 0,88 odsto. U samoj hrvatskoj metropoli živi 91,94 odsto Hrvata i 2,41 odsto Srba. Crnogoraca je u Hrvatskoj danas 4 926 ili 0,11 odsto, a u glavnom gradu države živi ih 1 313 ili 0,17 odsto. Za srpsku zajednicu u Hrvatskoj ovi su podaci upravo poražavajući. Prema popisu iz 1991. godine u Hrvatskoj je živelo 12,2 odsto srpskog stanovništva, a u Srpskom nacionalnom vijeću u Zagrebu i dalje misle da barem polovina ljudi iz ovog procenta i dalje živi u zemlji u kojoj je živela pre rata. Statistika ih, međutim, ne priznaje, pa se javne polemike i dalje vode oko metodologije popisa stanovništva.
       Direktor Statističkog zavoda Republike Hrvatske Marijan Gredelj objasnio je da kao stanovnici Hrvatske pri prošlogodišnjem popisu nisu evidentirani ljudi koji van zemlje borave duže od godinu dana. Tezu o "de facto" i "de iure" Srbima o kojoj ovih dana polemiše srpska nacionalna zajednica nije želeo da komentariše. Prvi čovek statistike u Hrvatskoj tvrdi da je popis urađen u skladu sa propisima Ujedinjenih nacija, a dodaje da je po istoj metodologiji rađen i nedavni popis stanovništva u Jugoslaviji. Ukratko, izbeglice iz Hrvatske nisu popisane u svojoj nekadašnjoj domovini, nego u zemlji u kojoj su se trenutno zatekli. Hrvatska je, međutim, imala međunarodnu obavezu da popiše izbeglice iz drugih delova bivše Jugoslavije koji su se zatekli na njenoj teritoriji, a isto je morala da učini i Jugoslavija.
       Šest godina posle Dejtonskog sporazuma Hrvatska se tako zatekla sa pola miliona srpskog stanovništva manje, ali je zabeležen i, doduše znatno manji, procenat Hrvata. Prema popisu stanovništva iz 1991. godine, u Hrvatskoj je živelo 4 784 265 ljudi, a prema popisu iz 2001. godine 4 437 460 građana. Statistički gledano, stanovništvo jedne od politički i administrativno najmlađih zemalja jugoistoka Evrope smanjilo se za 2,6 odsto. Da je prilikom aktuelnog popisa stanovništva korišćena ista metodologija kojom su ljudi popisivani i pre desetak godina, u zemlji bi, tvrde stručnjaci za brojke, danas živelo 4 492 049 stanovnika.
       Da bi javnost uopšte saznala ko sve živi u Hrvatskoj, a pogotovo "tko je tko" među njenim stanovništvom, iz državnog budžeta izdvojeno je blizu 150 miliona kuna, a inventar domaće populacije obavljalo je 25 hiljada ljudi. U Državnom zavodu za statistiku Republike Hrvatske priznaju da razlika između prvih i krajnjih rezultata poslednjeg popisa stanovništva iznosi 56 000 ljudi. Toliko ih je, naime, više u završnom nacionalnom računu. Statističari tvrde da to nema nikakve veze sa etničkim i političkim manipulacijama, nego sa standardnim i dopuštenim odstupanjem koje se često događa u ovako zamašnim poslovima. Zbog toga se i žale na, kako kaže direktor Zavoda Marijan Gredelj, bezrazložnu klimu koja je u javnosti stvarana oko popisa stanovništva, a u kojoj je Državni zavod za statistiku često bio neopravdano napadan.
       Dok zvanična politika još ćuti, statističari ipak nešto priznaju. Reč je o notornoj činjenici koja je poznata svakom ko se u proteklih dvanaest godina, barem na jedan jedini dan u životu našao u psihološkoj ili faktičnoj ulozi "izbjeglice", "prognanika" ili "raseljenog lica". Nisu to samo ljudi iz poznate "vukovarske kolone" koji 1991. napuštaju grad sa po jednom najlon-kesom u svakoj ruci, niti su to samo kolone traktora koje iz Kninske Krajine odlaze za Srbiju. Reč je o stvarnim ljudima, sa stvarnim dramama čiji se život sveo na stvarni "izbjeglički status". To što ga formalno-pravno nisu dobili ni u državi koju su napustili, ni u državi u koju su došli, ne znači da su zbrisani sa lica zemlje.
      
       Mrtve duše
       Oni negde još postoje i statističari to priznaju. "Mrtvim dušama" smatraju ih uglavnom dnevni političari i ustavni pravnici.
       Poznati zagrebački advokat Simo Rajić sklon je čak da poslednji popis stanovništva Hrvatske nazove "lakrdijom svjetskog značaja", a pošto u Srpskom nacionalnom vijeću i dalje misle da u Hrvatskoj danas živi između šest i osam odsto srpskog stanovništva, mogućnost da srpska zajednica ne prizna rezultate stanovništva ponovo dobija na političkoj težini. Tim pre što je saveznom ministru za manjinska pitanja u SRJ Rasimu Ljajiću koji je nedavno boravio u Zagrebu rečeno da srpsko pitanje u Hrvatskoj ni izdaleka nije rešeno. Ono je samo gurnuto pod tepih, a to nikako nisu pozicije sa kojih civilizovane zemlje treba da uređuju svoje međusobne državne, političke i međunacionalne odnose. Dramatični rezultati popisa stanovništva u Hrvatskoj i političke tenzije koje su oko toga smišljeno podizane, imaju zato sve izglede da na određeno vreme zakoče započetu normalizaciju odnosa između zvaničnog Zagreba i zvaničnog Beograda. Jugoslavija je, kao što je poznato, već donela svoj zakon o manjinama i njihovim pravima, a Hrvatska se žuri da što pre završi ovaj neprijatan posao. Poslednje izjave hrvatskih zvaničnika pominju sredinu jula kao vreme u kome bi zakon o nacionalnim manjinama mogao da se nađe pred prvim "saborskim čitanjem". Da li će tako i biti, veliko je pitanje. Ministar Rasim Ljajić u Beograd se iz Zagreba vratio sa protivrečnim utiscima. Predstavnici srpske zajednice objasnili su mu da je njihova komunikacija sa predstavnicima zvanične vlasti u Zagrebu danas gora nego u Tuđmanovo doba, a jedan od visokih predstavnika nove vlasti u Hrvatskoj uveravao je i njega, i diplomatski kor akreditovan u Zagrebu da nijedan Srbin u poslednjih desetak godina nije pod prisilom napustio Hrvatsku... Statistika uči da su odstupanja od pravila uvek moguća, a u oblasti političkog morala očito su se pretvorila u konstantu.
      
       ZORICA STANIVUKOVIĆ