Zašto je Zdravko Krstanović antologiju srpskog pesništva od Baranje do Boke Kotorske propratio "herostratskim" izlivima

      U izdanju Srpskog kulturnog društva "Zora" (Beograd) upravo je objavljena "Antologija srpskog pjesništva od Baranje do Boke Kotorske", naslovljena kao "Čudesni kladenac". Autor je Zdravko Krstanović (1950), anatemisani srpski pisac iz Hrvatske, koji je do oktobra 1991. živeo u Splitu, da bi potom prešao u Beograd, gde radi kao novinar.
       Sastavljač je u antologiji zastupljen sa šest pesama (u izboru Milana Nenadića), što je približno najzastupljenijima, a njegova supruga Sonja Krstanović sa dve pesme. Da se ipak u ovu očigledno prostranu i obimnu antologiju nije ulazilo lako, govore primeri Vladana Desnice i Svetozara Brkića, kojima je antologičar odabrao po dve pesme, dok, recimo, Dejan Medaković ima samo jednu, koliko i "komandant Dinarske četničke divizije, vojvoda" Momčilo R. Đujić. Ako je ovaj raspop ušao u antologiju kao autor samo jedne zbirke pesama (Emilijade, Sremski Karlovci, 1931, Beograd, 1999), postavlja se pitanje po kom kriterijumu u njoj nije uopšte bilo mesta za jednog Zorana Bognara (pseudonim Zorana Ćalića, Vukovar), pisca desetine pesničkih zbirki ili, dalje, za Arsena Dedića, Boru Ćosića, Vladimira Pavića, Miću Jelića Grnovića, Boru Rašua...
       Ima uz njih još pesnika koji su rođeni, živeli i još žive na području koje pokriva antologija, što je slučaj sa takođe izostavljenim Ivanom V. Lalićem.
       Teško je, međutim, dokučiti zašto je u ovu antologiju srpskog pesništva uvršten Tin Ujević, čak sa sedam pesama. Po bio-bibliografskoj belešci antologičara možda zato što je dugo živeo u Beogradu, bio "živo prisutan u srpskoj pesničkoj avangardi", objavljivao u srpskoj periodici i kod srpskih izdavača. Ima, pride, i pesmu Srbiji, ispevanu 1918. Sem toga, sve drugo ima, recimo, i Antun Gustav Matoš pa ga je sastavljač ove antologije zaobišao.
       Zato, dajmo reč antologičaru, da objasni čime se sve rukovodio praveći ovu ambicioznu knjigu.
       "Ova antologija sakupila je rosu kojom blistaju pjesme pjesnika sa zapadnih strana nekadašnje Jugoslavije, gdje se ukrštaju istočni, vizantijski, i zapadni, latinski, svijet, sa zajedničkim grčkim temeljem i drevnom slovenskom paganskom baštinom i gdje se srpski štokavski jezik dodiruje s drugim slovenskim jezicima, čakavskim i kajkavskim, a tu je i italijanska obala Jadrana, s Trstom i Venecijom u kojoj je živio jedan od kraljeva srpske poezije Pavle Solarić", kaže Krstanović, dodajući: "Uvrštene su, uz neke izuzetke, narodne pjesme iz Baranje, Slavonije, Banije, Korduna, Žumberka, Like sa Gorskim kotarom, Dalmacije, Dubrovačkog primorja i Boke Kotorske, kao i poezija pjesnika koji su rođeni ili su stvarali na zapadnim područjima. Zahvaćen je jedan dio našeg pjesništva, granica je fluidna, a u dubljem smislu - i ne postoji." Sledi zaključak da je jezik ono što "ovu antologiju drži na okupu".
       Pesnici koji su ispunili geografske i jezičke kriterijume morali su da zadovolje i estetske zahteve antologičara: "Jednostavno rečeno, birao sam najbolje pjesme koje odgovaraju mom viđenju poezije kao jezičke čistote koji odbacuje sve spoljno i svijetli unutrašnjom svjetlošću. Nastojao sam da izbjegnem svaki kompromis koji bi ukaljao drevno mlado božansko slovo..." Još se kaže da su pesme birane bez obzira na konfesionalnu opredeljenost njihovih autora, kao i da za antologičara nisu bila ni od kakve važnosti njihova politička i ma koja druga opredeljenja, pa ni pesnički motivi i teme: "Zahvatalo se tamo gdje ima božanskog, nisam tražio da 'cela pesma bude lepa', kao kumir Bogdan Popović koji je svoju Antologiju novije srpske lirike (1911) nakrcao pjesmama što i djelimice i cijele uopšte ne pripadaju poeziji."
       Kad se već polemički postavlja u odnosu na Popovićevu antologiju, a takođe i na onu znamenitu Miodraga Pavlovića (1964, Antologija srpskog pesništva), Krstanoviću bi se, u estetskom kontekstu, moglo postaviti i pitanje koliki su poetski domašaji dubrovačkih i bokokotorskih pesnika nakrcanih u "Čudesnom kladencu", a takođe i nekih savremenih. Da li je za poklanjanje poverenja onim prvima bilo dovoljno to što su svi odreda prošli ranije redakciju Miroslava Pantića, kojeg antologičar s velikim uvažavanjem izdvaja u "malu družinu onih koji istrajavaju u trudnom priređivačkom poslu". A ne dovodi, recimo, u vezu sa činjenicom, na koju opravdano ukazuje, da "nedostaju i kritička i nekritička izdanja srpskih pjesnika", za šta su akademici još davno uzeli monopol i pare a da gotovo ništa u tom smislu nisu uradili.
       Zbog dubrovačke književnosti kod Krstanovića su loše prošli i neki od naših najuglednijih književnih istoričara, pre svih Jovan Skerlić i Miodrag Popović. On smatra da "srpski istoričari nisu valjano obavili elementarne poslove". Napisali su "vrlo malo" (istorija književnosti) a sve su "uglavnom rđave". "Ovdje je", piše Krstanović, "status kumira stekao Jovan Skerlić, ubogi propagandista progresa, koji se drznuo da slavuja podučava kako se pjeva, a našu književnu baštinu skratio za niz stoljeća i ključne pjesnike novije poezije pokušao da izopšti". Skerlić, dakle, sakati srpsku baštinu, nema osećanja za "pretanani poetski vez" kad piše Istoriju novije srpske književnosti, "bulazni kad tvrdi da je staro srpsko pjesništvo kaluđerska pismenost, odnosno da i ne pripada književnosti" i uopšte: "Skerlić umije da piše, zavodljiv za nedorasle, neumernik je i po nečemu kao da djeluje gigantski, ali nevolja je u tome što mu je zgrada od slabe, hude građe, podignuta na močvarnom tlu."
       Poenta je u tome da nas je, kao u slučaju Skerlića, "udes darovao viškom progresivnih književnih istoričara kakav je i Miodrag Popović". Popović je, treba li podsećati, naš najznamenitiji živi književni istoričar, pisac trotomne Istorije srpskog romantizma, monografije u Vuku, otrežnjujuće knjige o Vidovdanu i časnom krstu. Šta je povod njegovom olakom obezvređivanju? Pa, ne deli sa antologičarem i njegovim duhovnim mentorima uverenje da je dubrovačka književnost neprocenjivo vredan deo srpske književnosti, bio je sklon da je, baš kao i Skerlić i Jovan Deretić, izostavlja iz korpusa nacionalne književnosti. U tome su glavni Popovićevi grehovi i ona problematična "progresivnost".
       Antologičar Krstanović je uopšte preosetljiv na progresivnost, modernost, stručnost, metafizičnost... Tako kad ono primećuje da nedostaju kritička izdanja, odmah dodaje da smo zato "zatrpani prilozima čiji autori hoće da prate krikove mode svjetske nauke o književnosti, pa se pišu komentari komentara" i slično.
       U uvodnom slovu svoje antologije, posvećujući neprimereno veliki prostor rasrbljivanju, odnosno krađi srpskog jezika od strane Hrvata i Bošnjaka, Krstanović bez ustezanja iznosi i svoja književno-jezička uporišta, bliska ili, tačnije, identična s onima koja zastupaju "obnovitelji srbistike Radmilo Marojević i Miloš Kovačević" kao i Petar Milosavljević. To su "jezikoslovci svetskog glasa" (prva dvojica) kojima je palo na teret da "razbistre ono što bijaše bistro još u Vukovo doba", a što je, na samom izmaku 20. veka, kao "srpska filologija", "okuženo ideološkom kugom". Opet će se i za to imenovati "krivci" - Aleksandar Belić, Pavle Ivić, "zavrzani" iz Odbora za standardizaciju srpskog jezika...
       Prepuštajući svoju antologiju javnosti, Krstanović je i sam naslutio da će možda čuti prigovore kako je, možda, postupio herostratski. Jer je u njenom predgovoru "vatra prinesena kumirskoj slami, uklanjani su mulj i korov, koji sakrivaju blistavi hram naše poezije". U svakom slučaju, predgovor više podseća na to nego na staloženo i argumentovano obrazlaganje antologičarskog izbora, koji je po zamašnosti kod nas nezabeležen.
      
       SAVA DAUTOVIĆ