NAZIV: Kritičke i druge minijature
AUTOR: Nikša Stipčević
IZDAVAČ: Platoneum, Novi Sad 2002.

      Grupisani u dva bloka, “O knjigama” i “O ličnostima”, tekstovi svrstani u Kritičke i druge minijature pridružuju se Stipčevićevim prethodno objavljenim knjigama Učitavanja i Usmeno. (Sam autor, u Napomeni, na to upućuje). Raznorodnost predmeta kritičkih analiza i, podjednako, raznovrsnost povoda kazivanja, ne sprečavaju nas da naslutimo izvesna objedinjujuća svojstva njegovog pristupa književnosti. Svojstva, da tako kažemo, nadređena privrženosti disciplinarnim kritičkim postupcima. Stipčević, naime, u tekstu pisanom uz objavljivanje kapitalnog dela E. R. Kurcijusa Evropska književnost i srednji vek naglašava autorovo viđenje evropskih književnosti kao organskog sistema sa dijahronijskim kontinuitetom. Po sredi je, veli, knjiga koja nas obogaćuje saznanjem o epohama neomeđenom postojanju konstanti književnog fenomena.
       Šta, onda - pišući o pesničkim zbirkama i romanima, o filološkim, istoriografskim i komparatističkim studijama - Stipčević ponajpre učitava? Knjiga pesama Milosava Tešića Sedmica (spominjemo, razume se, tek neke primere), vezuje, između ostalog, njegovu pažnju metrikom, sklopom strofa, funkcijom forme. Značaj forme i jezika odgoneta Stipčević i u romanu Bezdno Svetlane Velmar Janković, najvećma ga zanima njegova složena konstrukcija u kojoj tri jezička sistema oživotvoravaju tri vida stvarnosti. Roman Nikole Miloševića (Nit miholjskog leta), autora više vrednih knjiga iz oblasti književnosti, filozofije i politikologije, nalaže uočavanje razlika između Miloševićevih diskurzivnih tekstova i “struktura jezičke umetnosti” organizovanih u romanu. Istoriografska su dela (O istoriji i istoričarima Čedomira Popova ili, recimo, Genocidom do velike Hrvatske Vasilija Krestića) povod da se saopšte njihovi naučni rezultati (i istine), ali i da se skrene pažnja na specifičnost, ili inovacija, istoričarovog metoda. Vredne komparativističke studije dobijaju štedre Stipčevićeve pohvale, Ivo Andrić i francuska književnost Jelene Novaković osobito. Sva je prilika da su se, u ovom slučaju, autor studija i njen kritičar “našli” - intertekstualnost im je oboma preokupacija.
       Tekstovi složeni u drugi blok ove knjige prvobitno su pripremljeni za različite prilike - za naučne skupove, godišnjice, dodele nagrada, promocije značajnih izdanja - i tim su prilikama unekoliko određeni. Ponekad su to portreti (ili skice za portrete), sintetički obuhvati naučnog, odnosno spisateljskog rada velikana naše kulture kakvi su, primerice, Stojan Novaković, Josif Pančić, ili naš savremenik Miron Flašar. Neretko nas se - kad, na primer, govor ide o Zoranu Gavriloviću, Dragoslavu Srejoviću, ili Bošku Petroviću - doima i njihova emotivna intonacija. Pri svemu, teško je prevideti da su u nekolikim među ovim besedama implicitno sadržana i načela Stipčevićevog rada, njegova merila vrednosti. S razlogom su mu tako bliski “utemeljitelj srpske filologije i istoriografije” Stojan Novaković, “nestor srpske teorije književnosti i nauke o književnosti” Zoran Konstantinović i Novica Petković, ovdašnji “rodonačelnik nove škole istoričara književnosti” u koju je uvedena jedna egzaktna nauka, lingvistika.
       Sudimo li po ovoj knjizi, Nikša Stipčević je - bilo da piše o knjigama (domaćim, ili stranim), ili da besedi o ličnostima - prevashodno esejist kome otvorena forma omogućuje da osobenost i specifičnost svog predmeta saopšti na sebi svojstven način.
      
       BOGDAN A. POPOVIĆ