NIN Reklama
Oznaka i datum izdanja
Naslovna stranaPretrazivanjeArhivaRedakcijaProdaja
Naslovna strana broja

“Rehabilitacija” iz kontejnera

Posle promene političke vlasti u zagrebačkim knjižarama i bibliotekama ponovo se traže romani Mome Kapora i Milorada Pavića, ali i tzv. partizanska literatura i Marksov “Kapital”

      Otkako su hrvatski izdavači nedavno prvi put zvanično posetili beogradski Sajam knjiga, čuđenje i divljenje u Zagrebu ne prestaje. Ne samo što Srbi, kažu gosti beogradskog sajma, proizvode i prevode tri puta više knjiga nego Hrvati, nego zato što su te knjige svakome dostupne. U Hrvatskoj to nije slučaj. Knjige prosečno koštaju oko dvadesetak evra, ali su zato divno ilustrovane, bogato opremljene i, uopšte, plene svojim vizuelnim glamurom. Zagrebačkim gostima Sajma knjiga u Beogradu to su priznali i domaćini. Kažu da se njihove knjige raspadnu pre nego što čitalac dođe do polovine. Zaplet taman dostigne kulminaciju, ali epilog ostaje nedostupan zbog lošeg poveza. Izdavači u Hrvatskoj kojih je, prema nekim procenama, samo u Zagrebu poslovalo preko četiri stotine, imaju druge vrste problema. Knjige su im divne, ali ih niko ne čita. Skupe su i bibliotekama i pojedinačnim kupcima.
      
       “Pirgo” i “Ježeva kućica”
       Čitalačku publiku u Hrvatskoj muče i neki sasvim lokalni problemi. Jedan od njih je činjenica da knjige ovde nisu “izumirale” onim tempom koji je diktirala dnevna politika. Posebno u poslednjih dvanaestak godina kada je zemljom vladala Hrvatska demokratska zajednica pokojnog predsednika Franje Tuđmana. Osnovci su u to doba, recimo, učili legende o doseljavanju Hrvata na današnje prostore, ali su isto tako u nižim razredima osnovne škole morali da znaju šta su to demokratski i višestranački izbori i koje sve političke stranke postoje u Hrvatskoj.
       Čim se vlast u Hrvatskoj promenila, promenile su se i obrazovne i literarne navike njenog stanovništva. Već je letimičan pregled lektire izazvao buru u prosvetnim i kulturnim krugovima zemlje i pokazao da novo vreme nosi i nove političke i čitalačke navike. Desetogodišnjaci u osnovnim školama više ne moraju da znaju ime prvog predsednika državnoosamostaljene Hrvatske Franje Tuđmana, ali mogu da odgovore sa “nemam pojma” i ako ih neko pita ko je Stjepan Mesić. Kad je obavezna lektira u pitanju, najnoviji zahvati u literaturu nacionalnog ministarstva prosvete potvrdili su dobro poznato pravilo. Starijim generacijama uvek se najviše sviđalo ono što je današnjima dosadno.
       U hrvatskom slučaju to konkretno znači da je teško očekivati da će “Baraka Pet Be” i “Bitka kod Bistrice Lesne” Miroslava Krleže osnovce uspeti da očara više od “Čudnovatih zgoda šegrta Hlapića” Ivane Brlić-Mažuranić. Teško je zamisliti i da je “Smrt Smail-age Čengića”, kapitalno delo starije nacionalne književnosti iz pera prvog hrvatskog bana Ivana Mažuranića, čitaoce uspelo da ostavi bez daha poput, recimo, “Doživljaja Haklberija Fina” Marka Tvena. Zlosrećni popis lektire koji je nedavno izašao iz kabineta ministra prosvete Vladimira Strugara pokazao je, međutim, i jednu pomalo bizarnu činjenicu. Javnost je preko noći zasuta književnim favoritima iz “djetinjstva poznatih”. Pa se tako saznalo da “Pirgu” Anđelke Martić i “Ježevoj kućici” Branka Ćopića nipošto nije istekao rok trajanja. Upravo suprotno, kad su bili mali priče o usvojenom “partizanskom lanetu” sa velikim su zadovoljstvom čitali čak i glumac i bivši hadezeov ministar kulture Zlatko Vitez i njegova partijska koleginica iz HDZ-a Jadranka Kosor. “Ježeva kućica” bila je literarni delikatesa velikog broja hadezeovih saborskih zastupnika, ali i starije generacije hrvatskih “rokera”.
      
       Brisanje Kraljevića Marka
       Ne treba, međutim, zaboraviti da su i “Pirgo” i “Ježeva kućica” tek odnedavno vraćeni na police zagrebačkih biblioteka. S njih su odsustvovali punih deset godina, jer se smatralo da među decom i omladinom moderne Hrvatske šire “boljševički duh”, a neki su pominjali čak i “velikosrpsku ideologiju” u Ćopićevoj slikovnici. Istovremeno, najtraženija knjiga domaćih biblioteka je biografija i zbirka govora Slobodana Miloševića, kao i njegov psihološki portret iz pera beogradskog autora Vidosava Stevanovića. “Pirgo” i “Ježeva kućica” su u međuvremenu bili u zabačenim podrumima “hramova pisane riječi”, u uličnim kontejnerima ili na zagrebačkoj spalionici “Jakuševac”.
       Danas se ponovo čitaju i traže, a s njima i urbani romani poput “Une” Mome Kapora, “Hazarskog rečnika” Milorada Pavića, pa čak i čuveni, ali i ozloglašeni “Kapital” Karla Marksa. I “Čudnovate zgode šegrta Hlapića” Ivane Brlić-Mažuranić imale su u proteklih desetak godina svojih čitalačkih i kritičarskih stranputica. Najpoznatija od njih je, srećom, neuspeo pokušaj da se “ispravi” originalni tekst književnice koja se smatra “hrvatskim Andersenom” i čije su bajke, priče i legende veselile mališane svih režima u mnogim državama koje su se smenile na geografskom prostoru Hrvatske. “Spornim” se pokazao opis šegrta Hlapića iz pera unuke Ivana Mažuranića.
       Glavni junak uzbudljive priče o dobru i zlu bio je, kako piše, “malen kao lakat, dobar kao sunce i hrabar kao Kraljević Marko”. Kako moralni uzor hrvatske dece i omladine može biti neko koga autor upoređuje sa nacionalnim junakom srpskih mitova i legendi, kreatorima literarnog ukusa u “hadezeovoj eri” nikako nije bilo jasno. Rečenica je zato naprosto izbačena, mada je bilo ideja i da se poređenje s Kraljevićem Markom zameni onim sa “hrvatskim vitezom”.
       Današnje generacije domaćih osnovaca više neće imati ovakve brige. Najzastupljeniji nacionalni pisac u obaveznoj lektiri je August Šenoa koji je na popisu lektire za šesti, sedmi i osmi razred. Prati ga Eugen Kumičić sa “Začuđenim svatovima” i Vjenceslav Novak sa svojom zbirkom priča “Iz velegradskog podzemlja”. Naravno da tmurna i depresivna svakidašnjica gradskog “lumpenproletarijata” između dva rata u Hrvatskoj nije naročito privlačno štivo za generacije vaspitane uz kompjuterske igrice ili, u najboljem slučaju, uz stripove.
       Kompromis je učinjen na račun “Novele od stanca” Marina Držića i “Opanaka dide Vidurine” Mile Budaka, pa od njega ipak ne treba očekivati čudo. Pogotovo u situaciji kad je prosvetna i kulturna javnost zemlje podeljena između nepomirljivih komentara ovakvih poteza nacionalnog ministarstva prosvete. Jedni smatraju da je reč o nužnom rasterećenju školskog programa, pa i obavezne lektire, drugi tvrde da je to čisti “kulturocid”.
      
       Bez “povijesnih” govora
       U celoj priči najzanimljivije je što protivnici ovakve vrste rasterećenja nastave u osnovnim školama u Hrvatskoj, pa i oni koji misle da se radi o “kulturocidu”, najviše protestuju zbog nestanka “lakših autora” s popisa lektire. Izbrisano je, kažu, ono što deca najviše vole i što ih najviše interesuje. A to nisu ni Krležine drame, ni poezija Tina Ujevića, ni epovi starohrvatske književnosti, nego “Guliverova putovanja”, Džonatana Svifta, “Robinzon Kruso” Danijela Defoa, “Uzbuna na Zelenom vrhu” Ivana Kušana, “Dobri duh Zagreba” Pavla Pavličića, ali i “Najljepše priče klasične starine” Gustava Švaba i najčitaniji romani Marije Jurić-Zagorke poput “Gričke vještice” ili “Kći Lotršćaka”.
       Pristalice najnovijih zahvata u školsku lektiru koje je učinilo nacionalno ministarstvo prosvete u Hrvatskoj, smatraju da će ljubitelji nabrojanih autora i njihovih dela ionako pročitati spomenute naslove, pa čak i kad se nalaze na popisu “neobavezne lektire”, dok ostale knjige s “obaveznog popisa” u suprotnom nikada ne bi mogle da dođu na red. U ovakvu argumentaciju uvukla se još jedna bizarnost.
       Osnovci više neće morati da bubaju političke govore bivšeg i sadašnjeg predsednika Hrvatske, pa čak i one koji su proglašeni “povijesnima” a takvi su uglavnom svi koji su se čuli i od Franje Tuđmana i od Stjepana Mesića. Ovo možda objašnjava i činjenicu da se izbor pesničkih i proznih tekstova (ma šta to bilo) “o stvaranju samostalne, suverene države Republike Hrvatske” i o “Domovinskom ratu” koji je inače bio obavezno štivo za sedmi razred osnovne škole, našao na popisu “fakultativne lektire”. Može se samo pretpostaviti čemu će mladi čitači u adolescentskom dobu dati prednost. Pomenutom izboru ili, recimo, romanima Žila Verna.
      
       ZORICA STANIVUKOVIĆ


Copyright © 1996-2003 NIN - redakcija@nin.co.yu