Penzionisani doktor šumarstva Mihailo Tošić spasava retke vrste drveća praveći klonske arhive

      To što se jedan od retkih primeraka “zlatnog bora” nalazio baš na Zlatiboru, jeste poigravanje prirode sa etimologijom. Jer, Zlatibor ne duguje svoje poreklo šumi zlatnih borova. Jedan jedini “zlatni bor” (tj. Pinus silvestris var. zlatiborica Omanović) inače je mrtav. Bio je “genetski otpadnik u vrsti”. Njegove netipične žute četine posledica su spontanih genetskih mutacija. Genotip ovog bora je ipak sačuvan zahvaljujući uglavnom ličnom trudu dr Mihaila Tošića, našeg poznatog stručnjaka iz oblasti genetike i oplemenjivanja šumskog drveća. On je sa odvaljenog stabla, koje je bilo u već poodmakloj fazi sušenja, skinuo nekoliko preostalih živih grančica i nakalemio ih na sadnice običnog belog bora na svom placu, u Rasni, kod Požege.
       Iako pod kloniranjem u popularnom smislu najčešće podrazumevamo intervencije na nivou ćelije, kalemljenje takođe predstavlja proces proizvođenja klona, tj. organizma sa identičnim genetskim osobinama. Naravno, ono što svakom sitničavom radoznalcu može pasti na pamet, jeste kako se dobija biljka sa istim genotipom ako se već kalemi na mladicu koja mora imati drugačije gene.
       “Postupci kloniranja zavise od organizma koji se klonira. Biljke su specifične, jer ne rastu celom dužinom, već samo uvis. Ako se na podlogu običnog bora nakalemi grančica ‘zlatnog bora’, ona kasnije izraste u celo stablo. Takva jedna odrasla biljka ima iste gene u hromozomima kao i matična, osim podloge koja služi za vodu i mineralne materije”, objašnjava Tošić.
       Vegetetativno kloniranje je jedini način da se očuvaju ovakvi primerci jer, prema Tošićevim rečima, “kod ovakvog stabla, mutacija je somatska, što znači da potomstvo ne nasleđuje sve osobine koje je roditeljsko stablo imalo”. Drugim rečima, razmnožavanjem iz semena “zlatnog bora” dobio bi se sasvim običan bor. Jedini način da se fiksira genotip ovog bora, jeste da se klonira kalemljenjem; u suprotnom, sa uginućem stabla, nestaje i mutirani genotip, “a sličan primerak se neće pojaviti možda ni za milion godina”.
       Relativno lak proces regeneracije nedostajućih organa pri kloniranju je ipak ograničen samo na biljni svet, što objašnjava zašto ne postoji, na primer, “pelcer ovce”. S druge strane, naoko banalna razmena pelcera muškatli među prijama sklonim hortikulturi predstavlja pravi primer genetskog inžinjeringa u kućnoj radinosti. Naime, kada (krišom) otkinete deo muškatle iz tuđe saksije i ostavite u čaši vode da izbiju žilice, nakon sadnje na svojoj terasi, dobijate klon koji je po svom genetskom zapisu identičan komšijskoj muškatli i ima sve šanse da bude podjednako reprezentativan. Naravno, identičan genetski zapis ne znači da će klonirana muškatla biti apsolutno ista ako je držite u mraku i lošim uslovima. Postupak kloniranja borova je daleko komplikovaniji, ali je princip vegetativnog razmnožavanja donekle sličan.
       Na Tošićevom placu se pored kalema spomenutog Omanovićevog “zlatnog bora”, nalaze i kalemi još tri varijeteta bora sa žutim četinama koje je Tošić pronašao na Tari i Zlatiboru kao i mladice piramidalne jele koja je zaštićena zakonom i proglašena na Kongresu botaničara u Atini za prirodnu retkost. Sva tri varijeteta u svojim zvaničnim naučnim nazivima, pored obaveznog latinskog dela sa rodom i vrstom, imaju i dodatak - Tošić, kao oznaku pronalazača koji je vrstu proučio i opisao. Tim povodom Tošić dodaje da “za otkrića ovog tipa ne postoje nikakvi honorari” a da troškove odlaska na naučne skupove u inostranstvu, uglavnom finansira sam, od penzije.
       Prema Tošićevim rečima, hortikultura je u Evropi daleko razvijenija i tamo postoje brojni lovci na jedinstvene primerke biljaka čija je vrednost izuzetno velika zbog njihove unikatnosti pa se koriste kao ukrasne kulture u pejzažnoj arhitekturi. “Kod nas umnožavanje ovih biljaka još nije komercijalizovano jer naš čovek još nema veliki interes za uređenje zelenila na okućnici, a drugi razlog je što zbog niskog standarda i oni koji bi želeli, ne mogu to sebi da priušte. Na naučnom skupu u Solunu, jedan Holanđanin me je pitao, nakon što je video fotografiju piramidalne jele, koliko hiljada kalemova proizvodimo godišnje, a ja sam odgovorio da proizvodim samo u naučnoistraživačke svrhe.”
      
       JELENA VUKOTIĆ