Bioskopski repertoar u Beogradu u minuloj godini i pored prividne raznovrsnosti odražava zapravo krajnju uniformnost, diktiranu isključivo zakonima tržišta. No, kao što je već odavno poznato, kulturne vrednosti nisu dobrodošli gosti u današnjoj “tržišnoj utakmici”. Tako, shodno pomenutim zakonima, ni testamentarno delo Živojina Pavlovića Država mrtvih, film koji smo očekivali punih pet godina, u Beogradu nije mogao da se prikazuje duže od deset dana. Država mrtvih sigurno nije veliki film, ali u njemu se, gotovo na svakom koraku, raspoznaje rukopis velikog reditelja, autora kojim bi se ponosile i mnogo veće kinematografije od ove naše.
       Uprkos scenariju, prenaseljenom opštim mestima, Pavlović ume da izvuče i onu originalnu nit vlastite poetike: nije to samo sklonost ka surovom i bizarnom, već i neka pomama, neko sladostrasno uživanje sa kojim likovi srljaju u sopstveno poniženje i propast. Asocira taj autodestruktivni nagon na junake Dostojevskog, možda još više na žitelje Svedenborgovog pakla - nesrećnike od kojih svaki bira sopstveno adsko naselje, jer je ono projekcija njegovog unutarnjeg bića. Ne samo vavilonskom pometnjom jezika, naravi i generacija, Država mrtvih je parabola bivše Jugoslavije, zemlje čiji su narodi svojevoljno glasali za vlastitu bedu i rat do istrebljenja. Posle svega, Živojin Pavlović ostaje znatno ubedljiviji kao dijagnostičar uzroka kataklizme - sa filmovima iz revolucije, tj. građanskog rata (Zaseda, Crveno klasje, Hajka), kao i ostvarenjima koja razotkrivaju mračno naličje Brozovog komunizma (Neprijatelj, Buđenje pacova, Kad budem mrtav i beo). Usredsređen na posledice, sa promenljivim uspehom, Država mrtvih je poslednji akord jednog nedovršenog, ali impresivnog opusa - opusa koji tek treba da postane predmet ozbiljnih kritičkih i antropoloških analiza. Od romana i pripovedaka, preko eseja, intervjua, šestotomnog dnevnika (koji obuhvata period od 1952. do ‘93. godine), pa sve do antologijskih filmova Pavlovićevo delo je umetnički i misaoni podvig koji (analogno Manovom ili Fazbinderovom bavljenju Nemačkom) nastoji da dokaže da kataklizma Srbije 90-ih godina XX veka nije samo nesrećan slučaj i splet rđavih istorijskih okolnosti, nego da njeni koreni sežu mnogo dublje.
       U protekloj godini domaći film ponudio je i zanimljive žanrovske inovacije: crnu komediju Milorada Milinkovića Mrtav ‘ladan, kao i dosledno sproveden horor Dejana Zečevića T. T. sindrom - otvaranje novih puteva dobar je znak u mrtvom moru aktuelne domaće produkcije. Treba reći da naredna godina, po svemu sudeći, pripada rediteljima srednje (sada već i starije) generacije, koji su protekle decenije bili potisnuti na marginu - filmovi Srđana Karanovića, Gorana Markovića i Slobodana Šijana otvoriće, čini mi se, zanimljivu konfrontaciju sa senzibilitetom mlađih autora. (Tu je, naravno, i film Lordana Zafranovića, prema jednom od scenarija iz zaostavštine Živojina Pavlovića, prema još jednoj priči iz “države mrtvih”).
       Kada je reč o stranim filmovima, opredelio sam se, takođe, za one koji imaju prilično uzak krug gledalaca - za dela spremna da, nasuprot beživotnosti holivudske fabrike brze hrane, nude i neprijatnu istinu koja se tiče svakoga od nas. Od ostvarenja koja se nisu našla na godišnjoj listi, samo zato jer nisu prikazana u redovnom programu, posebno izdvajam Rusku barku, remek-delo Aleksandra Sokurova (prikazano na Festivalu autorskog filma) kao i začudne i čiste filmove Bele Tara (prikazane na retrospektivi u Muzeju Kinoteke). Ovakva dela dokazuju i nužnu potrebu za postojanjem jedne alternativne bioskopske mreže; dokazuju da Beograd nije, samo i jedino, kontejner za šaroliko holivudsko smeće.
      
       SRĐAN VUČINIĆ
      

Domaći filmovi:        1. “Država mrtvih”, režija Živojin Pavlović        2. “Mrtav ladan”, režija Milorad Milinković        3. “T. T. sindrom”, režija Dejan Zečević        4. “Jedan na jedan”, režija Mladen Matičević        5. “Zona Zamfirova”, režija Zdravko Šotra               Strani filmovi:        1. “Sve ili ništa” (Velika Britanija, Francuska), režija Majk Li        2. “Soba moga sina” (Italija), režija Nani Moreti        3. “Nepovratno” (Francuska), režija Gaspar Noe        4. “Duhovi u nama” (Španija, SAD) režija Alehandro Amenabar        5. “Mala noćna kupovina” (Velika Britanija) režija Sol Mecštajn