Danas, na prelomu dva milenijuma, ostaje otvoreno pitanje: da li su progoni i stradanja hrišćana prestali? Da li su na pravoslavne Srbe nasrnuli novi Neroni, Dioklecijani i drugi zločinitelji i progonitelji još iz prvih vekova hrišćanstva?

      NATO alijansa, odnosno udruženi deo Evrope i sveta, ugrozio je i znatno oštetio deo kulturne baštine svojih predaka. Posledice su još uvek nesagledive. Iako manastiri i crkve nisu bili strateški ciljevi, kao duhovna i kulturna dobra nisu bili zaštićeni. Nikakva međunarodna konvencija nije bila važeća ili obavezujuća za aktere agresije. Paradoks leži u činjenici da su većina zemalja NATO-a ne samo potpisnice Haške konvencije (1954), već i inicijatori za njeno donošenje i usvajanje.
       Postnatovski period je nastavak agresije; albanski ekstremisti koje predvodi OVK, pored ubijanja, kidnapovanja i silovanja srpskih i nealbanskih žitelja, pljačkaju, pale i miniraju srpske crkve i manastire i druge crkvene objekte. Do temelja je uništen manastir Svete Trojice iz 14. veka na brdu Rusinica iznad Mušutišta. Nakon dolaska nemačkih snaga KFOR-a (druga polovina juna 1999), albanski ekstremisti su opljačkali i demolirali crkvu, a između 10. i 17. jula 1999. minirali. Tom prilikom spaljeni su i manastirski konaci u kojima je bila vredna biblioteka i zbirka ikona. U istom mestu (Mušutište), zapaljena je, a potom minirana, crkva Uspenja Presvete Bogorodice iz 1315. godine, zadužbina vrhovnog dvorskog upravnika državnih dobara Dragoslava. Freske unutar crkve izveli su najbolji majstori tog vremena. Crkvu su krajem juna opljačkali i demolirali albanski seljaci, žitelji ovog kraja, a početkom jula 1999. Bogorodična crkva je minirana i uništena do temelja. Parohijski dom i sveštenička kuća takođe su opljačkani i spaljeni.
       Zapaljen je i manastir Svetog Marka u Koriši kod Prizrena. Crkva Svetog Marka sagrađena je i delimično živopisana 1457. godine. Nakon dolaska nemačkih snaga KFOR-a, albanski nacionalisti su manastir opljačkali, potom spalili i minirali.
       Do temelja je izgoreo manastir Binač (14. vek) gde je još u vreme vizantijskog cara Vasilija Drugog (976-1025) bilo sedište episkopa. Fresko-slikarstvo potiče iz dva perioda; mlađe slikarstvo je iz 16. veka. Prvo je zapaljen (23. juna 1999) manastirski konak, a potom i crkva Svetog arhangela Mihaila. U kompleksu manastira Binača srušeno je i nekoliko nadgrobnih spomenika. (Podsećanje: Albanci su još 1877. godine zaklali duhovnika ovog manastira.) Manastir se nalazi na području koje je bilo pod kontrolom američkih snaga KFOR-a. Na teritoriji koju kontrolišu američke snage uništena su (spaljena i minirana) još dva manastira iz 14. veka: Svetog Uroša sa crkvom Uspenja Presvete Bogorodice (zadužbina carice Jelene) koji se nalazi u zaseoku Šarenik kod Gornjeg Nerodimlja, i Svetih Arhanđela, takođe kod Gornjeg Nerodimlja. U crkvi Svetih Arhanđela postojala su dva sloja fresaka: iz 14. i 15. veka, a u porti ovog manastira bio je crni bor koji je zasadio 1336. kralj (potonji car) Dušan. Bor je posečen i spaljen, a nadgrobni spomenici na manastirskom groblju porušeni.
       U selu Slovinje kod Lipljana minirana je crkva iz 16. veka. Ovaj hram, koji se nalazi svega 70 metara od baze američkih snaga KFOR-a, demolirali su albanski ekstremisti tokom meseca juna, a 17. jula 1999. miniran je i uništen do temelja zajedno sa manastirskim konacima. Do temelja je uništena crkva Svetog Nikole u Kijevu, iz 14. veka. Od ovog srednjovekovnog hrama ostalo je samo veliko zvono koje je preneto u manastir Pećku patrijaršiju.
       Crkva posvećena Vavedenju Presvete Bogorodice u Dolcu kod Kline podignuta je u 14. veku. Imala je dva sloja živopisa: jedan iz vremena kada je podignuta (14. vek) i drugi kada je obnavljana 1620. godine. Neposredno posle dolaska italijanskih snaga KFOR-a (jul mesec 1999) albanski nacionalisti su demolirali manastirsku crkvu, a potom je zapalili. Sredinom septembra 1999. crkva i konaci manastira Dolca minirani su i uništeni do temelja. Susedne crkve u Klini i Đurakovcu takođe su uništene.
       U selu Drsniku kod Peći minirana je crkva iz 15. veka. Ovaj hram generalno je obnovljen sedamdesetih godina 16. veka kada je i freskama oslikan. Crkva se nalazila na području koje kontrolišu italijanske snage KFOR-a.
       Na području Kosova i Metohije uništeno je 111 crkava i sedam manastira: manastir Svete Trojice u Mušutištu, Svetog Arhanđela u Binču kod Vitine, Svetog Marka Koriškog kod Prizrena, Svetog Uroša kod Gornjeg Nerodimlja, Svetih Arhanđela kod Gornjeg Nerodimlja, Vavedenje Presvete Bogorodice u Dolcu kod Kline i Svetih Vrača u Zočištu. Manastir Devič kod Srbice je demoliran i oskrnavljen, a deo manastirskih zgrada uništen.
       Uništen je i znatan broj ikona, liturgijskih utvari, bogoslužbenih knjiga, arhiva i drugih crkveno-umetničkih predmeta. Crkveno rušiteljstvo od strane albanskih ekstremista sadržalo je (nažalost, oni to još uvek čine) sledeće faze: 1.provala; 2.pljačka; 3.skrnavljenje; 4.demoliranje; 5.paljenje; 6.miniranje (po nekoliko puta) i 7.iznošenje materijala od razrušenog crkvenog zdanja (zatiranje traga o zlodelu).
       Monah Hariton iz manastira Svetih Arhanđela kod Prizrena, i jeromonah Stefan, duhovnik manastira Budisavci, najpre su kidnapovani, a potom ubijeni. Srpsko sveštenstvo sa patrijarhom Pavlom i nadležnim episkopom, zatim monasima i monahinjama i sveštenoslužiteljima Raško-prizrenske eparhije ostalo je na Kosovu i Metohiji. Monasi i monahinje iz porušenih manastira prešli su u druge kosovske manastire, uglavnom u Gračanicu, Pećku patrijaršiju, Dečane, Sokolicu, Crnu reku i druge.
       Na prostorima kosovskometohijskim manastiri su, pre svega, svetinje i molitvena staništa. Isto tako, po svom arhitektonskom sklopu i bogatstvu fresko-slikarstva oni predstavljaju, u vreme kada su nastali, najviši umetnički domet u Evropi. Dakle, oni i danas, po crkveno-umetničkom značenju i kulturnom vrednovanju, čine bitan deo duhovnog i kulturnog sadržaja Evrope i ostalog sveta. Na Kosovu i Metohiji, od preuzimanja kontrole snage KFOR-a, uništen je najveći broj crkava, manastira i drugih crkvenih objekata u hiljadugodišnjoj prošlosti Srpske pravoslavne crkve.
       Danas, na prelomu dva milenijuma, ostaje otvoreno pitanje: da li su progoni i stradanja hrišćana prestali? Da li su na pravoslavne Srbe nasrnuli novi Neroni, Dioklecijani i drugi zločinitelji i progonitelji još iz prvih vekova hrišćanstva? Da završim rečima starozavetnog proroka Jeremije koji kaže: “Govore: Mir! Mir! A mira nema. E da li se postideše što čine gnusna dela? Niti se postideše, niti znaju za stid!”
      
       MR SLOBODAN MILEUSNIĆ,
       upravnik Muzeja SPC
      

Na Kosovu i Metohiji, od preuzimanja kontrole snage KFOR-a, uništen je najveći broj crkava, manastira i drugih crkvenih objekata u hiljadugodišnjoj prošlosti Srpske pravoslavne crkve