NAZIV: Ruska arheološka priča
AUTOR: Milica Nikolić
IZDAVAČ: Narodna knjiga, Beograd 2002.

      Od druge polovine pedesetih radno vezana za časopis “Delo” i izdavačku kuću Nolit, Milica Nikolić je - u senci, ali i u okrilju predvodnika, inspiratora i animatora kakvi su bili Zoran Mišić, Vasko Popa, Oskar Davičo - svojevremeno viđena kao pripadnik drugog, pozadinskog modernističkog ešelona. Da stvari, u celosti, ne stoje tako pokazalo se kad su priređivačkim i prevodilačkim jedinicama u njenoj bibliografiji vremenom dopisivane i esejističke. Isprva naslovi koji su sadržavali “raščitavanja” ruske poezije prvih decenija dvadesetog veka, a onda i analize moderne srpske poezije i proze. Postajalo je jasno da je posredi kompletan autor izuzetnog formata, posvećenik i tumač moderne književnosti čiji rad uveliko izlazi iz vremenskih međa modernističko-realističkih sučeljavanja u srpskoj književnosti polovinom prošlog veka.
       Svojevrstan memoarski tekst, Ruska arheološka priča “pokriva” prvi deo radne biografije Milice Nikolić (životna se, mestimično i koliko je neophodno, pojavljuje i ponire), vreme njenog intenzivnog delovanja u oblasti rusistike. Priča se, zapravo, koncentriše oko otkrivanja, prevođenja i objavljivanja desetak knjiga na kojima je, kasnih pedesetih i tokom šezdesetih, radila kao istraživač, priređivač, prevodilac (književni prevodilac u punom značenju reči, ali i saradnik čije su “bukvalne” prevode drugi autori finalizovali kao prepeve). Skupina knjiga koju čine antologija Ruska moderna poezija, Petrograd A. Belog, Šum vremena O. Mandeljštama, Kralj vremena Velimir I. Hlebnjikova, Zemaljska obeležja M. Cvetajeve, Antologija ruske fantastike, Problemi poetike Dostojevskog M. Bahtina, Stanica u pustinji J. Brodskog, Jednoipooki strelac B. Livšica - zasigurno bi i danas bila tretirana kao prvorazredan izdavački i kulturni poduhvat. S kakvim je teškoćama ostvarivan i kakav mu je značaj u ono doba bio, jedva da je danas zamislivo.
       Jugoslovenski državni i politički preokret (raskid sa istočnim blokom) bio je, u vremenu o kome je reč, manje-više izveden, ali književna bitka za stvaralačke slobode i novi izraz ni izbliza još nije bila dobijena. Objavljivanje navedenih knjiga je bilo deo sveobuhvatne modernističke strategije. Trebalo je da radikalno revidirana slika ruske književnosti i umetnosti prvih decenija veka bude podrška ovdašnjim preusmeravanjima. I bila je, ali je (čak i da zanemarimo otpore tradicionalista-realista) tome moralo da prethodi mukotrpno, pionirsko traganje za autorima i delima koji kod nas gotovo da i nisu bili poznati. Istraživanje je u zapadnim slavističkim centrima (Minhen, Pariz) bilo skopčano sa finansijskim teškoćama i, u tehničkom smislu, jedva izvodljivo. U ruskim su centrima (Moskva, Lenjingrad) za prononsiranog modernistu bezmalo sva vrata bila zatvorena i svi kontakti onemogućavani. Pisce i dela koji su Milicu Nikolić zanimali sovjetska vlast je brojala u neprijatelje države i poretka.
       Predmet Ruske arheološke priče je, hoće se reći, višestruko značajan, s dobrim razlozima obrađen. Milica Nikolić je iz jednog (ne i pojednostavljujućeg) ugla evocirala vreme u kome se odvijala bitka koja će presudno odrediti književni (i ne samo književni) život tadanje i, umnogome, potonje Jugoslavije. Nedeljivi od središnjeg toka kazivanja (o knjigama), segmenti u kojima je osvetljena duhovna klima u našoj kulturnoj sredini i, osobito, posledice mašinerije terora i dominacije straha u sovjetskoj - i te kako su korisni. I poučni... U svemu, lepo i živo pisano sećanje kompetentnog stručnjaka i agilnog učesnika dalekosežnih književnih i kulturnih događanja, Ruska arheološka priča bi za nove čitalačke naraštaje trebalo da bude veoma zanimljivo štivo. Za one iz struke, pogotovu. A oni delimično upućeni u predmet ove priče dobijaju priliku da saznanja osveže, upotpune, pa i da ih koriguju.
      
       BOGDAN A. POPOVIĆ