Autor: Dragoljub Petrović
Naziv: Jugoslavija u antifašističkom ratu 1941-1945. pred sudom istorije
IzdavaČ: “Vedes”, Beograd 2002.

      
      
       O vojevanju na tlu Jugoslavije u vremenu Drugog svetskog rata napisano je mnogo žanrovski različitih radova. Veliki je i bibliografski opus istorijskih dela koja obrađuju izvesne segmente jedne istorijske pojave. Međutim, nedostajala su sintetična dela koja bi obrađivala čitav fenomen rata na području Jugoslavije - od Soče do Strumice. Sastavljeno je svega nekoliko takvih sinteza koje sumarno zahvataju ovu pojavu. Ne tako davno pojavilo se delo poznatog istoričara Dragoljuba Petrovića sa pretenzijama da nadomesti postojeću prazninu u istoriografiji.
       Autor je na malom prostoru (200 štampanih strana) uspeo da obradi bitne teme, probleme i poslednjih godina aktuelizovana pitanja antifašističkog i oslobodilačkog rata u istorijskom kontinuitetu. Pristup je nestereotipan, odnosno savremen i aktuelan, a primenjeni istorijski metod je u korelaciji sa problematikom srodnih naučnih disciplina. U tom smislu je delo nešto novo u našoj nauci, te zavređuje pažnju pre svega stručne javnosti.
       Autor je kroz nekoliko poglavlja dao karakteristike antifašističkog pokreta neujednačenog intenziteta, na čitavom jugoslovenskom području, počev od formi nastanka u zapadnoj Srbiji. Dokazuje se legitimitet izgradnje nove Jugoslavije kroz sukcesivne činove, sve u kontinuitetu. Na originalan način ukazuje se na bitna svojstva više formacija i organizacija koje su prodefilovale od početka do kraja rata, a što je u korelaciji sa tezom o građanskom ratu. Naročito odudara od dosadašnjih kvalifikacija i ocena u istoriografiji poglavlje o sociološkom karakteru ratujućih strana. Velike dileme i polemiku izazvaće tvrdnja o inertnoj ulozi radničke klase, čak neoblikovanoj, kao i vodećoj roli mlade inteligencije u svim revolucionarnim pokretima u novom veku.
       Delo je upotpunjeno rezonovanjem u zaključku “Istorijski sud po isteku XX veka”. Naglašava se značaj i svrsishodnost pokreta otpora u svetu, bez čega bi veliki rat inače duže trajao. Time se ističe doprinos antifašističkog pokreta i rata na tlu Jugoslavije, što je činjenica koja se ne osporava širom sveta.
       Ova knjiga je, kako rezonuje i urednik Dušan Plenča u svojoj “Reči” izašla u vremenu jedne uzburkane društvene atmosfere na prelomu dva stoleća. Ona bi mogla da pomogne razjašnjavanju izvesnih kontroverznih teza zagovaranih na ovom našem usijanom balkanskom području, gde su snage što zagovaraju “mitomaniju” i “sveopšti nacionalni moralni sunovrat otvorile, Pandorinu kutiju” da bi zapalile “Magistra vitae”. Najzad, ovaj narod i ova zemlja biće cenjeniji u svetu ako im se prizna učešće antifašističkog, partizanskog pokreta koji je četiri godine iscrpljivao snage okupatora i doprineo slomu fašizma.
       Knjiga “Jugoslavija u antifašističkom ratu 1941-1945. pred sudom istorije” je kao sinteza, studija o jednoj značajnoj pojavi nacionalne istorije, svakako novi iskorak u istoriografiji. S obzirom da je pisana čitkim, lapidarnim stilom, ona zaslužuje da bude namenjena širokom krugu školske omladine i čitalaca uopšte. Grdno greše oni koji govore o neaktuelnosti zbivanja iz perioda oslobodilačkog rata. Posle šezdesetak godina, danas na početku 21. veka uočavamo da se izvesne pojave iz prošlosti obnavljaju, aktuelizuju, a da se istorijske pouke i poruke moraju uvažavati. U tom smislu Petrovićevo delo smatramo u potpunosti aktuelnim i upravo potrebnim.
      
       MILAN BORKOVIĆ