Pobunjenici u manastiru Esfigmenu već trideset godina zbog pravoslavnih teoloških dodira s papom vode krstašku bitku sa Vaseljenskom patrijaršijom, a u telefonskom razgovoru za NIN, iguman Metodije i dalje ponavlja vruću parolu o “veri u pobedu”

      Usamljeni svetogorski “mudžahedini” već trideset godina vode nerazumnu krstašku bitku sa Vaseljenskom patrijaršijom, kanonskim starešinom i duhovnim poglavarom čitavog Atosa. Metodije, iguman manastira Esfigmenu, i njegovih 105 kaluđera, od kojih su - kako kaže - dvojica Srbi, a ostali - opet po njegovim rečima - Grci (po drugim izvorima značajan je broj Rusa), optužuju patrijarha Vartolomeja za bogohulnu “jeres”: održavanje veza i dijaloga sa Katoličkom crkvom i papom u Rimu.
       Još je Vartolomejov prethodnik, Atinagoras koji je 1964. započeo uspostavljanje odnosa, što je kasnije vodilo teološkom dijalogu, bio na istoj meti esfigmenskih zelota: od 1972. oni odbijaju da se - kako liturgijska pravila nalažu - mole za svog patrijarha.
       Posle decembarske odluke vaseljenskog patrijarha i njegovog Sinoda da je u Esfigmenu zavladala šizma i da takva monaška družina mora da napusti Atos, Vartolomej je konačno zatražio da svetovne vlasti sprovedu božju reč, pa je grčki guverner Svete gore Aristos Kasmiroglu, nadležan za zemaljski mir i poredak, izdao naređenje da se Metodije i njegovi sledbenici isele.
       Rok je prošao, a pobunjenici potežu i jevanđelja i pravničke paragrafe.
       Sveta gora je pod kanonskom upravom Vaseljenske patrijaršije, ali kako je suverena teritorija Grčke, po njenim zakonima i svi kaluđeri moraju da ispunjavaju građanske obaveze. Oba autoriteta sada se osporavaju.
      
       Smireno tumačenje
       Zabarikadirani u manastiru, sa isturenim transparentom “Pravoslavlje ili smrt” i crnim zastavama, Metodije i monasi Esfigmenua ne slušaju nikoga. Još su uputili i najvišem sudu Grčke, Državnom savetu u Atini žalbu na rešenje o iseljenju. Patrijarhu Vartolomeju, koji stoluje u istanbulskom Fanaru poručuju da će “doći da mu poljube stopalo, hodajući na kolenima, pošto - kako iguman Metodije navodi u intervjuu “Atens njusu” - “prethodno u istočnoj Crkvi obnovi situaciju koja je vladala pre uvođenja gregorijanskog kalendara 1924, prekine komunikaciju sa onima iz drugih veroispovesti i izjavi da ne pripada mračnim masonskim ložama”. Nedopustiv je, za Esfigmenu, i teološki dijalog, a zabranjena je i zajednička molitva. Za ove monahe patrijarh Vartolomej, jednostavno, “sada propoveda jeres”, zaključuje iguman u atinskom dnevniku.
       Greh je - kažu - i što je Vartolomej pričešćivao katolike i protestante.
       U telefonskom razgovoru za NIN, iguman Metodije ponavlja vruću parolu “pravda će pobediti”, kao da je iz repertoara proleterskih revolucionara, i ponesen sopstvenim ultraradikalizmom još se i pita “kako može pravoslavac da progoni pravoslavca”. Inače, odluku Državnog saveta iz Atine - kaže nam - očekuje “do kraja ove nedelje”, ali ostavljeno bez struje, vode i snabdevanja, pod stražom jednog policajca pred kapijom manastira, čiji je prvi sused Hilandar, njegovo bratstvo poručuje da “može da izdrži godinama”.
       Još od prvog susreta vaseljenskog patrijarha Vartolomeja sa primatom Rimokatoličke crkve papom Jovanom Pavlom Drugim, u zvaničnoj oceni Patrijaršije rečeno je: “Poseta Rimu 1995. pružila je priliku dvojici poglavara da razmatraju teška pitanja koja se tiču čitavog života vernih i odnosa dveju crkava. Teme koje su posebna pažnja dvojice velikih crkvenih vođa bile su jedinstvo hrišćanstva, teološki dijalog dveju crkava i problemi Unije. Naravno, oni nisu zaboravili da razmotre teška savremena socijalna, ekološka i druga pitanja, trasirajući puteve za uspešna rešenja.”
       Esfigmenu, manastir iz desetog veka, koga su mnogo puta gusari rušili i pljačkali, koji ime, po predanjima, duguje grčkoj reči “stešnjen”, “stegnut”, po jednom zbog okolnih brda ili priči da je njegov osnivač bio monah, uvek čvrsto opasan u struku, ništa od toga ne priznaje.
       Poslednji iguman Metodije, pokazujući pletene brojanice, novinarima objašnjava da će se boriti molitvom, “a 300 čvorova čine isto toliko naših bojevih zrna”. “Počinjemo duhovni rat”, zaključuje “mudžahedinski” otac u pravoslavnoj mantiji.
       Manastir je prekinuo sve veze s drugim Svetogorcima, a ostalih 2500 kaluđera (skoro trećina sa najmanje univerzitetskom diplomom), složni su s vaseljenskim duhovnim starešinom i misle da je protivljenje dodiru sa Rimom “na granici fanatizma”. Pojedini svetovni analitičari, istovremeno, pomišljaju da neposlušnost Esfigmenua može da bude i neugodan presedan: na primer ruski manastir Svetog Pantelejmona “mogao bi da dođe na pogrešnu ideju kako može da ignoriše kolektivnu atosku upravu i krene svojim putem”.
       Posle vekova vizantijske i turske nadležnosti, današnji status Atosa utvrđen je 1926, godinu dana kasnije Sveta gora ubeležena je u 105. član Ustava helenske države, kao autonomna republika monaha, ali i suverena teritorija Grčke, a pod kanonskom upravom vaseljenskog patrijarha, kako su većinom vekova manastiri i bili u hijerarhijskoj nadležnosti Crkve. Teološke sporove razmatraju crkveni sudovi, kriminalni slučajavi i sukobi manastira oko imanja su u nadležnosti svetovnog suda u Solunu. U najnovijem došlo se i pred Državni savet.
      
       Strogi tipik
       Savremeni zakonodavci ujedinjene Evrope koji stoluju na zapadu “starog kontinenta” morali su da odstupe i da se priklone nepromenljivom kanonu istočnog hrišćanstva. Grčka, jedina pravoslavna država EU, uvela je u briselsko bratstvo petnaestorice i Svetu goru, u kojoj i sama nema svu moć, a svi su morali da za Atos usvoje njegov strogi tipik. Pored ostalog to znači da na Svetoj gori i ubuduće - kako je 1045. ustanovio Konstantin Monomahos - neće biti žena, dece, ni kokošaka, ni bitno drugačijeg načina prikupljanja taksi.
       Najstariju poznatu privilegiju Svetogorci su dobili 883. godine od vizantijskog cara Basila Prvog, koja je “u ime monaškog mira” zabranila upade državnih činovnika i navalu lokalnih stočara koji su pokušavali da napasaju stada na poluostrvu. Zatim je 941. vladar Romanos Prvi odlučio da svakom kaluđeru godišnje daje jedan zlatnik, što je u državi već bilo na snazi za ostale centre duhovnika. “Tako su monasi postali državni službenici sa platom, obavezni da se mole za monarha i njegovu armiju, posebno u vojnim pohodima”, zaključuje grčki profesor Nikolaos Ekonomidis, istraživač istorije Atosa.
       Zvanično uređenje odnosa, koje nekim odredbama opstojava do danas, je Drugi tipik cara Konstantina Devetog Monomahosa, kad je prvi put službeno naveden naziv Sveta gora. Pravilnik je detaljno regulisao ekonomske aktivnosti manastira. Zabranjivao je - recimo - prodaju kaluđerskih ovaca u Konstantinopolju, precizirao je granicu “zone slobodne trgovine” manastirskim poljoprivrednim viškovima. Revidirao je propis o broju domaćih životinja na Atosu. Kao i kod svake vlasti, primećuju istraživači, ni onda zakon nije bio jednako naklonjen prema svima: najstarijem manastiru Velika Lavra dozvolio je četiri para volova za rad na obezbeđenju hleba, a Vatopedu - takođe sa bratstvom od 700 iskušenika - samo jedan jaram.
       Za vernike istočnog hrišćanstva, Sveta gora je hiljadu godina “nedodirljivo duhovno carstvo molitve i ispovedanja Svevišnjem”. Skoro isto toliko kaluđeri svode i račune i po ovozemaljskim zakonima. U dugoj istoriji još je starija legenda da je 49. godine Hristove ere, kad je bura na moru brod kojim je Bogorodica sa Istoka putovala prema Kipru skrenula do obale Atosa gde je Nebeski glas pozvao sve koji se mole da pozdrave Majku Božju...
       Tipicima mora da se povinuje i otac Metodije.
      
       BORIVOJ ERDELJAN