Većina stanovnika Sarajeva danas misli: “Da Princip nije ubio Ferdinanda, Sarajevo bi sada sigurno bilo napredno, barem kao Beč.” Da li će zbog toga Gavrilo Princip postati terorista, a Mlada Bosna četnička organizacija

      Problem sa spomenicima, koji na izvestan način predstavljaju podvlačenje crte ispod našeg najnovijeg perioda ratovanja, postaje opšte mesto bivših jugoslovenskih republika. U Sarajevu, dok su još stope Gavrila Principa bile na svome mestu, govorilo se, kada neko za nešto previše zapne, da je “Ferdinanda ubio princip”. Nakon što je Sarajevo preko glave preturilo još jedan rat, istorija je dobila nove pojavne oblike, a novi princip je, kao i svaki princip, netolerantan, rigidan i, u ovom slučaju, sasvim nacionalno polarizovan.
       Rešavanje problema multikulturalnosti u BiH, na kojima već osmu godinu radi celi aparat međunarodne zajednice, iako jesu na dobrom putu, ne daju baš dobre rezultate. Simbolično je to pokazao pre koju godinu i slučaj sa spomenikom “Multikulturnom čovjeku”, na sarajevskom centralnom Trgu oslobođenja, koji je opsednutom Sarajevu stigao kao poklon iz Italije. Problem je nastao zato što je “multikulturni” go, dakle ima kameni penis i testise. (Autor je verovatno time hteo da poruči Sarajevu da je svaki čovek - dakle ne i žena - isti.) Smatrajući da je sramno da takav jedan kip stoji na centralnom gradskom trgu, versko udruženje građana “El Fatih” i njegov predsednik, u nekoliko navrata su pokušavali, a jednom i uspeli, da kameni penis i testise pokriju crnom tkaninom. Osim već poznate istine da je uvek nezahvalno reći “Car je go”, ovaj slučaj imao je i nastavak: Harun Imamović, ministar za boračka pitanja u Vladi Sarajevskog kantona i sam član “El Fatiha”, založio se tada da se na mesto golog “multikulturnog” postavi spomenik braniocima Sarajeva. “Pokrivanje sramote” zabeležio je i Si-En-En, a, u međuvremenu, vajar iz Italije je predložio da će, zatreba li, sam izvršiti prepravke na spomeniku, samo da ga ne sklanjaju. Vlasti u Sarajevu odlučile su da sve ostane kako jeste.
      
       Terorista ili heroj
       Inicijativa o ponovnom postavljanju spomen-ploče i stopa Gavrila Principa, na mestu sa koga je 28. juna 1914. ubio prestolonaslednika Franca Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju Hotek, izazvala je burne reakcije. Većina stanovnika Sarajeva danas misli: “Da ga Princip nije ubio, sada bi Sarajevo sigurno bilo napredno, barem kao Beč.” U takvom raspoloženju, stvar su u svoje ruke ponovo uzele bošnjačke boračke organizacije. Predstavnici sedam boračkih organizacija iz Sarajeva u zajedničkom saopštenju krajem prošle godine najoštrije su osudili što se “na početku 21. veka, kada se u celom svetu vodi ogorčena borba protiv terorizma, atentata i drugih masovnih razaranja, pokreću takve akcije”.
       U saopštenju je još navedeno: “Akteri ove ideje su snage koje svim silama rade da se istorijski točak vrati u 1914. godinu, kako bi se novi naraštaji trovali i kako bi se u njih udahnjivao duh revanšizma, osvete i genocida nad nedužnim građanima BiH.” Predsednik udruženja “Zelenih beretki” Edo Arnautović ultimativno je tražio da se, ako se već vraćaju stope “teroriste Principa”, onda mora vratiti i spomenik Ferdinandu i njegovoj trudnoj supruzi, a da se “istorijski kompleks” zaokruži podizanjem ploče u čast Abdulaha efendije Brige, koji je krajem 18. veka podigao obližnji most (prvobitno Latinska ćuprija, potom u narodu 80 godina poznat kao Principov most, a poslednjih deset ponovo Latinska ćuprija). Boračke organizacije, koje su se nadale da će Muzej “Mlade Bosne” posati Muzej “Zelenih beretki”, kada su videli da od toga nema ništa, zahtevali su da tekst na ploči bude ispisan latinicom i na engleskom jeziku i da piše da je Princip izvršio atentat na Ferdinanda i njegovu trudnu ženu.
      
       Svi četnici sveta
       Na prvoj ploči, postavljenoj tridesetih godina 20. veka, koja je oštećena eksplozijom 1991. godine, pisalo je: “Sa ovoga mjesta 28. juna 1914. Gavrilo Princip svojim pucnjem izrazi narodni protest protiv tiranije i vjekovnu težnju naših naroda za slobodu”. Na novoj ploči, koja je već postavljena, ali je pokrivena, latinicom i na engleskom jeziku, piše: “Sa ovog mjesta 28. juna 1914. je Gavrilo Princip izvršio atentat na austrougarskog prestolonasljednika Franca Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju Hotek”.
       Stope Gavrila Principa u Titino doba za većinu Sarajlija bile su potpuno nezanimljive. Predstavljale su atrakciju samo za turiste koji su obilazili Baš-čaršiju. Ipak, da tu ima nešto sporno, ustanovio je i sam Ričard Holbruk, koji je kao devetnaestogodišnjak, 1960. godine, na trenutak stao u otisak tih stopa. “Još se sećam svog zaprepašćenja: bio je to moj prvi susret s različitim značenjima koja istorija može imati za različite ljude”, zabeležio je Holbruk u svojim autobiografskim zapisima. Kada je 1992. godine hteo još jedanput da stane u te stope, ustanovio je da ih nema. Tada je zapisao: “Međutim, duh fanatičnog srpskog nacionalizma, koji je ležao iza tih otisaka stopala i natpisa na zidu, još je bio živ - i to ubilački živ.”
       Inače, i priča o tome kako su stope nestale ima više verzija. Prva kaže da se za stope “pobrinuo” Nusret Šišić Dedo, digavši ih u zrak, druga da ih je “odnio” Alija Miladin, tada pripadnik “Zelenih beretki”, a ponekad se čuje da su ih “granatirali četnici sa Trebevića”.
       Ipak, gradske vlasti su odlučile da ponovo postave stope, vrate biste nadvojvode i njegove supruge (koje su uklonjene odmah po ujedinjenju) i, kako je najavljeno, 6. aprila, na Dan grada, otvore “Muzej sarajevskog atentata”, koji se, dakle, neće više zvati Muzej “Mlade Bosne”. Direktorka Muzeja grada Sarajeva Mevlida Serdarević kaže da se stope ne mogu utisnuti dok je na snazi zimski meteorološki režim, odnosno da će “čim bude suho, ti radovi biti obavljeni”.
       U međuvremenu nastavlja se rasprava o tome da li je Princip bio terorista ili heroj. Da priča o terorizmu Gavrila Principa nije tek puko ćaskanje na sarajevskim ćepencima, vidi se i po argumentima koji se koriste. Na sajtu Bošnjačkog fronta date su biografije “svih četnika svijeta”. Tu su Ilija Garašanin, Slobodan Milošević, Vojislav Šešelj, Radovan Karadžić, Ratko Mladić, Gavrilo Princip, Željko Ražnatović Arkan, Vojislav Koštunica i Nedeljko Čabrinović.
       Na sajtu se može naći i objašnjenje šta je, u stvari, bila “Mlada Bosna”. Navode se reči akademika istoričara dr Mustafe Imamovića da je to bila samo “grupa nacionalističkih i šovinističkih srpskih omladinaca, poznatih pod eufemističkim imenom ‘Mlada Bosna’. Njena organizacija nije imala nikakvu formalnu strukturu niti hijerarhiju. Oslanjala se, uglavnom, na finansijsku i svaku drugu podršku srbijanske obavještajne službe”. U svojoj analizi Imamović kaže: “U biti, ‘Mlada Bosna’ nije ni bila nikakva organizacija, nego jedan tanak književno-amaterski teroristički krug mladih srpskih nacionalista.”
      
       Činjenice
       Akademik i istoričar književnosti dr Predrag Palavestra, koji je najveći deo svog istraživačkog rada posvetio književnosti “Mlade Bosne” podseća da je “Mlada Bosna” bila oslobodilački i ujediniteljski pokret, nastao na idejama na kojima je izrasla gotovo čitava demokratska Evropa. “Ideja Mlade Bosne zasnivala se na ljudskom pravu na slobodu i na pravu naroda na samoopredeljenje. Mlada Bosna je pripadala istom stablu na kojem su dozrele velike ideje Mlade Nemačke, Mlade Italije, Mlade Poljske, Mlade Turske i Mlade Belgije. Ona je deo opštih revolucionarnih previranja kod porobljenih i obespravljenih naroda i pred istorijom svedoči da je na početku 20. veka jugoslovenska misao časno učestvovala u opštem oslobodilačkom i revolucionarnom preobražaju modernoga sveta.”
       Ipak, bošnjački narod, sudeći prema današnjim reakcijama, u tom činu nije video svoje oslobođenje. Istoričarka dr Branka Prpa, koja je doktorirala na temi “Jugoslavija kao moderna država u viđenjima srpskih intelektualaca 1918-1929. godine”, naglašava da se ne može danas dovoditi u pitanje činjenica da je “Mlada Bosna” bila revolucionarna organizacija pod uticajem Masarika i da je bila deo opšteg konteksta jugoslovenske revolucionarne omladine. Prpa podseća da smo danas svedoci svakodnevne zloupotrebe istorijskih činjenica: “Možda Bošnjaci to oslobođenje ne vide danas, ali su ga tada videli. Zadatak istoričara je da rekonstruiše duh jednog vremena, ali ne iz svog vremena, nego iz tog vremena. Zato sedi u arhivu i čita dokumente tog vremena i ne daje generalne ocene da li su Napoleonovi ratovi bili u redu ili nisu bili u redu. Istorijska nauka je u funkciji znanja, a ne politiziranja.”
       A ipak je pripadnik “Zelenih beretki” Nedžad Numić morao negde čuti reči koje je ponovio prilikom protesta boračkih organizacija u Sarajevu: “Gavrilo Princip za neke je bio heroj, no za nas Muslimane nije. Ne želimo da naša djeca i unuci uče iskrivljenu verziju povijesti koja glorificira osobu koja je počinila teroristički čin. Ne želimo nove ‘Gavrile Principe’, nove ubojice. Želimo pravu istinu.”
       Iako se, dakle, u Sarajevu neguje linija po kojoj bi Mladobosanci trebalo da ostanu upamćeni kao “primitivni nacionalisti, teroristi i jednokratno oruđe Beograda”, Palavestra podseća da se “današnja merila ne mogu mehanički primenjivati na prošlost, merila i ocene se menjaju: i učenje Isusa Hrista nekada je bilo subverzivno”.
       Kako se istorija, zapravo, samo ponavlja na ovim prostorima, najbolje se vidi iz vestice u sarajevskoj “Hrvatskoj riječi” 2001. godine, kada je godišnjica ubistva prestolonaslednika Ferdinanda zaboravljena, jer je Sarajevo bilo zauzeto pripremom izbornog zakona i prijema BiH u Savet Evrope: “No, da su samo malo bolje pročitali povijest spoznali bi da je BiH još prije stotinu godina bila dijelom te iste Europe. Tada je umjesto Volfganga Petriča ovom zemljom vladao njegov zemljak Franc Jozef. Eh, te lijepe godine aneksije.”
      
       BILjANA MITRINOVIĆ
      

Prekrajanje istorije Sada se brkaju političke kategorije na kojima počiva moderna Evropa. Revolucionaran čin je izraz volje suverenog naroda, a suvereni na-        rod je izvor i nosilac svake vlasti. Jedino on odlučuje o obliku vladavine u političkim sistemima. Prema tome, suverena narodna volja često je bila u istoriji Evrope revolucionarne volja, počevši od francuske, engleske, italijanske revolucije, svih građanskih revolucija 19. veka. Sve su to revolucionarne volje, u kojima se u nekim situacijama monarsima skidala glava. Sada vi njih možete postfestum, u ne znam kojoj ideji političkog mišljenja, da tretirate kao čin terorizma, nasilja, koje je svakoj revoluciji imanentno. Ta vrsta interpretacije je pogrešna, s pozicija istorijske nauke.        Onog trenutka kada kao istoričari preuzmemo na sebe arbitražu tipa: da li je nešto što se desilo bilo greška, mi uzimamo božanske atribute, koji nama nisu dozvoljeni. Mi smo samo naučnici.        Leopold Ranke, koji je utemeljio naučnu istoriografiju u 19. veku, iskazao je jedan elementarni zahtev istorijske nauke koji glasi: “Jednostavno pokazati šta se zaista dogodilo.” I ništa više. Nije na nama da kažemo da su ljudi koji su pre 100 godina ginuli za jednu ideju, kao što je bila jugoslovenska - bili budale. To je kao da kažemo da je Aristotel bio budala zato što nije shvatao da postoji drugi oblik društvenih odnosa od robovlasničkog.               Dr BRANKA PRPA