Ubistvo srpskog premijera Zorana Đinđića ima sasvim konkretno istorijsko i aktuelno socio-patološko značenje

      
      
       Nasilno uklanjanje i postavljanje vladara jedna je od konstanti istorijskog iskustva, koje u određenim sredinama zavisno od tradicije i kulture ima svoje specifičnosti. Ponavljanje ovakvih događaja pokazuje određen obrazac ponašanja čije je značenje zavisno od sasvim konkretnih istorijskih prilika i motiva počinioca. Shvaćen kao svojevrstan istorijski lajtmotiv, njegove pulsacije dolaze iz oblasti mita u kome često ponavljana priča o periodičnom ubijanju vladara ima nesvesne konotacije fiktivnog rituala koji se mogao i potvrditi u realnosti u periodima izuzetne krize.
       U narodnoj tradiciji i istoriji srpskog naroda veoma su izražena dva međusobno povezana mita. Prvi je mit o ubijanju starih, zasnovan na veoma raširenoj i sugestivnoj priči o ritualnom ubijanju starih članova zajednice, a drugi je laički i žutim žurnalizmom podgrevan mit, ispredan iz istorijskih događaja, o srpskoj sklonosti ka ubijanju vladara.
       Iako bez ikakvih realnih potvrda i sa sasvim jasnom porukom o nedozvoljenom vršenju takvog čina, mit o ubijanju starih, poznat u narodnoj tradiciji pod nazivom lapot, doslovnim i pogrešnim tumačenjem proglašavan je društvenim običajem ili društvenim pravilom. Na ovoj matrici vulgarnog tumačenja mita, stvoren je naučni mit čiji su odjeci upredani i u tumačenja istorijskih događaja vezanih za ubistva vladara. Međutim, osim uopštenog značenja promene vlasti, svaki od događaja ubijanja vladara u srpskoj istoriji različito je motivisan i u određenom istorijskom kontekstu ima različito značenje.
       Sukobi očeva i sinova za presto obeležili su i našu srednjovekovnu istoriju. Odnos Dušana prema Dečanskom, možda najbliže ocrtava brutalnost edipovskog scenarija, čije pojedine niti prepoznajemo u našoj istorijskoj i mitskoj prošlosti. Međutim, već Lazareva smrt na Kosovu ima sasvim drugo značenje protumačeno kasnije kao svojevrstan samožrtveni čin. Karađorđevo ubistvo je motivisano potrebom da Miloš kao novi vladar osigura svoju vlast, dok je atentat na Mihaila Obrenovića bio pokušaj državnog udara. Ubistvom Aleksandra Obrenovića i Drage Mašin izvršen je dinastički prevrat, a ustaški atentat na kralja Aleksandra u Marselju pokazaće svoje pravo značenje u potonjim godinama. Oduzimajući kralju sva dotadašnja prava i zabranivši mu povratak u otadžbinu, nova komunistička vlast ga je, u stvari, simbolički ubila.
       U ovom kontekstu i ubistvo srpskog premijera Zorana Đinđića ima sasvim konkretno istorijsko i aktuelno socio-patološko značenje. Budući da su pomenuti događaji nasilnog učvršćivanja i promene vlasti različito individualno i grupno motivisani, nemoguće je govoriti o našoj sklonosti ka ubijanju sopstvenih vladara, a još manje povodom atentata na premijera izvoditi zaključke o nekoj srpskoj nacionalnoj osobini vezanoj za ovakvo ponašanje.
       Ubistvo Đinđića je poslednje u čitavom nizu nasilnih smrti srpskih vladara u bližoj i daljoj prošlosti. Njegova smrt samo još dublje otvara neka od bolnih pitanja našeg nacionalnog bića u trenutku naše uvećane životne i egzistencijalne neizvesnosti. U ambijentu ubrzanih društvenih i ekonomskih reformi, osenčenih prelazničkim, odnosno tranzicionim teškoćama, ubistvo mladog premijera u punoj životnoj snazi, ozračenog nadom u uspeh i optimizmom koji je prenosio na druge, ima sasvim određenu težinu u sredini koja se pokazala nedovoljno zrelom da ovaj zločin spreči.
       Dok je u tradiciji stvorio autentičnu priču sa snažnom porukom o zabrani ubijanja starih, srpski narod nije u savremenoj kulturi uspeo da formira kulturni obrazac koji bi ga zaštitio od brutalnog političkog nasilja izraženog i u povremenim ubistvima svojih vladara. Iako je nasilno prekidanje Đinđićevog života uzrokovano neposrednim izvršenjem zločina, razlozi i motivi koji su rukovodili indirektne učesnike da organizuju i naruče atentat pokazuju da je njegova uspešnost rezultat kombinacije zločinačkog profesionalizma i amaterskog obezbeđenja koje nije sprečilo kriminalce u organizovanju i izvršenju ubistva.      
      
       BOJAN JOVANOVIĆ,
       ETNOLOG