NIN Reklama
Oznaka i datum izdanja
Naslovna stranaPretrazivanjeArhivaRedakcijaProdaja
Naslovna strana broja

Demokratija je odbranjena

Petog oktobra građani Srbije ustali su protiv Miloševićeve tiranije. Na sahrani Zorana Đinđića građani Srbije i Crne Gore ustali su u odbranu demokratije. Oba puta su uspeli

      Činjenica da je Svetozar Marović iz nekadašnjeg kabineta Vojislava Koštunice izbacio sve, donoseći (iz depoa) drugi nameštaj, simbolično pokazuje, i na ovaj način, diskontinuitet u odnosu na ukus i politiku prethodnog predsednika.
       Svetozar Marović je, inače, stari prijatelj i saradnik NIN-a.
       Svojevremeno, bio je i član NIN-ovog žirija za publicistiku. Nagradu je te godine dobio Vasa Kazimirović za dvotomno delo o Nikoli Pašiću. Potpisnik ovih redova je sa Tomislavom Peternekom boravio u Ljubljani da bi sa laureatom obavio intervju.
       Ni tada kao ni sada, g. Marović nije negirao da mu je blizak politički pragmatizam koji je negovao Nikola Pašić, i da imponuje politička mudrost koja je krasila popularnog Baju.
       “To je političar”, kaže gospodin Marović, “od koga se i danas mnogo toga može naučiti. Znate, Pašić je umeo da kaže da ‘moramo misliti na savezničku računicu i na naše potomstvo’. Čini mi se da je to i danas dobar putokaz za naše narode”.
       Upravo o tim putokazima razgovarali smo sa prvim predsednikom zajednice Srbija i Crna Gora.
      
       Za razliku od ostalih zemalja istočnog lagera, osnovni problem naše integracije u Evropu nije proizlazio iz komunističke tradicije i prakse, već upravo iz tradicije i prakse Miloševićevog kriptokomunističkog režima. Hoće li u novoj državi moći da se povuče odavno izbrisana granica između “nacije kao projekta i nacije kao činjenice”?
       - To je jedan od nužnih uslova za ulazak u Evropu. Počinje era naše politike koju bismo mogli nazvati, da parafraziram Fukojamu, krajem političke istorije kolektivizama. Od buđenja južnoslovenske ideje kao prve kolektivističke ideje preko komunističkog kolektivizma, koji je bio, možda, malo mekši...
      
       Mekši u odnosu na zločinački staljinizam.
       - Da, dok je u odnosu na demokratije Evrope bio čisti totalitarni sistem. Pa do kolektivizma koji je došao sa Miloševićevim populizmom. Dolazimo, dakle, do kraja te istorije i ulazimo u fazu emancipacije, u fazu građanske demokratije.
       Politika kolektivizama u kojoj su ciljevi važniji od stvarnosti, gde stvarnost robuje ciljevima, poražena je. U novi milenijum ulazimo s logikom demokratskog pragmatizma u kojem dominantno mjesto pripada građaninu kao slobodnom pojedincu koji odlučuje o sebi i svojim interesima.
      
       Šta je u osnovi teodiceje nove države? Da li - i pored jasno iskazanih želja za odvojenim državama - opravdanje zajedničke države proizlazi iz argumenata koje nudi spoljni faktor?
       - Ova zajednica je pobjeda, prije svega, nove filozofije, filozofije demokratskog pragmatizma. Zajednica Srbija i Crne Gora najbolja je potvrda da su i u Crnoj Gori i u Srbiji sazrele političke snage koje znaju da naprave kompromis. Ovo je faza racionalizacije političkih i prijateljskih odnosa Srbije i Crne Gore.
       Nema sumnje da će na odnose u zajednici dominantno uticati odnos snaga na političkoj sceni Srbije. Jedan od najlucidnijih srpskih političkih analitičara Mirko Tepavac kaže: “DOS je dobio vlast zbog promena, a sada jedan njegov deo onemogućava promene zbog vlasti. Koštuničin DSS je danas sve bliži crveno-crnoj formaciji nacionalističkih stranaka, koje na političku scenu Srbije vraćaju ljotićevski profašizam, netoleranciju i zatvaranje, što, ako bi se nastavilo, ne bi moglo ostati bez posledica po jedva popravljen međunarodni položaj zemlje”, dodajući, i to pre ubistva premijera Đinđića, da je “već umesno zapitati se: ima li reformska većina DOS-a danas već pred sobom jačeg protivnika od onoga kojeg je oktobra pobedila i da li je u stanju da sa njim izađe na kraj u demokratskoj parlamentarnoj proceduri.”
       - To je veoma ozbiljno pitanje. Bilo bi dobro da ga nema. Moram priznati da to pitanje i mene muči. Muči me zbog toga što osjećam da se ovdje sukob između reformatora i populista uvijek završava pobjedom populista.
       Ako narodu govorite ono što on želi da čuje, podilazeći mu, onda je to ne samo loše obavljen posao nego je posao koji zaslužuje političku kaznu.
      
       Poslednje aktivnosti triju vlada ulivaju optimizam.
       - Naravno. Uzeću kao primjer koji slijedi logiku iz vašeg pitanja, pitanje Haga. Ako glasate za Zakon o Hagu, a za taj zakon su glasali svi, morate biti pošteni i ovoj javnosti do kraja reći: da su naši državni organi dužni da rade na otkrivanju počinilaca ratnih zločina; da je Srbija i Crna Gora dužna da omogući u potpunosti nesmetan rad sudskim istražiteljima iz Haga, osim u slučajevima eventualne primjene represije s njihove strane; da smo dužni da sarađujemo u isporučivanju onih koji su osumnjičeni za ratne zločine; da je Srbija i Crna Gora spremna da u svojim zatvorima obezbijedi uslove za izdržavanje kazne i da je spremna da dio suđenja i vođenja postupaka sama organizuje.
       Dio političke elite, međutim, kaže: mi jesmo glasali za to, ali mi smo protiv primjene toga zakona. Oni napadaju one koji primjenjuju zakon za koji su i oni glasali. Ta vrsta moralne hipokrizije jede i etičko i političko biće Srbije i Crne Gore.
      
       Mislim da ste tu na tragu Tokvilovog stava o narodima koji su nestali sa istorijske scene, jer nisu na vreme shvatili svoje zablude.
       - To je velika istina. Najveća je odgovornost političke strukture, o kojoj govori gospodin Tepavac, što namjerno rade na odgajanju političke zablude kao političkog života i stila svoga naroda. Ova vrsta politike koja podilazi, u stvari odgaja potpuno dekadentnu, autodestruktivnu, politički samoubilačku kulturu.
       Kad je taj tragičan hitac uzeo život čovjeku koji je bio čovjek demokratije u Srbiji, vidim koja je to opasnost koju smo živjeli, naročito ljudi u Srbiji, mada i istaknuti pojedinci iz naše vlasti u Crnoj Gori, počev od gospodina Đukanovića i neću reći moje malenkosti... Mi smo bili žive mete očigledno zločinačkog sistema.
      
       To se vidi na primeru Stambolića.
       - Apsolutno. Onda se stvarno pitate da li je moguće da sada nema toliko snage kod nekih političkih aktera da kažu: da, ubistvo Zorana Đinđića je nešto što treba da nas okupi, što treba da nam kaže da moramo reći veliko ne takvoj prošlosti, prema tom zlu koje je prijetilo da formira sistem “balkanske Kolumbije”. Ovo je trenutak za koaliciju u javnoj odbrani od tog zla, ali ne koaliciju koja će biti koncentraciona vlada žrtava i organizatora ili onih koji su politički živjeli od tog zla. Tako da je pitanje gospodina Tepavca i danas, više nego umjesno.
      
       Vi ste nedavno kazali, parafraziram, da ne možete da verujete da postoje lideri koji ne prepoznaju trenutak da se danas kroz vladavinu institucija i pravila obračunamo sa organizovanim kriminalom, da je to nešto što zahteva saglasnost svih i da su mir i stabilnost važniji od potrebe da zadovolje ličnu sujetu zato što je neko postao simbol reformi plaćajući to svojim životom, dok su oni ostali u svojoj tišini i neobaveštenosti. Bivši predsednik Koštunica, pak, smatra da su se stekli preduslovi da se režim vanrednog stanja privede kraju i da se iz javnog govora isključe reči o političkim inspiratorima, političkim faktorima koji su tobože omogućili zločin. Kako svet reaguje na sve ovo što se dešava u Srbiji?
       - Prvo, ljudi koji su protiv toga da vanredno stanje i dalje traje, bili su i protiv uvođenja vanrednog stanja. Govorili su da vanredno stanje ugrožava ljudske slobode, ljudska prava. Bez pominjanja da ljudska prava i ljudske slobode ugrožavaju ubice koje su ubile premijera.
       Znate, politika se nikad ne može voditi čitanjem knjiga, naročito starih knjiga. Vanredno stanje jeste niži stepen nekog demokratskog života, ali vanredno stanje je predviđeno da se štite demokratske institucije i vrijednosti. U ovom slučaju mislim da čitava javnost u Srbiji i Crnoj Gori podržava uvođenje vanrednog stanja, čiji su rezultati doista impresivni i koji zaslužuju poštovanje.
       Naravno, svijet ima razumijevanja. Sama činjenica da nas primaju u Savjet Evrope u trenucima kada imamo vanredno stanje jeste podrška demokratskim snagama Srbije i državne zajednice da se do kraja obračunaju sa svim oblicima organizovanog kriminala, povezanosti mafije i politike. Ko zna šta će se još, bojim se, otkriti.
      
       Pitanje koje je veoma bitno kada je reč o funkcionisanju državne zajednice Srbija i Crna Gora jeste odnos Srbije prema Crnoj Gori. Dobrica Ćosić je za to najbolji primer. On govori da antisrpstvo danas u Crnoj Gori, pored ostalog, razara srpsko biće, da “rasrbljavanje Crne Gore” vodi raspadu nacionalnog bića Crnogoraca, kaže da se “raznjegošila Crna Gora”... Dodajući da samo povratak Njegošu može spasiti narod Crne Gore od nove istrage novih poturica. (Ako uzmemo popis iz 1991. godine vidi se da se 9,26 odsto stanovnika Crne Gore izjasnilo kao Srbi, čak manje nego što je Muslimana.) Koliko taj politički serkl i njegov uticaj u Srbiji ali i u Crnoj Gori, predstavlja problem za funkcionisanje državne zajednice?
       - Gospodinu Ćosiću lično možda dugujem zahvalnost što me je prije deset godina spasio jedne slične situacije.
      
       “A meni je najbliži Marović. Taj mladić, vrlo obrazovan, ume suptilno da misli i lepo da se izražava”, kazaće o vama Ćosić.
       - Dakle, imam lično poštovanje prema gospodinu Ćosiću bez obzira na to što nisam saglasan sa njegovim stavovima. Gospodin Ćosić stvari posmatra statički, bez političke, sociološke i kulturološke dinamike. Proces identifikacije naroda i pojedinaca, jeste proces koji je u suštini dinamičan. Ne možete pozivima na prošlost i na javne simbole ili velikane crnogorskog duhovnog prostora, jednostavno reći: da, Crna Gora je srpska. Taj pokušaj afirmacije crnogorstva kao nečega što je antisrpsko je apsolutno maligna interpretacija.
      
       Šta je crnogorstvo danas?
       - Crnogorstvo je pravo na samoidentitet. Ukoliko bismo imali obrazac po kojemu jedan narod nema pravo da precizira ili individualizuje svoju posebnost, onda bi to značilo da postoje kao u Orvelovom društvu, neka ministarstva koja propisuju kada jedan narod može postati svoj narod.
       Ovdje je stvoren trend u dijelu kulturne, intelektualne elite da se sa neosnovanom nadmjenošću ironizuje pravo na crnogorsku posebnost. I to, nažalost, od ljudi koji su najvećim dijelom iz Crne Gore.
      
       Zanimljivo da u izveštaju Krizne grupe “Srbija nakon Đinđića” Srpska pravoslavna crkva dobija dijagnozu “nacionalističko-izolacionističko, konzervativno-nacionalne ekstremističke” institucije. Takav stav je, mnogi smatraju, podgrejao i govor mitropolita Amfilohija nad odrom premijera Đinđića?
       - Lično nisam našao razumijevanja za taj govor. Naravno, svako ima pravo na svoj govor, ali taj trenutak je zahtjevao više intimizacije, više brige za sudbinu pojedinca a onda i čitavog naroda koji je izgubio takvog pojedinca. Način na koji je to učinio mitropolit nije mi se svidio.
       U pojedinačnim stavovima dijela crkvenih velikodostojnika postoji žal za nacionalnom istorijom, potreba za obnavljanje velikog nacionalnog priznanja koje će okupiti sve pravoslavno vjerujuće pod jednim nazivom - srpskim.
      
       Bilo mi je samo u početku čudno kada su neki crkveni velikodostojnici dolazili na promocije stranaka koje danas nisu na strani demokratskih procesa ni u Crnoj Gori ni u Srbiji.
       Možda baš zato?
       - Da, upravo zato. Nisu na strani zato što ih povezuje ista konzervativno-retrogradna politička ideologija. Oni su veoma poštovali Miloševića, pa su onda bili ljuti na njega ali samo zato što nije do kraja sproveo ideje Memoranduma i nije stvorio veliku srpsku državu. To istorijski pogrešno mišljenje, za srpski narod tragično, dovelo je u pitanje stabilnost čitavog regiona, doprinelo je i napravilo velike nesreće i zločine.
       Bojim se da dio crkve još uvijek s nepovjerenjem i negodovanjem gleda na proces pridruživanja, uključivanja Srbije i Crne Gore u evropske procese. Mislim da je od presudne važnosti da se crkva modernizuje, da se otvori za nove generacije mladih ljudi koji dolaze. Uvjeren sam da je došlo vrijeme za reformu i u crkvi.
      
       Šta ćemo sa Srebrenicom, sa Štrpcima, Sjeverinom, bombardovanjem Sarajeva, Kosovom...?
       - Svako ko bude osumnjičen za ta djela moraće na sud. Tu nema dileme. To mora biti zajednički napor svih demokratskih institucija u ovoj državnoj zajednici.
       Iz tog razloga važno je da sve te “heroje patriotizma” zamolimo da budu heroji i u miru i da svojim primjerom kažu: neću da za moja nedjela cijenu plaća moj narod, neću na suđenje slati Srbiju i Crnu Goru.
      
       Premijer Đinđić je, nažalost, čak i svojom smrću dao doprinos otrežnjenju građana Srbije.
       - Da. Đinđić je, nažalost, morao da položi i svoj život da pokaže da je demokratija jedini put. Petog oktobra građani Srbije ustali su protiv Miloševićeve tiranije. Na Zoranovoj sahrani građani Srbije i Crne Gore ustali su u odbranu demokratije. Petog oktobra su se borili protiv tiranije, a 12. marta branili su demokratiju. Oba puta su uspjeli. Tiranin je oboren, demokratija je odbranjena.
      
       LUKA MIČETA


Copyright © 1996-2003 NIN - redakcija@nin.co.yu