NAZIV: Modernitet i tradicija - (Po)etika srpskog romana druge polovine 20. veka
AUTOR: Milan Radulović
IZDAVAČ: Hrišćanska misao, Institut za književnost i umetnost

      Novoj Radulovićevoj knjizi, unekoliko i kao priprema za nju, prethodi više zbirki kritičkih eseja o savremenoj srpskoj književnosti, nekoliko studija o našem modernizmu, pokoja književnoteorijska i književnoistorijska rasprava. “(Po)etika srpskog romana” sadrži, zapravo, eseje grupisane u dva bloka; u prvom autor izlaže istorijske i političke okvire domaće književnosti druge polovine prošlog veka, u drugom promišlja (po)etičke probleme romana.
       Prevladavanje normativnih načela socrealizma (posle raskida sa Sovjetskim Savezom) Radulović vidi kao jedan od preokreta koji su dalekosežno uticali na ovdašnje književne tokove. Rečeno je prevladavanje, kako veruje, imalo gotovo neskrivenu podršku komunističkih vlasti, pa njegove učinke valja na pravi način prosuđivati. A to će reći da su, kao nigde u evropskim književnostima, moderni pokreti bili na strani režima, ili bar u funkciji stabilizovanja postojeće vlasti. Kada su moderne umetničke forme i sadržavale kritički odnos spram stvarnosti, kritika je smerala obeležja zapadnih društava. Tadanja evropeizacija je, dakle, bila problematična naprosto zato što nije bila autentična. A jedan tok našeg modernizma - i to je jedan od ključnih Radulovićevih stavova - pokretalo je uverenje njegovih protagonista da je duhu novog vremena primereno radikalno osporavanje sopstvene duhovne tradicije i nacionalne kulture.
       Ipak, književna svest o srpskoj istoriji od 1941. do 1991. imanentna je, manjom ili većom merom, znatnom broju romansijerskih projekata. Radulović nudi klasifikaciju istorijskih romana koja ne obuhvata samo one, istorijske u užem žanrovskom smislu, već i romane u kojima je implicitna piščeva istorijska svest. Ali ni “razvojni proces”, od klasičnog istorijskog do antiistorijskog poetskog romana, po Raduloviću ne predstavlja napredak, već “kulturnu dekadenciju”: “realna istorija” i moderna kultura definitivno gube nekadašnju ulogu u “ljudskom životu i čovekovoj prirodi”. U tom je smislu “mistifikacija i mimikrija ratne tematike” zajednička sadržina književne ideologije novijih istorijskih romana. Tek poneki teže pročišćenju, katarzi, obnovi tradicionalne duhovnosti.
       U zapadnoevropskim književnostima prve polovine 20. veka romani su afirmisali ne samo novu književnu tehniku nego i nov doživljaj smisla ljudske egzistencije i novu viziju moderne epohe. Radlović tvrdi da traganje za novim formama, razbijanje čvrstih romanesknih struktura, brisanje granica žanra i, pogotovu, samoisključivanje iz širokih tokova duhovnog života najvećma uzrokuju negativne posledice. Na gubitku su estetska vrednost i duhovni smisao, koliko i kulturno-socijalna funkcija romana. “Etiku stvaranja i etiku života u nekim savremenim romanima smenila je tehnika pripovedanja” - veli pisac ove knjige - postmoderna prozna tvorevina postala je ponajpre refleksija o jeziku, formi i tehnici same književne umetnosti. Uprkos sporadičnim pokušajima obnove tradicionalne i reafirmisanja hrišćanske duhovnosti (do koje autor i te kako drži), konstrukcija savremenog romana je nemoćna da obuhvati i izrazi duhovnu osnovu i suštinu stvarnog života.
       Probrani, iz konteksta izdvojeni i fragmentarno preneseni stavovi Radulovićeve “(Po)etike” svakako nisu kadri da naznače celinu ovog obuhvatnog, sintetičnog i, moglo bi se reći, multidisciplinarnog poduhvata. Mogućno je, valjda, naslutiti da je posredi dobro organizovana skupina visokostručno elaboriranih i dosledno razvijenih književnoteorijskih, estetičkofilozofskih, pa i političkih stanovišta. Stanovišta neporecivih, originalnih, polemičkih, apodiktičkih, teško održivih. Modernitet i tradicija je, očigledno, delo nesvakidašnjeg značaja, ali i rasprava u kojoj autor neretko lavira na rizičnim ivicama (između modernih i tradicionalnih koncepcija, evropejstva i nacionalnog zabrana, širenja vidika i isključivih stavova, itd.). Iz oba razloga, prilika za organizovanje “okruglog stola” je maltene neponovljiva - tema je nesumnjivo relevantna, a mogućnost sučeljavanja presudno važnih pogleda i merila obezbeđena.
      
       BOGDAN A. POPOVIĆ