Radomir Konstantinović bio je pjesnik, romansijer, esejist. Vremenom se njegovo osjećanje poetičnosti nastanilo u njegove romane, a romane je sa svoje strane prožeo i obuhvatio esej: po tome je ovaj izuzetni stvaralac u mnogome reprezentativan za evoluciju modernih pisaca 20. vijeka, a njegovo književno tkivo za evoluciju žanrova. Pa ipak, sve to je Radomir Konstantinović predstavljao na samo svoj, originalan način, izuzetan na planu kako srpske, tako i južnoslovenskih književnosti, kao i na fonu evropskog stvaralaštva. Kosmopolit i universalist, rani kritičar srpskog nacionalizma i “duha palanke”, Radomir Konstantinović svojim profilom pisca, svojim opredjeljenjima angažovanog intelektualca, potiskivan ustranu u domaji posljednjih petnaestak godina, spasava čast “jedne druge Srbije”.
       Rani romansijer bio je privučen eksperimentalnim vidovima romana, promoter modernog izraza; kritičar i teoretičar književnosti borio se protiv zadate estetike socijalističkog realizma nakon Drugog svjetskog rata, za slobodu stvaralaštva i otvorenost, raskriljenost estetičkih polazišta. Interesovanja ovog pisca filozofa šire se na antropološke vizije, kakva je znamenita i uticajna Filozofija palanke. Kritičar posebnog tipa napraviće ni s čim uporediv zahvat u Biće i jezik (u iskustvu pesnika srpske kulture dvadesetog veka: dodajmo: i nekih drugih), objavljivan u osam obuhvatnih knjiga, sa više od stotinu eseja o modernim pjesnicima, od Laze Kostića do Oskara Daviča.
       Stvaralački postupak takvog Konstantinovićevog eseja je poniranje preko manifestne sadržine u latentni sadržaj izabrane poetske svijesti, uranjanje u međuovisnost između bića i jezika pjesnika. Na početku je na djelu kritičarska intuicija, koja u dubinskom zahvatu samjerava dvije psihe, dva bića, dva jezika: kritičara i pjesnika. Povratak iz dubina donosi odbir, osmišljenje i struktuiranje podataka i stavova, sintetičko mišljenje o poduhvatu i saputniku. Fenomenološkim postupkom, Radomir Konstantinović otkriva bit pjesnika i iscrtava njegov duhovni i estetički portret.
       U ratnoj apokalipsi devedesetih godina Radomir Konstantinović vraća se svojevrsnoj romanesknoj formi u đelu Dekartova smrt (pisanom 1993, mada objavljenom kasnije). Dekartova smrt je izuzetno složeno romaneskno-esejističko tkivo u kome, projicirajući smrt oca, pisac osvjetljava vlastito intelektualno i emotivno formiranje kroz pobunu protiv očevih vrijednosti. Kultura oca pravnika i latiniste zasnovana je na filozofiji tvorca francuskog klasičnog racionalizma Rene Descartesa, koju otac nameće sinu kao stav bespogovorne intelektualne i životne krutosti. Sin će tome spontano suprotstaviti Pascala i Montaignea. Ali rušenje jednog života i projekcija očeve smrti dolaze sada na fonu vlastitog približavanja svođenju životnih računa, pa onda i shvatanju i kasnom prihvatanju oca.
       No osnovni ton dezolacije (i mimo datiranja rukopisa), kojom Dekartova smrt emanira, prenosi se na čitaoca i u pozadini projicira događanja koja neposredno okružuju pisca. Nisu to samo usputne napomene o nestašicama i bijedi u kojoj živi građanin, ni ponavljani strah pisca da, ako se pokvari pisaća mašina, neće više moći biti ni pisanja. Mimo manifestnog sadržaja knjige i prije sopstvene starosti, pisca je nešto prisililo da i svoj život posmatra sa stajališta smrti: ova knjiga je projekcija smrti u okruženju koje zapahnjuje smrću u materijalnom i duhovnom smislu. Dekartova smrt je i vizija umiranja uma koje Konstantinovića okružuje.
       Dekartova smrt predstavlja i Konstantinovićeve duhovne anti-memoare, ostvarene ranije osvojenim ali i drukčijim književnim prosedeom, koji je jedini i bio u stanju da prihvati istinu i fikciju, san i javu, sjećanje i zaborav. Anti-memoari su ovđe odbir između duhovnih konstanti pisca na fonu tragike jednog vremena.
       Poslijeratna knjiga Beket prijatelj donosi određeni smiraj u odnosu na ratnu, kojom se autor izborio u samome sebi za svoj duhovni opstanak. Konstantinović sada objavljuje ono što je poslije ratnih pustošenja ostalo od njegove korespondencije sa Samuelom Beckettom, u činu prijateljske odanosti onome koji se sve više ispostavlja kao jedna od njegovih duhovnih konstanti. U nenametljivim komentarima pisama Konstantinović je u stvari duboko zahvatio apsurdni Beckettov svijet i predočio jednog drukčijeg, novog, bliskijeg, “svog” Becketta. Djelo je to koje bi, u drukčijem kontekstu, našlo istaknuto mjesto u književnosti Evrope i svijeta.
       Rekreiranje atmosfere smrti kroz pisanje, koje je i iscjeljenje, nije, međutim, bila jedina Konstantinovićeva reakcija na događanja devedesetih godina u njegovom okruženju. U opozicionom Beogradskom krugu, i mimo njega, poznato je da se Radomir Konstantinović dubinski angažovao protiv rata i ubijanja, ali i protiv političkog i kulturnog šovinizma, protiv kulturnog autizma, u kome “zmija grize vlastiti rep”, vrteći se u krugu. Nakon ratova u eks-Jugoslaviji on se suprotstavlja i dalje opstalom kulturnom modelu, političkim granicama u saradnji i međuuticaju kultura. U nizu takvih aktivnosti, Radomir Konstantinović je i redovan posjetilac Bosne i Sarajeva, protiv čijeg se uništavanja angažovao i borio, plativši pri tome cijenu koja se morala platiti. Konstantinovićev intelektualni lik i duhovni profil prisutan je u Bosni danas, kao znak da istinske i univerzalne vrijednosti uspijevaju opstati i zračiti apokalipsi uprkos.
      
       HANIFA KAPIDŽIĆ-OSMANAGIĆ
      

Pre sedamdeset i pet godina (27. marta 1928) rođen je u Subotici Radomir Konstantinović, prozni pisac, pesnik i jedan od najznačajnijih esejista srpske književnosti.        Taj jubilej prolazi i proći će u ovoj sredini sasvim nezapaženo, čak i od kulturnjačkih vlasti. “Da ima pravde, kao što je nikada nije bilo, o Radomiru Konstantinoviću pisalo bi se kao o klasiku srpskog modernizma, jednom od najznačajnijih tumača književnosti u ovom veku i autentičnom misliocu”, napisao je Aleksandar Jerkov u NIN-u u rubrici “Portret” 1. oktobra 1996. O Konstantinoviću, njegovom delu i intelektualnom angažmanu u protekloj deceniji i po, govoriće se potkraj ovog meseca u Sarajevu kada će on, zajedno sa Predragom Matvejevićem, biti inaugurisan za člana Akademije nauka Bosne i Hercegovine. Portret Radomira Konstantinovića koji je tim povodom napisala Hanifa Kapidžić-Osmanagić NIN prenosi iz sarajevske revije “Slobodne misli”.