NASLOV: Nova lica jezika
AUTOR: Ranko Bugarski
IZDAVAČ: Biblioteka HH vek, Beograd 2002.

      Najnovija knjiga našeg istaknutog lingviste nadovezuje se na njegova “Lica jezika”, objavljena u istoj ediciji 2001. godine, kao i na dve ranije knjige sa sličnom tematikom - “Jezik od mira do rata” (1994) i “Jezik u društvenoj krizi” (1997). Ranko Bugarski nije, kao Noam Čomski, ostavio lingvistiku po strani da bi se sav posvetio politici, ali njegovi radovi poslednjih godina pretežno su posvećeni ulozi jezika u raspadu Jugoslavije, u usponu nacionaliz(a)ma, u međunacionalnim i društvenim sukobima, u pokušajima restandardizacije u okviru novostvorenih država, u pojavi novih vrsta retorike.
       Opširna uvodna studija, “Etnicitet i nacionalizam u jeziku”, nastoji da dođe do novih definicija ova dva pojma, oslanjajući se na obimnu naučnu literaturu od preko 130 naslova objavljenih uglavnom u poslednje dve decenije dvadesetog veka. Na obilju primera s raznih strana sveta Bugarski pokazuje da “jezik nije neophodan niti nezamenljiv kao temelj etniciteta”. On ne podržava uobičajeno verovanje “da je normalan poredak jedan etnicitet-jedan jezik-jedna država”, budući da “takav idealizovani i šematizovani obrazac malo gde postoji u nekom iole čistom vidu”.
       Sledeća poglavlja bave se prilikama na tlu Jugoslavije i rađanjem novih standardnih jezika. Ostajući pri stavu iznetom u prvim “Licima”, da se srpskohrvatski “još uvek može legitimno smatrati jednim standardnim jezikom”, ali da “očigledno više ne postoji kao zvanično priznat entitet na političkom i simboličkom nivou bilo gde na svojoj teritoriji”, Bugarski za sebe kaže: “Oduvek se smatram govornikom srpskohrvatskog i pri tome ostajem - tvrdoglavo, neki će možda reći.” Ilustruje to zanimljivom anegdotom s jednog naučnog skupa u Londonu: kada je jedan ugledni američki slavist rekao da je srpskohrvatski dobro ime za “sirovu građu” iz koje su oblikovani standardni jezici, to jest srpski, hrvatski i bošnjački, Bugarski se požalio da je u nepovoljnom položaju, “jer svi drugi govore jezike a jedino ja govorim sirovu građu!” Onima koji smatraju da se ne može govoriti srpskohrvatski, nego jedino srpski, hrvatski ili “bosanski”, autor odvraća činjenicom da se milioni ljudi širom sveta nazivaju govornicima engleskog - “a ja bar još nisam čuo da neko kaže ‘Ne, ja ne govorim engleski, ja govorim britanski engleski (američki engleski, srednjozapadni engleski, njujorški engleski...’ )”.
       O pokušaju odvajanja “crnogorskog jezika” od srpskog Bugarski kaže da “za njegovo ostvarenje gotovo u celosti nedostaje lingvistička podloga”, jer se “inženjeri potencijalnog crnogorskog jezika oslanjaju na arhaizaciju i lokalizaciju, na oživljavanje folklorne baštine i dijalekatskih specifičnosti... U Evropu XXI veka teško se može ući s jezikom iz čije svake pore izbija miris crnogorskih vrleti XIX stoleća.”
       Uz druge, ne manje aktuelne sociolingvističke teme (verbalna patologija, značaj višejezičnosti i višekulturnosti, “govor mržnje” u ustima protivnika sadašnje vlasti, ali i njenih predstavnika), u ovoj knjizi se iznose i rezultati nekih čisto leksičkih istraživanja. To su s jedne strane nove žargonske izvedenice, kakve Bugarski već poodavno marljivo sakuplja, prvenstveno u govoru omladine (reči kao “mobilnjak”, “fajtos”, “blajhuša”, “panduriška”), a s druge strane “slivenice”. Tako autor naziva jedan strukturno sasvim nov tip reči, nastalih ukrštanjem dva postojeća izraza: “knindža”, “klinceze”, “šahorizmi”, “pežoazija”, “čokoholičar”, “brozomoran”, “dosmanlije”, “Šešeljuga” i još mnogo, mnogo drugih koje možda neće biti dugog veka, ali koje svakako dokazuju da smisao za humor ima svoje mesto u stvaralačkim moćima jezika.
      
       IVAN KLAJN