POVRATAK SA STRANPUTICE Kraj drugog milenijuma, kaze vaseljenski duhovni poglavar u ekskluzivnom intervjuu NIN-u, obelezen je propascu ateistickih, drzavnih, komunistickih ideologija Istocne Evrope. Istovremeno pokazana je istorijska istrajnost Pravoslavne crkve i hriscanske poruke
Uskoro ce se navrsiti dva milenijuma hriscanske civilizacije. Veliki jubilej nije samo prilika za proslavu nego, pre svega, za svodjenje racuna. Sta je hriscanstvo dalo covecanstvu? Kakvi su odnosi ove velike vere sa drugim velikim konfesijama? Koliko je Crkva uticala na politicke i socijalne prilike ljudi na Zemlji, koliko danas utice?
Redakcija NIN-a je zamolila Njegovu svesvetost, vaseljenskog patrijarha gospodina Vartolomeja da odgovori na neka od takvih pitanja, ali i na ona koja se ticu srpskih i jugoslovenskih prilika.
Pricajuci kako ce biti proslavljena velika godisnjica hriscanstva, patrijarh Vartolomej, koji stanuje u Istanbulu (nekadasnji Konstantinopolj), na Fanaru, rekao je prvo da je "kraj drugog milenijuma istorijskog zivota Crkve, zaista, vazna tacka u sveukupnom hodu hriscanstva u svetu". Zatim je nastavio:
- Drugi milenijum je izazvao ozbiljne krize jedinstva hriscanskog svedocenja, koliko sizmom izmedju crkava Istoka i Zapada - 1054 - toliko i unutrasnjim raspadom jedinstva zapadnog hriscanskog sveta u periodu protestantske reformacije u 16. veku. Ovi veliki crkveni raspadi hriscanskog sveta umanjili su verodostojnost hriscanske poruke hriscanskim narodima, koji su pretrpeli anticrkvene, a cesto i antireligiozne uticaje, uglavnom, zapadnoevropske duhovnosti - deizam, empirizam, prosvecenost, modernizam, ideologija - koja je u novije vreme negirala duhovnu ulogu Crkve u zivotu coveka i drustva. Kraj drugog milenijuma obelezen je i propascu ateistickih, drzavnih komunistickih uredjenja Istocne Evrope i pokazao istorijsku istrajnost Pravoslavne crkve i hriscanske poruke u prevazilazenju duhovnih i drustvenih stranputica savremenog coveka. Ova poruka je i najznacajnija nada za treci milenijum. Ova znacajna godisnjica ce se proslaviti u mnogim zemljama i mnogim crkvama duhovnim proslavama, naucnim simpozijumima, hodocascima itd.
Sta je hriscanstvo donelo covecanstvu?
- Hriscanstvo je ponudilo i nastavlja da nudi najverodostojniji model zivota za coveka i drustvo, jer je u Hristovoj licnosti otelotvoren najautenticniji dijalog coveka i Boga i sustinski njegov odnos sa svetom, tako da covek sacuva svoju duhovnu ravnotezu i da ne sklizne na duhovne stranputice imaginarnih ideoloskih ideala ili utopijskog drustvenog raja. Drustveni realizam hriscanske poruke nalazi svoje ostvarenje u duhovnom zivotu Crkve, koja daje najdublji smisao i drugim duhovnim i drustvenim covekovim traganjima.
U kojoj meri se razlikuje izvorno hriscanstvo od danasnjeg, na Istoku i na Zapadu?
- Hriscanstvo danas potvrdjuje autenticnost poruke hriscanske propovedi prvih vekova, jer je zaista formiralo cvrstu zajednicu hriscanskih naroda koji, i pored svojih unutrasnjih kriza, ostaju osnovna poluga u duhovnim i drustvenim traganjima sveta.
Sta je za hriscansku civilizaciju znacio svojevremeni rascep Crkve? Sta je u ranijim vekovima udaljavalo pravoslavce od katolika i postoji li danas nesto sto ih priblizava?
- Posledice sizme izmedju crkava, Istoka i Zapada - 1054 - tragicne su za hriscanske narode i Istoka i Zapada, jer su povredili verodostojnost crkve u narodnom zivotu. Dugogodisnje teoloske rasprave i konfesionalni sukobi povredili su ne samo sestrinske odnose crkava Istoka i Zapada, vec i njihov duhovni uticaj na hricanske narode, koji su, skandalizovani religioznim sukobima, prihvatili antireligiozna usmerenja u funkcionisanju politickog vodjstva i stavove novije evropske duhovnosti. Uticaj crkve, kakav je imala u prvom milenijumu svoga istorijskog zivota, umanjen je unutrasnjim raspadom u toku drugog milenijuma, i kao takva crkva nije uspela da kontrolise modele koji su marginalizovali njenu duhovnu ulogu.
O pomirenju su poslednjih godina govorili neki katolicki zvanicnici, kao i sam papa Jovan Pavle II. To, treba se nadati, nije bila samo politicka prica za politicku upotrebu. Zato vas i pitamo o mogucnosti priblizavanja Fanara i Vatikana. Da li je ta mogucnost u izgledu?
- Ideal crkvenog jedinstva hriscanskog sveta neprestano se napaja vekovnom svescu o prirodi i ulozi crkve. Ali, ostvarenje ideala je moguce samo u okviru istine vere, koja je potvrdjena visevekovnim zajednickim predanjem prvog milenijuma. U ovom duhu je pokrenut i zvanicni Teoloski dijalog izmedju Pravoslavne i Rimokatolicke crkve, koji i pored nepredvidivih teskoca, predstavlja jedini put zajednickog hoda ka jedinstvu. Nedavnu papsku encikliku Ut unum sint karakterisu ovi kriterijumi, koji bi mogli da olaksaju pozitivniji razvoj Teoloskog dijaloga i perspektivu jedinstva.
Kakvi su odnosi Vaseljenske patrijarsije sa najvisim predstavnicima drugih velikih (nehriscanskih) religija, islama na primer?
- Vaseljenska patrijarsija i uopste Pravoslavna crkva podrzavaju ideju medjureligijskog dijaloga, posebno sa islamom i judaizmom. Treca presaborska Svepravoslavna konferencija 1986. pozvala je, svojom odlukom, pomesne pravoslavne crkve da preduzmu konkretne inicijative. Pravoslavni centar Vaseljenske patrijarsije - Chambesdz, Zeneva je vec ostvario niz znacajnijih akademskih susreta, koliko sa judaizmom, toliko i sa islamom, sa pozitivnim rezultatima u uzajamnom razumevanju i saradnji u savremenim pitanjima coveka i sveta.
Kakve su prilike u pravoslavnom svetu, danas, posle rusenja Berlinskog zida i povratka veri onih naroda koji su decenijama ziveli izvan gvozdene zavese, u prisilnoj ateizaciji?
- Pravoslavna crkva je tokom 20. veka prozivela tragican kosmar ateisticke ideologije totalitarnih, komunistickih rezima, koji su pokusali da odvoje drustvo od Crkve i obrnuto, i tako povredili unutrasnje duhovno bice pravoslavnih naroda Istocne Evrope. Propast ovih rezima je zatekla pomesne crkve nespremne da se direktno i uspesno sucele sa razumljivom duhovnom konfuzijom svojih naroda. Nisu postojale neophodne duhovne snage, a ni osnovna materijalna sredstva koja bi ispunila duhovnu prazninu naroda. Situaciju je otezavalo i nesestrinsko aktiviranje, koliko latinske Unije, toliko i protestantskog misionarstva prema narodima Istocne Evrope. Problemi izazvani duhovnom konfuzijom su se zaostrili, ali pomesne pravoslavne crkve se svim raspolozivim sredstvima trude da ponovo skoncentrisu svoju duhovnu snagu i da njihovo duhovno prisustvo u zivotu pravoslavnih naroda neprestano jaca. Pravoslavni narodi ce biti spremni da izvrse svoju ulogu u trecem milenijumu sa vecim osecajem i obnovljenim entuzijazmom.
Sta je ta ateizacija ostavila iza sebe?
- Bezbozje je ostavilo za sobom duhovnu prazninu. Ali istorijsko pamcenje pravoslavnih naroda je sacuvalo neugasivu nadu vere, koja obnavlja duhovnu ulogu pravoslavlja u savremenom svetu.
Znamo da ste i vi licno i Vaseljenska patrijarsija izlozeni pritiscima da priznate male, otcepljene "crkve", odvojene od maticnih crkava. Znamo takodje da ste odoleli pritiscima. Kako gledate na te raskole, na upotrebu vere u politickim poslovima?
- Crkva je u nevolji u svetu, i mnogi joj cine nevolje. Vaseljenska patrijarsija nije izuzeta od istorijskih tegoba crkve u svetu, ali uvek prilaze svoje svedocenje vere i nade.
U Srbiji i Crnoj Gori o vama se dosta zna, mozda zahvaljujuci i onim srpskim arhijerejima koji vas, poput mitropolita Amfilohija, veoma dobro poznaju. Sta vi znate o srpskim i crnogorskim prilikama? S kojim osecanjima ste pratili vesti ovih meteznih godina o gradjanskom ratu, etnickim i verskim sukobima na prostoru bivse i danasnje Jugoslavije?
Potpuno poznajemo mnogobrojne stvarne probleme koji pritiskaju blagocestivi i voljeni nam narod Jugoslavije. Ovi su problemi izazvani nasilnom i u mnogim slucajevima pogresnom intervencijom medjunarodne zajednice u unutrasnja pitanja zemlje. Raspirivanje nacionalnih ili, pak, religioznih sukoba pojacano je ovim intervencijama, koje su unistile ideal blagorodnog suzivota naroda Jugoslavije, bez obzira na religiozne razlike. Srpska crkva je oduvek bila stabilni propovednik mira.
NADJA ANDREJEVIC
Copyright © 1996 NIN, Yugoslavia
All Rights Reserved.