POSLE RATA

"Prave posledice vijetnamskog sindroma pocece da se osecaju tek u septembru ove godine ukoliko ne nastupe dogadjaji koji bi ponovo mobilisali mase, kao sto su protesti ili socijalni buntovi", kaze mr Borislav Radovic

Prica koja sledi nije plod fikcije bolesnog uma netalentovanog tvorca niskobudzetnog horor filma, nego istinita prica iz komsiluka. U vojvodjanskom selu, lokalni stolar, muskarac u najboljim godinama, odazvao se vojnom pozivu. Nakon nekoliko dana "slavnog vojevanja" sa NATO-om, otpusten je iz vojne sluzbe jer, utvrdjeno je, boluje od teskog dusevnog oboljenja - paranoidne sizofrenije.

Jednoga dana, u napadu manije gonjenja pokusao je da ubije suprugu tako sto joj je gurnuo glavu u cirkular. Nakon toga je na isti nacin presudio sebi. Cisto medicinski gledano, ovaj slucaj ne bi se mogao definisati kao samoubistvo. Suicid je po definiciji, svesni cin, a ovde je rec o tesko mentalno bolesnom coveku. Nauka tvrdi da je samoubistvo, pre svega izraz bolesti depresije i u trenucima odluke, ozbiljno poremecene licnosti sa psihoticnom dekompenzacijom za kojom posezu moralne i skrupulozne osobe.

U poslednjih nekoliko "godina raspleta", koje su se stanovnistvu Jugoslavije pretvorile u godine beznadja, konstantno raste broj samoubistava. Tako sve vise gradjana trazi izlaz iz stanja u kojem se vec nalazi celu deceniju. Izgleda da je i zahvaljujuci NATO agresiji, stopa samoubistava naglo skocila. Nedavno objavljen podatak iz MUP-a Beograd deluje stravicno: od pocetka NATO agresije 23. marta do 1. jula ove godine u gradu je bilo 96 samoubistava. Gotovo jedno dnevno u proseku, uz jos 19 neuspelih pokusaja. Objavljeno je da je u tom periodu 37 samoubistava izvrseno vesanjem, 20 vatrenim oruzjem, 16 skakanjem sa zgrade, devet trovanjem, osam ostrim predmetima, po dva bombom i skokom u bunar i po jedno utapanjem i skakanjem pod voz.

Kontroverzna statistika

Asistent u Institutu za sudsku medicinu u Beogradu dr Djordje Alimpijevic izrazava sumnje u validnost statistika koje se u poslednje vreme vode o slucajevima samoubistava. Do pre nekoliko godina, svi slucajevi koji se mogu podvesti pod odrednicu "samoubistvo" dovozeni su na Institut na obdukciju, jer se samo na taj nacin moze validno utvrditi uzrok smrti.

"U poslednjih desetak godina broj obdukovanih slucajeva samoubistva je redukovan. Sudovi nam od tada salju samo slucajeve samoubistva izvrsenog vatrenim oruzjem i one gde se sumnja u uzrok smrti. Tako veliki broj neobdukovanih slucajeva ulazi u statistike", kaze za NIN dr Alimpijevic.

U informativnoj sluzbi SUP-a Beograd potvrdjena nam je objavljena informacija, ali nisu bili u mogucnosti da nam daju detalje.

Gradski sekretarijat za statistiku i informatiku registruje jedino samoubistva osoba koje imaju prijavu boravka na teritoriji glavnog grada. U periodu od 23. marta do 1. jula 1999. godine, prema ovom izvoru "sebi su presudila" 53 zitelja Beograda.

Pod uslovom da su podaci iz oba izvora tacni, ispada da razlika od 43 izvedena samoubistva otpada na izbeglice, vojnike i sve ostale koji su imali prijave boravka van glavnog grada. Mada je poslednjih godina zabelezen rast samoubistava medju izbeglickom populacijom, u Komesarijatu za izbeglice nismo mogli da dodjemo do podatka o eventualnom porastu broja suicida za vreme agresije, kao i u periodu nakon njenog okoncanja.

Beogradska statistika samoubistava, po ko zna koji put je potvrdila Dirkemovu teoriju po kojoj u kriznim trenucima po jedno drustvo, sto rat svakako jeste, broj samoubistava opada. Sociolog mr Borislav Radovic, prevodilac na srpski jezik kapitalnog Dirkemovog dela "Samoubistvo", podseca na kljucnu tezu francuskog sociologa: svaki dogadjaj koji podize integraciju drustvene zajednice smanjuje broj samoubistava, pa tako i ratovi koje stanovnistvo prihvati kao odbrambene.

Ako se uporede podaci Zavoda za mesece mart, april, maj i jun za ovu i prethodnu godinu, vidi se da je 1999. bilo tri samoubistva vise. Najveca razlika u broju samoubistava bila je u martu: 15 ove godine, naspram proslogodisnjih sest. Ispravnost Dirkemove teorije potvrdjuju podaci za april i maj, kad se pokazalo da je tokom dva ovogodisnja sasvim ratna meseca broj samoubistava u odnosu na proslu godinu opao: sa 22 na 18 u aprilu i sa 21 na 17 u maju. U junu ove godine, pak, izvrseno je 15 samoubistava, sto je za dva vise nego u istom mesecu prosle godine.

Stabilnost u ratu

Dr Ljiljana Pesic, neuropsihijatar u Studentskoj poliklinici u Beogradu, tvrdi da jos nema reakcija koje bi bile drugacije od predratnih i upozorava da za vreme NATO agresije gotovo i nije bilo pacijenata. "U tom periodu ljudi su izvukli maksimum iz sebe, tako da izgleda nije bilo neuroticnih reakcija. Nakon toga doslo je do porasta dolazaka", kaze ona.

I u Psiholoskom savetovalistvu Medjunarodne mreze pomoci (gde se gradjanima svakodnevno besplatno pruza psiholoska pomoc na telefon 3613-696) u toku rata znatno se smanjio broj osoba koje pate od posttraumatskog stresnog sindroma, odnosno onoga sto se naziva vijetnamskim sindromom. Borislav Radovic to objasnjava cinjenicom da prilikom ekstremnih zivotnih situacija ljudi najveci deo svoje energije mobilisu da prezive i nisu skloni da posezu za ekstremnim merama.

Cak i medju ratom najugrozenijom strukturom stanovnistva - vojnicima nije bilo slucajeva samoubistava u vreme agresije, sto je za pukovnika Radoslava Svicevica, psihologa sa VMA, ocekivano ponasanje. "Kod pripadnika Vojske Jugoslavije primecene su samo promene adaptivne prirode, pojave straha i anksioznosti, sto je normalno u ratnim uslovima, ali ne i pojava psihoticnih reakcija", kaze za NIN dr Svicevic.

Medjutim, u periodu nakon "jos jedne pobede" stanovnistvo prestonice pocelo je znatno redovnije da trazi psiholosku pomoc. Dr Pesic tvrdi da studentska populacija neuporedivo jace reaguje na projekcije buducnosti nego na posledice rata, a to je praceno nemirom, napetoscu i psihosomatskim oboljenjima, kao sto su cir, visok pritisak, infekcije itd. Sada je najveca posledica rata to sto su studenti prestali da planiraju buducnost. "Studenti vise ne veruju da ovde mogu ista da urade, pa su cak i oni koji nisu planirali da odu iz zemlje poceli da razmisljaju o tome", kaze dr Pesic.

Mada ona tvrdi da nije primetila simptome teskih depresija i tezih dusevnih oboljenja koji bi mogli da vode ka samoubistvima, statistika Gradskog zavoda pokazuje da su od 65 samoubica u periodu od 1. marta do 1. jula ove godine dvoje bili studenti. Prema Dirkemovoj teoriji, sto je covek mladji redje je sklon samoubistvu, ali su istrazivanja sprovedena poslednjih godina pokazala da kod nas raste broj suicida tinejdzera. "Mladi ljudi koji su sazrevali u poslednjih desetak godina, pored klasicnih uzrasnih problema sazrevanja, trazenja identiteta, nesnalazenja itd., bili su izlozeni i muci zivljenja u brutalizovanom drustvu. Porazavajuce za buducnost Srbije je to sto polovina mladih sanja o iseljenju. Oni koji ne mogu pobeci iz Srbije, pomisljaju na samoubistvo", smatra Radovic.

Kosovski sindrom

Ipak, nekolicina studenata koji su se odazvali pozivu otadzbine potrazili su psiholosku pomoc u Studentskoj poliklinici. Prema recima dr Pesic, kod njih su primeceni klasicni sindromi koje su imali Amerikanci, ucesnici Vijetnamskog rata. Dolazak veceg broja obolelih od posttraumatskog stresnog sindroma ocekuje se u narednim mesecima.

I pukovnik Svicevic tvrdi da je jos rano za bolesti posttraumatskog stresnog sindroma. "Pojava takvih pacijenata ocekuje se sest meseci nakon dozivljenog traumatskog iskustva. Ali, mogu da kazem da su pripadnici redovnog sastava Vojske Jugoslavije sacuvali mentalno zdravlje i na osnovu dosadasnjeg pracenja situacije mislim da ce takvi slucajevi biti retki", tvrdi Svicevic.

U Psiholoskom savetovalistu Medjunarodne mreze pomoci ipak tvrde da se po okoncanju oruzanih sukoba javlja sve vise ljudi koji pomisljaju na samoubistvo. Istina, dug je put od pomisli do izvrsenja, ali je pomisao na samoubistvo ipak prvi korak ka dizanju ruke na sebe. "Prave posledice vijetnamskog sindroma pocece da se osecaju tek u septembru ove godine ukoliko ne nastupe dogadjaji koji bi ponovo mobilisali mase, kao sto su protesti ili socijalni buntovi", prognozira Radovic.

VLADIMIR SUDAR SUBOTICA

"Danas u Subotici ne postoji nijedna porodica u kojoj nije izvrseno samoubistvo" (dr Istvan Sic)

Iako statistika pokazuje da se u Beogradu godisnje izvrsi brojcano najvise samoubistava jugoslovenski "sampion" u odnosu na broj stanovnika je grad na krajnjem severu Vojvodine - Subotica. U severnoj srpskoj pokrajini je 1987. godine stopa samoubistava dostigla 34,12 odsto. Stopa od 30,1 odsto zvanicno se smatra kriticno visokom.

"Danas u Subotici ne postoji nijedna porodica u kojoj nije izvrseno samoubistvo", kaze dr Istvan Sic, nacelnik Psihijatrijske sluzbe u subotickoj bolnici. Posto prave razloge suicida samoubice odnose u grob, kao najcesci moguci razlog precestog dizanja ruke na sebe (u 80 odsto slucajeva) u Subotici se smatra depresija. Uzroci depresije su razliciti, a u poslednje vreme dominiraju socijalni momenti, egzistencijalni problemi, osiromasenje, usamljenost, razocaranje, teske bolesti, odbacenost i - najcesci razlog - koji se svodi na "sve mi se skupilo".

Ne bi trebalo zanemariti ni cinjenicu da je i alkoholizam na podrucju Subotice izrazeniji nego u drugim delovima Jugoslavije. I sam geografski polozaj je uzrok preterane sklonosti ka suicidu. Mocvare koje su ovde postojale do pre dvadeset godina ostavile su za sobom razna isparenja, koja u kombinaciji sa peskovitim tlom i cestim vetrovima deluju razdrazujuce. U evropskim razmerama, Panonska nizija predstavlja epicentar samoubistava. U njenom centralnom delu, gde se nalazi Subotica, samoubistva su najucestalija u svetu. Sto se ide dalje od centra na sve strane, ucestalost samoubistava je sve manja.

U nacionalno mesovitoj Vojvodini, pokazuju istrazivanja, Madjari su najskloniji samoubistvu. Madjari koji sacinjavaju nesto manje od cetvrtine stanovnistva Vojvodine zastupljeni su sa polovinom izvrsenih samoubistava. "Primetio sam da je broj samoubistava u Subotici posle bombardovanja porastao duplo, mada Subotica nije mnogo stradala. Doslo je do opustanja i svi stari problemi su ponovo tu", kaze dr Istvan Sic.

B.S.