DŽinovska iluzija

Dve činjenice presudno utiču na čitanje i razumevanje novog, dvanaest godina čekanog proznog ostvarenja Filipa Davida. To je, najpre, njegova zagledanost u onostrano i čulima nedostupno, a onda i svojevrsna “dvostrukost”, odnosno formalna, ali i ne samo formalna, “kišlovskijevska” razdeljenost na “Kratak roman o ljubavi” i “Kratak roman o umiranju” kao komplementarne strane iste, objedinjujuće zamisli, nagoveštene zajedničkim naslovom knjige. Pa u kakvoj su vezi kratki romani o Jakovu Kamineru i Eriku Vajsu, tj. starovremenski intonirana, romantična pripovest o nahočetu koje se zaljubljuje u mrtvu devojku iz sna, i ona znatno oporija, o autističnom dečaku posebnih mentalnih sposobnosti koji svojim životom na čudan način premošćuje vreme od pojave nacionalsocijalizma do balkanskih ratova našeg doba? Sasvim je moguće da najkraći i najjednostavniji odgovor na ovo pitanje nudi već početni deo prvog romana u kojem jedan od junaka dokona o “snu koji se naziva život”, prizivajući time, a u dosluhu s naslovnom sugestijom knjige, onu jednako drevnu i savremenu viziju ljudskog postojanja kao fenomena metafizičkog “duplog dna” bez konačnih i nedvosmislenih spoznaja. A ako se život zaista vidi kao san ili opsena, onda, naravno, posebnu težinu mora imati i misao o tome da je svaki čovek onda zapravo tek “delić yinovske iluzije koja se... umnožava do u beskonačnost”. Prikazujući, međutim, svoje glavne junake, Jakova i Erika, kao neprepoznatog pravednika i u izvesnom smislu povlašćenog, ali žrtvovanog jurodivog, pisac Sna o ljubavi i smrti naznačio je, čini se, u isti mah i obrise jedne dalekosežne, moralno zasnovane slike sveta koja nadilazi izvorni, tradicijski varirani koncept metafizičkog agnosticizma i upućuje na neku vrstu parabolične naporednosti između dveju pripovesti i onoga što bi one trabalo da znače čitaocu u polju etičkih predstava. Čitana u tom ključu, dva kratka romana unutar korica ove knjige tvore zapravo paradigmatična “poglavlja” iste, pesimistički opominjuće priče, pri čemu bi “Kratak roman o ljubavi” trebalo da predstavlja svojevrsni primer onog početnog “izokretanja” i kvarenja sveta zahvaljujući kojemu “zlo počinjeno na zemlji utiskuje svoj beleg na duh sveta”, a “Kratak roman o umiranju” istorijski ilustrativan primer (1933–1945–1993) nezaustavljivog izlivanja toga zla koje svoj tamni vrhunac dostiže u završnoj alegoriji “broda ludaka” kao apokaliptične arke koja odabrane “vojnike armije mrtvih” može da odnese još samo s onu stranu yinovske iluzije zvane život. Prepuštajući se simetrijskim čarima parabole i alegorije, kao i ceo niz naših savremenih proznih pisaca koji, stiče se utisak, na taj način pokušavaju da unesu makar poredak razumevanja u aktuelni metež, Filip David se verovatno najuočljivije oslanja na jevrejsku, osobito judaističku tradiciju, skoro ravnopravno crpeći simbole i motive iz Tore i Kabale, ali ne samo iz njih, nego, recimo, i iz hasidističkih predanja, stvarajući na taj način gustu mrežu aluzija, pastiša, preinačenih ili prividnih citata. Isto tako, u svom drugom, istoriografski konkretizovanom delu Davidov pripovedni diptih bezmalo očekivano zahvata i veliku traumu holokausta, ali je, kao i pomenuti set konfesionalno određenih tematskih jedinica i sklopova, nadograđuje uvođenjem drugih tradicija, odnosno njihovih pripovedno oživotvorenih nosilaca i predstava. Posmatrana u tom svetlu, i pomenuta bolna tema istrebljenja Jevreja, ili pak njihovog pokrštavanja (epizoda s parohom i napuštenom decom), pojavljuje se kao zlokobna ali zakonomerna posledica razvoja iste one unutrašnje logike kojoj je u imaginativnoj rekonstrukciji ove knjige podložna cela nepisana i pisana povest, kontrastivno sažeta u životnim sudbinama nesvakidašnjih junaka koji imaju hebrejsko poreklo, ali su zapravo široko raspoznatljive figure “zarobljene u klopci svoje uobrazilje” i utoliko više nezaštićene i izložene sveobuhvatno prikazanoj stihiji sveukupnog civilizacijskog izvitoperavanja. Stoga bi San o ljubavi i smrti, uprkos posebnom kulturološko-tradicijskom ruhu, možda naposletku ipak valjalo čitati kao neohumanistički inspirisanu, dakle u krajnjoj liniji univerzalnu priču nepoverenja u istoriju kao ljudsku tvorevinu, ali zato poverenja u lepotu kao čovekovu trajnu fascinaciju i čežnju. Od mogućnosti saživljavanja sa ovakvim gledanjem na svet, koji nova knjiga Filipa Davida nudi i u izvesnom smislu zahteva, umnogome zavisi i krajnji utisak o njoj.