Niskobudžetni romani (2)

Poput novih ostvarenja Mirjane Đurđević i Vuleta Žurića, o kojima je na istom ovom mestu pisano pre dve sedmice, debitantski romani Predraga Crnkovića i Duleta Nedeljkovića bave se predtranzicionim i tranzicionim snovima i dešavanjima, insistirajući na svim onim banalnostima i marginalijama kojima su ophrvani njihovi neheroični, u mnogo čemu prosečni književni junaci. Obojica četrdesetogodišnjaci porušenih planova i iluzija, posrnuli japi i neprofitni filolog, Glavonja i Peđa, glavni akteri Nedeljkovićevog i Crnkovićevog romana i tek ovlaš prerušeni romaneskni dvojnici samih autora, skoro bezizlazno tumaraju sumornim Beogradom našeg doba, premreženim senkama devedesetih i današnjim očevidnostima. Na momente dotičući gladovanje i bukvalnu golotinju, njihove “niskobudžetne” pustolovine pri tome u sebe “usisavaju” celu živopisnu galeriju gradskih (anti)heroja, marginalaca i frikova, prikazanih prepoznatljivim urbanim žargonom koji u Crnkovićevom slučaju naginje nešto mirnijem, epizodično zaokruženom pripovedanju, a kod Nedeljkovića se pokazuje kao sklonost stalno ulančavajućim instant-efektima u vidu kalambura, dosetke ili višestruko “uvrnute” anegdote, dovedenih do granice trip-fantazije u nastavcima. Takozvani niskomimetski modus i ovde, dakle, kao i kod Đurđevićeve i Žurića, predstavlja najznačajnije sredstvo pripovednog oblikovanja romaneskne slike sveta. Istina, umesto parodije, odnosno burleske i groteske, na delu su nešto manje izraziti i obuhvatni postupci humorno-ironijskog ovladavanja goropadnom stvarnošću. Somnabulna vizura (Nedeljković) i knjiško-filmofilska citatnost (Crnković), pak, na svoj način svedoče o određenoj sličnosti neizbežno pomerene perspektive u “niskobudžetnim” romanima koji su ove godine stigli pred ovdašnje čitalaštvo poput povratnog talasa svega onoga što nas već decenijama nemilosrdno zapljuskuje. Generacijski beleg vidljiv je možda ponajviše u prisustvu neopank senzibiliteta, kod Crnkovića spletenog s ostalim, nadgeneracijskim reperima (B. Ćosić, A. Tišma, P. Oster, Hičkok, D. Linč), a u Nedeljkovićevom romanu dovedenog do svojevrsnog omaža ovoj energiji beskompromisnog bunta u vidu kratkog istorijata njegovog pojavljivanja kod nas osamdesetih godina prošloga veka. Možda bi se čak moglo kazati da je Ponedeljak jezički i imaginativno sugestivna labudova pesma ovdašnjeg panka u vidu kratkog, “eksplozivnog” romana o poslednjim trzajima bivših buntovnika s razlogom i njihovom očajničkom traganju za makar kakvim mestom u svetu digitalizovanih životnih funkcija i uloga. S druge strane, Beograd za pokojnike, inače nagrađen izdavačevom ovogodišnjom nagradom za najbolji neobjavljeni roman na celom nekadašnjem srpsko-hrvatskom jezičkom području, najvećim delom je duhovito upakovana (pseudo)memoarska naracija o godinama koje su pojele sankcije i njihove rđave posledice. “Bekstvo u nostalgiju, što se mene tiče, nije moguće”, deklarativno veli autobiografski pripovedač Crnkovićevog romana, taj autoironični “kustos muzeja sopstvene prošlosti”, objašnjavajući (među)naslovno poigravanje obrascima i stereotipima “postmodernizma” i “stvarnosne proze” na kojemu je zasnovana uočljiva kompoziciona simetrija romana. Sve vreme funkcionišući kao dvosmislene, metafikcionalne etikete za književne moduse, ali i kulturno-ideološke koncepte koji su se kod nas svrstali iza njih u neobjavljenom, ali i te kako delotvornom ratu opskurnih devedesetih, “stvarnosna proza” i “postmodernizam” ovde prerastaju bezmalo u dva odnosa prema životu i preživljavanju, pa tek onda i prema literaturi. To što u završnom odeljku romana, naslovljenom “Postmodernizam, ipak”, prevagu odnosi samopotkazujuće “sećanje na sećanje”, koje neprestano prete da zagluše “glasovi iz TV dnevnika”, takođe, međutim, ima svoje drugo, ambivalentno lice. Ispisana kao futurističko-ironijski “SF o globalnom zagrevanju u Srbiji godine 2101”, ova eskapistička završnica neodoljivo, naime, asocira na neko mesto iz žanrovski “otkačenih” romana Mirjane Đurđević ili Vuleta Žurića, prononsiranih i ignorisanih kompilatora “prljavog” realizma ili “iščašenog” verizma i “razbarušenog” postmodernizma. Transparentno ogoljujući i rastvarajući ovu “jeretičku” mešavinu u svojoj takođe “niskobudžetnoj” naraciji, Beograd za pokojnike možda – poput još nekih tek stasalih romana i autora iz ovogodišnje produkcije – u izvesnom smiuslu i doslovno svedoči o pomaljanju jednog novog senzibliteta koji, za razliku od ranog postmodernizma, ne može da ignoriše “nedostojnu” stvarnost, ali isto tako ne može u potpunosti ni da joj se podredi.