Ćirilica bez prevoda

U pitanju je jedan jezik koji se različito naziva, ali ga svi veoma dobro razumemo”, kratko je za NIN na ovogodišnjim “Danima srpske kulture” u Zagrebu prokomentarisao zbrku jezika i pisama upravnik “Ateljea 212” u Beogradu Svetozar Cvetković. Jednostavna istina iz usta poznatog beogradskog glumca u modernoj Republici Hrvatskoj bila je “tačka na i” svim domaćim kritičarima kulture “jugoistočnih susjeda”, pobornicima i protivnicima kulturne razmene i “multi-kulti” projekata koji i dalje užasavaju nacionalni elitistički politički establišment Hrvatske, ali pune svaku teatarsku pozornicu, koncertnu dvoranu ili “underground” omladinski klub. “Dani srpske kulture” u Hrvatskoj održavaju se već treću godinu, no program ove ambiciozne smotre koju organizuje kulturno društvo “Prosvjeta” iz Zagreba, prvi put je štampan isključivo ćiriličkim pismom. Reakcije javnosti bile su burne. Opšta je procena da su Beograđani ponudili Zagrepčanima izuzetno primamljive pozorišne, filmske i književne novitete, ali stanovnici glavnog grada današnje Republike Hrvatske nikako ne mogu da se snađu u tim egzotičnim ćiriličkim znakovima. Čelnik srpskog kulturnog društva “Prosvjeta” u Zagrebu Rade Dragojević smatra da je reč o nekoj vrsti “štih-probe”. “Mlađe generacije koje ne znaju ćirilicu upućujem na roditeljsku poduku, a zaista mislim da bi bio red da se uloži taj minimalni napor da se upozna pismo ljudi koji tolike godine žive zajedno sa nama. Ne samo u susjednim državama, nego i u susjednim stanovima, ulicama i gradovima”, ponovio je Dragojević za NIN, svestan posledica koje će “ćirilica bez prevoda” izazvati među najširom hrvatskom publikom željnom noviteta iz srpske kulture. Pokazalo se da je strah od “jezične i pisane barijere” bio neosnovan. Zagrebačka publika s jednakim zanimanjem je punila bioskopsku salu “Europe” (bivši “Balkan”) gde su prikazivani antirežimski filmovi, u hrvatskoj verziji prevedeni kao „antimiloševićevski”, kao i “Zagrebačko kazalište mladih” na predstavi “Ateljea 212” s komadom Qubomira Simovića u režiji Tomija Janežiča “Putujuće pozorište Šopalović”. Režiser i glumci ispraćeni su dugotrajnim aplauzom, uz iskreno divljenje glumačkom artizmu Vlastimira - Đuze Stoiljkovića, Svetozara Cvetkovića, Nade Šargin, Borisa Isakovića, Renate Ulmanski... Svetozar Cvetković nije krio da je klasično delo srpske dramske književnosti autora Qubomira Simovića s posebnom namerom odabrano za gostovanje u Zagrebu. Autor dramskog teksta je Srbin, režiser Tomi Janežič je Slovenac, glumci u predstavi uglavnom su iz pozorišta u Beogradu i Novom Sadu, a trenutna publika je zagrebačka. Kao upravnik “Ateljea 212” dodao je da ova predstava pred zagrebačku publiku nipošto nije došla slučajno. “Ovde postoji interesovanje za ono što mi radimo, a ovaj komad nije tipičan čak ni za beogradski repertoar, ali polako postaje zaštitni znak onoga što bi ‘Atelje 212’ trebalo da bude.” Kad je reč o razmeni predstava i glumaca na relaciji Zagreb-Beograd, Cvetković smatra da je najbolji primer predstava “Mrešćenje šarana” beogradskog “Zvezdara teatra” koja je u Zagrebu odigrana pedeset, a u Beogradu stotinu i pedeset puta. “Trebaće nam koraci od sedam milja da premostimo prazninu koja je u međuvremenu nastala, ali mislim da smo krenuli u dobrom smeru”, rekao je u Zagrebu za NIN Svetozar Cvetković. “Mi smo bili nerazdvojni”, emotivno je u “Zagrebačkom kazalištu mladih” izjavio svima dobro poznati dramski glumac Vlastimir-Đuza Stoiljković. Za NIN je precizirao da misli na Antuna Vrdoljaka, Borisa Buzančića, Borisa Dvornika, Peru Kvrgića, Relju Bašića. Svi su oni snimali u Beogradu. “Bili smo zajedno u filmovima, u teatru, na Letnjim igrama u Dubrovniku, a onda je nastala jedna velika praznina. Ali prisustvo zagrebačkih glumaca u Beogradu ne može tek tako da nestane. Nedostajemo jedni drugima i zato je za mene kulturna saradnja Zagreba i Beograda veoma važna. Gostovanja zagrebačkih kazališta su u Beogradu i Srbiji prvorazredni kulturni događaji, što pokazuje da naš zajednički rad u bivšoj državi ne može tek tako da nestane.” Vlastimir Stoiljković u Zagrebu je, prema sopstvenim rečima, poslednji put nastupio u dramskom teatru „Gavella” 1979. godine. Tada je igrao zajedno s Perom Kvrgićem koji je, podseća, odigrao fantastičnu ulogu na nedavnom beogradskom gostovanju i dramskom festivalu u Užicu. “Putujuće pozorište Šopalović” Qubomira Simovića u režiji Tomija Janežiča koji već treću godinu režira za beogradski “Atelje 212”, svakako je avangardna predstava, potvrdio je iz publike “Zagrebačkog kazališta mladih” i zagrebački dramski umetnik Zlatko Sviben. Tako nešto nije se igralo pre dvadeset ili trideset godina. Kao poseban kuriozitet za zagrebačku publiku istaknuto je da se “Crni bombarder” Dragana Bajića, kultno ostvarenje iz 1992. godine u produkciji beogradskog radija i televizije B 92 prvi put prikazuje u Hrvatskoj. Naravno, mnogi filmofili već su ga videli na piratskim izdanjima iz Srbije, ali činjenica da je šesnaest godina posle toga doživeo da se prikaže u nekad glamuroznom bioskopu “Balkan”, a danas “Europa”, govori sama za sebe. Javna je tajna da su glavni glumci Anica Dobra i Dragan Bjelogrlić bili i ostali ljubimci probrane zagrebačke publike. Još direktnije o tome progovaraju. Dokumentarci Gordane Suše “Pištaljka jača od pendreka” iz 1998. godine koji, govoreći o studentskim i građanskim nemirima protiv bivšeg režima u Beogradu, zagrebačkoj publici “otkrivaju” da u “Srboslaviji” toga doba nisu živeli samo krvoloci žedni hrvatske krvi i “agresori po vokaciji”, nego i ljudi koji su svet doživljavali van šema dnevne i državne politike, ali i različitih vrsta političkih pseudonauka koje su iz njih nicale. U takvu vrstu filmova spada i “Srbija godine nulte” Gorana Markovića, kao i “Anatomija bola” Janka Baljka o bombardovanju Beograda 1999. godine. Posebno interesovanje hrvatske publike izazvao je nekadašnji dobitnik NIN-ove nagrade za roman “Potpalublje” iz 1994. godine Vladimir Arsenijević, sa novim romanom “Predator”. Mada je kao rođeni Puljanin bio poseban gost Sajma knjiga u Puli i gost mnogobrojnih kulturnih emisija tamošnjeg radija i televizije, Arsenijević je takođe imao jezičkih problema. Neki od urednika državnog radija i televizije u Hrvatskoj predlagali su, recimo, da se razgovor s njim obavi na engleskom jeziku, a kasnije prevede na hrvatski, pošto srpski jezik nije u zvaničnoj upotrebi, a u Hrvatskoj ga, navodno, niko i ne razume. Osim u onim krajnje bljutavim vicevima koji počinju sa forsiranim “bre”, a završavaju se time da se Srbi od Hrvata razlikuju po tome što prvi pod „miškom” nose “kalašnjikov” a drugi “Razlikovni hrvatski i srpski rječnik”... Pula je, međutim, sa velikim zadovoljstvom dočekala film “Turneja” Gorana Markovića, posvećen roditeljima Oliveri i Radetu Markoviću, koji se bavi odnosom kulture i rata, smeštajući jednu pozorišnu družinu u krvoločnu ratnu sredinu Bosne i Hercegovine 1993. godine... U sali jedinog pulskog bioskopa bilo je suza, aplauza, mučne tišine, gromoglasnih ovacija. Nije bilo jezičkih barijera za ljude koji razumeju tuđe patnje, niti snobovskog elitizma za pobornike crno-belog dnevnopolitičkog (polu)sveta postjugoslovenske stvarnosti. Vredi ipak zabeležiti nekoliko bizarnosti koje su pratile „Dane srpske kulture” u Zagrebu. Posebnu podršku dalo im je Ministarstvo kulture Republike Hrvatske sa ministrom Božom Biškupićem, kao i ministar kulture Republike Srbije Nebojša Bradić koji je u Zagrebu, uz ostalo, naglasio prednosti zajedničkog govornog područja Hrvata i Srba. A onda je Hrvatska pošta odbila da uruči pismo pevačkog društva iz Beograda za mitropolita zagrebačko-ljubljanskog Jovana Pavlovića u Zagrebu. Bilo je adresirano ćirilicom, „protuzakonitim pismom” u Republici Hrvatskoj koja, kako tvrde znalci hrvatskih pošta, isključivo „koristi latinično pismo”. Pošiljaocu je pismo iz Zagreba vraćeno s naznakom „zabranjeno”, ali su „Dani srpske kulture” u Zagrebu pokazali da zabrane malo znače, čak i onima koji od devedesetih nemaju pojma po čemu je ćirilica različita od latinice. Prvo pismo ne poznaju, a drugim ne vladaju sa dovoljno dnevnopolitičkog podaništva.