Manastiri

Srpski manastiri koji su preživeli mnoge ratove, okupacije, pošasti, neki i više od pola milenija, nestaju u bezumlju novog razaranja, u strasti da žive bez suseda druge vere i drugog roda, uprkos mnogih zajedničkih muka njima nesklone istorije. Nema više Bogorodice Hraniteljice, jedinstvene freske u manastiru njena imena - Bogorodice LJeviške. Oskrnavljena je grobna zadužbina cara Dušana u manastiru Svetih arhanđela i grob svetog Joakima Devičkog, čudotvorca, kao i konaci manastira Devič, u kojem je svetitelj počivao pet vekova, popaljeni. Drevne zidine tridesetak manastira koje su prkosile vekovima, pretvorene su za tri dana u ruševine i šut, a freske nepovratno izgorele.

Reč manastir je grčkog porekla (monasterion) i vodi poreklo od reči monahos samotnjak, monos sam. Hrvati su je preveli kao samostan. Mnogi podvižnici su po manastirima samovali posvećeni molitvi.

Manastiri, kao prebivališta isposnika, široko je rasprostranjen oblik posvećenosti religiji i postoji u budizmu, hrišćanstvu, islamu i još nekim religijama. Naravno svaka religija ima svoj sistem organizovanja manastira, pravila manastirskog života i terminologiju. Poznati su razni kaluđerski redovi (kaluđer je reč grčkog porekla i najčešće se tumači kao častan starac: kalos lep, častan i geron starac). U katoličanstvu su poznati redovi benediktinaca, karmelićana, dominikanaca, franciskanaca itd. Osim suštinskih razlika u pravilima i tradiciji svakog tog reda, oni se jasno razlikuju po odeždi.

Naši srednjovekovni manastiri razlikovali su se takođe po organizaciji života, koja je odražavala neke bitne principe posvećenosti Bogu i molitvi. Srpski manastiri bili su organizovani ili kao kenovija (opštežitije, od koinos zajednički) ili kao lavra (na grčkom staza).

Lavru su činili monasi okupljeni oko jedne ugledne ličnosti, pustinjaka poznatog po svom isposništvu, oko koga su se počeli okupljati drugi monasi koji su sledili njegov put. Živeli su usamljenički po kelijama koje su bile povezane stazama (otuda ime) radi odlaska jednom nedeljno na bogosluženje do centralne crkve. Sistem kenovije je imao više zajedničkih molitvi i življenja, ali po strogim pravilima manastirskog tipika.

Francuski filozof i moralist Aleksandar Vine (1797 - 1847) je rekao da je “svako društvo prema svom moralu i temperamentu organizovano ili kao kasarna ili kao manastir”.