Obrenovići i njihovo doba

Igrom slučaja, tek pošto je kralj Milan, posle više od pedeset godina, ponovo stekao pravo da se jedna od središnjih arterija u centralnom delu Beograda zove po njemu, mada još uvek ne možemo biti sigurni da je baš tako, jer se u njoj i dalje nalaze i oznake s jednim drugim imenom, on i njegovo doba su se opet pojavili, u dva maha, pre svega u teatru na Crvenom krstu, kao važna tema u srpskoj dramskoj književnosti, u našem današnjem pozorištu.

Naime, u tom teatru, oko reditelja Milana Karadžića i scenografa Geroslava Zarića, okupljena je impresivna glumačka ekipa, sastavljena i od starijih glumaca, i od pripadnika srednje i najmlađe generacije, da bi prikazala komad “Villa Sachino”, najnovije delo Gorana Markovića. Ali, taj njegov peti, i svakako najmanje uspeo dramski rad, nije omogućavao da se uloženi trud u potpunosti isplati, da se proizvede predstava visoke vrednosti. Negde na sredini između istorijske drame i drame s feljtonskim svojstvima, to delo je sadržalo samo jednu produktivnu, originalnu novinu: ona je u tome što je priča o ljubavnoj romansi između kralja Aleksandra i Drage Mašin prikazana iz vizure jednog francuskog lekara, koga njegova vlada šalje u Bijaric da špijunira prognanu kraljicu Nataliju, gde se on postepeno preobražava u njenog pouzdanika od koga ta nesrećna žena očekuje da joj spase sina.

Očigledno je da je uzor za taj izmišljeni lik pružio profesor i istoričar Alber Male, poslan u Beograd da na Balkanu ojača uticaj Francuske, koji je dve godine, 1892, zaključno s 1893, predavao Aleksandru Obrenoviću diplomatsku istoriju Evrope u DŽVII i DŽVIII veku. Iz njegovog “Dnevnika sa srpskog dvora” dobijamo sasvim drukčiju sliku o poslednjem Obrenoviću na prestolu Srbije od one koju pružaju naša publicistika i istoriografija. Suprotno Dragiši Vasiću i Slobodanu Jovanoviću, on za njega kaže da je bio inteligentan, energičan, hladnokrvan, stabilan i pravičan mladić. Međutim, taj podsticaj za novo sagledavanje jedne istorijske ličnosti je potpuno zanemaren i “Villa Sachino” nije ništa više od nedramatičnog, površnog, stereotipnog opisa intrigirajuće ljubavne veze mladog, samovoljnog, infantilnog kralja s iskusnom, zavodljivom ženom rđave reputacije, u kojoj se u pozorišnoj formi ponovo oživljavaju popularne i konvencionalne predstave o tom slučaju, jedan fantazam koji kod nas duže od stoleća uzbuđuje fantaziju širokih slojeva publike.

Tu priču reditelj Milan Karadžić je iz nejasnih pobuda postavio na gotovo ispražnjenu scenu, uokvirenu polukružnim zidom od providne plastike, u apstraktan prostor koji ne evocira ni dvorski ambijent, ni milje epohe u kojoj se odigravaju prikazani događaji. Osim toga, on je dopustio da likovi imaju ili isuviše tipske ili preterano karikirane karakterne crte, a dozvolio je i da zaverenici iz oficirskih redova, učesnici u krvavom kraljeubistvu, liče na stilizovanu baletsku grupu. U tom pogledu, jedini izuzetak su predstavljali kraljica Natalija, koja je, u tumačenju Dare DŽokić, bila lepa, gospodstvena, tragična osoba, i, osobito, doktor Kole na čijem je licu Voja Brajović ispisivao čitavu sumornu istoriju njegovog prethodnog života, muku čoveka koji sve vidi, sve razume, kome su znane sve tajne ljudskog srca. Ali, baš velika sugestivnost tog lika je pomerala težište priče s ljubavne tragedije kraljevskog para na ličnu dramu jednog stranca, u osnovi komentatora koji dramska zbivanja posmatra sa strane.

A ti nedostaci komada “Villa Sashino” postajali su još očigledniji kad predstavu na kojoj se on prikazuje uporedimo s jednom drugom, s onom iz “Moderne garaže”, gde se odnedavno igraju “Cvetovi zla” Bratislava Petkovića, u stvari jedan prošireni skeč, koji, ipak, ima znatan stepen i psihološke, i pozorišne uverljivosti i zato što je u njemu, u odličnoj interpretaciji Tihomira Stanića, kralj Milan predstavljen na neočekivan način, kao uman, pronicljiv i ironičan vladar bez iluzija o ljudima i stanju stvari u svetu.