Dragoceni hroničari

Epizoda Istorija ljudi i sudbina, posvećena je Jovanu Radoniću, snimljena je u manastiru Grgeteg na Fruškoj gori. Rođen u Molu u Bačkoj 1873. godine, gimnaziju je završio u Novom Sadu, a filozofiju u Beču, gde je stekao doktorat iz filozofskih nauka. Godinu dana je služio u dobrovoljačkoj vojsci u Dalmaciji, a potom je otišao u Petrograd i Moskvu gde je izučavao rusko-srpske odnose u 16. i 17. veku. Radio je godinu dana u srpskoj gimnaziji u Carigradu, a u jesen 1889. godine je došao u Novi Sad gde je postao bibliotekar Matice srpske. Učestvovao je u Balkanskom i Prvom svetskom ratu, a 1919. postaje redovan profesor na Beogradskom univerzitetu. Ubrzo je postao i redovni član Srpske kraljevske akademije, a u dva maha je bio njen sekretar. Bio je spoljni član Češke akademije, dopisni član JAZU u Zagrebu i rumunske akademije u Bukureštu. Dva puta je bio poslanik u Narodnoj skupštini, a krajem 1939. godine imenovan je za senatora grada Beograda. Posle Drugog svetskog rata, nastavio je svoja plodna naučna istraživanja. Šta je sve za života radio Jovan Radonić? Hronološki, njegovo izučavanje obuhvata skoro celu srpsku istoriju. Od izučavanja plemena koja su živela na Balkanskom poluostrvu pre Slovena, pa do burnih dešavanja 1848. godine i događaja bliskih njegovom vremenu. NJegovi radovi se odlikuju velikom tematskom raznovrsnošću - od objavljivanja istorijskih izvora, naučne kritike, pa do stvaranja sintetičkih pregleda prošlosti. Izučavao je nacionalnu srpsku istoriju i smeštao je u širi evropski kontekst. NJemu pripada zasluga za povezivanje nacionalne i opšte istorije, a njegovo kapitalno delo o ovoj tematici je Zapadna Evropa i balkanski narodi prema Turcima u prvoj polovini 15. veka. Posebno je proučavao ulogu Vizantije, ali i političku ulogu i uticaj zemalja koje su bile susedi Srbije. Kao sledbenik Ilariona Ruvarca, zastupao je kritički pravac u srpskoj istoriografiji. Radonić je ostavio obilje radova koji dokazuju i njegovo izučavanje istorije Srba u Vojvodini, a najznačajnije delo iz te oblasti je knjiga Srbi u Ugarskoj. Godine 1902. napravio je detaljan pregled svih studija o srpskoj istoriji objavljenih te godine, što predstavlja krunu njegovog rada kao bibliotekara u Matici srpskoj. Istoričari smatraju ovo delo do sada neprevaziđenim primerom bibliografije na srpskom jeziku. Radio je i na objavljivanju arhivske građe iz Dubrovačkog arhiva. Tokom boravka u Nišu od jula 1914. do proleća 1915. dok je u ovom gradu boravila srpska vlada Raonić je bio šef Glavne vojne cenzure. Pripadao je grupi intelektualaca koja je imala zadatak da na osnovu naučne građe piše o srpskim kraljevima pod Austro-Ugarskom. Na zahtev Nikole Pašića, napisao je memorandum za skup u Bukureštu, gde će obrazlagati opravdanost pretenzija Srbije na Banat. Umro je u Beogradu 1956. godine. Rođen u Ripnju pored Beograda 1831. godine, Milan Đ. Milićević je završio Bogosloviju i uspeo od bogoslova da se vine u visoke činovničke i akademske krugove. Bio je jedan od prvih prosvetitelja moderne srpske države, pedagog, etnograf, književnik, jedan od osnivača Srpske književne zadruge. Dnevnici koje je ostavio, pored drugih knjiga, predstavljaju dragocenu građu za političku i društvenu istoriju Srbije u vreme dinastije Obrenovića. Tim pre, jer je Milićević bio i sekretar kneza Mihaila, pa je imao prilike da mnogo toga zanimljivog i značajnog vidi i zapiše. Za sobom je ostavio važnu etnografsku građu u delima Život Srba seljaka, Slava u Srba, Zadružna kuća na selu, Manastiri u Srbiji, Pomenik znamenitih ljudi u srpskoga naroda novijeg doba. Tu su i istorijska dela Knez Miloš u pričama, Karađorđe u govoru i tvoru, Kneževina Srbija, Kraljevina Srbija. Knjiga Miloš u pričama nastala je kao kazivanje Miloša Obrenovića sekretaru Sovjeta Atanasu Jovanoviću. Knez Miloš govori o Prvom i Drugom srpskom ustanku, ubistvu Karađorđa, njegovom odnosu sa drugim članovima Sovjeta. Tu je i obilje podataka o oblačenju i hrani kneza Miloša, kao i o njegovom odnosu sa pojedinim vojvodama i turskim pašama. Milan Đ. Milićević je 11. decembra 1871. godine zapisao i zanimljivo poimanje poslednje želje Josifa Pančića, oca srpske botanike, koji je na Kopaoniku otkrio vrstu četinara, danas zvanu Pančićeva omorika, staru 65 miliona godina: „Dr Pančić u razgovoru reče kako bi želeo da bude ukopan na Kopaoniku. Meni to ne bi milo, jer i svoju želju da spavam večni san na Kovioni, ne smem svakom da kažem, da mi se ne rekne detinjasto je.“ Ovaj dragoceni hroničar bio je redovan član Srpskog učenog društva, član Akademije nauka u Petrogradu, Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti u Zagrebu, član Srpske kraljevske akademije u Beogradu, predsednik Srpskog arheološkog društva, i jedan od osnivača Srpske književne zadruge. Umro je u Beogradu 1908. godine. U epizodi Čuvar vremena pređašnjeg, lik Đorđa Đ. Milićevića igra Goran Sultanović. Reditelj cele serije je Petar Stanojlović.