Istorija pisana umetnošću

Kada se Velika narodna skupština 30. novembra 1830. sabrala da čuje hatišerif kojim turski sultan Srbima potvrđuje prava, a Milošu Obrenoviću zvanje naslednog kneza, učinila je to na poljani. Ta se poljana 106 godina kasnije transformisala u Dom Narodnog predstavništva, ali je činjenica da je skupštinsko zdanje podignuto na mestu predviđenom za vašarsku trgovinu ostavilo očigledne tragove u ponašanju svih potonjih generacija srpskih parlamentaraca. No, ako već skupštinska zasedanja zaista nisu za gledanje, njihov Dom jeste. Zdanje je umetnički vredno sa obe strane zidova. Prvi projekt skupštinske kuće 1901. godine je osmislio arhitekta Konstantin Jovanović, rođenjem i obrazovanjem Bečlija. Arhitekta je računao na jednodomni parlament, što je odgovaralo tadašnjem ustavu, ali tadašnji ustav nije odgovarao kralju Aleksandru Obrenoviću, pa ga je državnim udarom iste godine promenio. Srpski parlament tada je postao dvodomni i zamisao nesrećnog Jovanovića pala je u vodu, kao dokaz da ni arhitektura ne ide bez politike. Na novom konkursu tadašnjeg Ministarstva graditeljstva pobedu je odneo projekt još jednog bečkog đaka, Jovana Ilkića. Petar I Karađorđević položio je kamen-temeljac 27. avgusta 1907, ali su balkanski ratovi, austrougarska okupacija i sujeverje Aleksandra Karađorđevića, koji je gradnju zaustavio zbog proročanstva da će umreti pre nego što bude gotova, radove produžili na 29 godina. U međuvremenu, planovi gradnje su u ratnom haosu izgubljeni, a Jovan Ilkić umro u mađarskom logoru, pa je Dom narodnog predstavništva naposletku 1936. „potpisao” njegov sin Pavle Ilkić. Unutrašnja dekoracija odnela je još dve godine, a kako je Srbija davno pre toga dobila kraljevsko društvo Slovenaca i Hrvata, u današnji Dom narodne skupštine prvi su ušli parlamentarci prve Jugoslavije, 20. oktobra 1938. „Parlament je urađen u stilu visoke renesanse, koja se vraća antici, tako da zdanje ima dosta antičkih detalja, poput jonskih i korintskih stubova i lukova, pa i same kupole iznad centralnog, svečanog ulaza”, kaže Vesna Dujmović Rosić, istoričar umetnosti i samostalni savetnik u Grupi za edukaciju i prezentaciju skupštinske baštine. predvorje Antički enterijer i fasadni medaljoni Atine, Minerve, Perikla i Demostena nisu unutar zidova Skupštine doneli antičku mudrost, ali istorije u ovih 12.500 kvadratnih metara ne manjka i ona posetioce u svom svome haosu dočekuje već na ulaznim vratima. „Ulazno predvorje je osmougaono i na jedinstven način spaja različite ideologije – dekorativni anđeli nose grb zasedanja AVNOJ. U četiri niše, pak, nalaze se monumentalne skulpture iz 1937. godine koje predstavljaju državnost jugoslovenskih naroda. Skulpture cara Dušana, hrvatskog kralja Tomislava, slovenskog kneza Kocelja i Karađorđa radili su dva hrvatska, jedan srpski i jedan slovenački skulptor – Frano Kršinić, Vanja Radauš, Dragutin Filipović i Tine Kos. Autori ovih skulptura, kao i drugi umetnici koji su ukrašavali Skupštinu, birani su konkursom, po reciprocitetu. Nije smelo da bude odstupanja, broj Srba, Hrvata i Slovenaca morao je da bude isti. Jedini koji nije morao da prođe komisiju bio je Toma Rosandić.” Uprkos brojnosti naših naroda i narodnosti, enterijer Doma Narodne skupštine prevashodna je zasluga jednog Rusa. Čuveni arhitekta i jedan od najpoznatijih srpskih “belih Rusa”, Nikolaj Krasnov, osmislio je svaki detalj koji se danas nalazi u parlamentu. “Kompletni mobilijar, boje zidova, lampe, vrata, prozori, sve do kvaka, brava i maski za radijatore, njegova je zamisao. Krasnov je stilizovao svaku prostoriju ponaosob, pa nećete u različitim prostorijama naći iste lustere, zavese ili nameštaj. NJegova je ideja da čak i skupštinski vitraži budu uklopljeni u boju mermernih oplata. Posebno je zanimljivo to što Krasnov nije poput drugih arhitekata radio olovkom i lenjirom, već slikao akvarele, pa je svaki njegov nacrt malo umetničko delo.” Odličan primer Krasnovljevog perfekcionizma je centralni hol Skupštine, poznat i kao „sala za razgovore”, najveća skupštinska prostorija. Kao takva, nekada je služila i kao izložbeni prostor, balska i koncertna dvorana. Danas se poslanici često baš u njoj obraćaju medijima, te bi se moglo reći da služi „stend ap” komediji, ali i nju krase četiri impresivne skulpture. „Pošto su zidovi ove sale oplaćeni bordo-bež mermerom, i mobilijar je bordo boje. Krasnov, dakle, ništa nije ostavljao slučaju. Skulptori Petar Palavičini i France Gorše uradili su po dve ženske figure, simbole pomorstva, industrije, trgovine i zanatstva. Palavičinijevo delo su Pomorstvo i Industrija, i njegove su figure obnažene, za razliku od Goršeovih. I ove figure podsećaju na antiku, pozivajući se na celokupan stil Skupštine. Slobodne su, nisu `zalepljene` za zid, pa imate utisak da će se svakog časa pokrenuti.” saloni Za razliku od Palavičinijevih i Goršeovih devojaka, najelegantniji skupštinski salon nije baš živahan. Salon kneza Pavla danas mahom samuje, osim u retkim prilikama kada predsednik države ili parlamenta odluče da goste istog ranga prime baš u njemu. „Sve do 1941. namesnik Pavle je ovde primao državnike i salon je stilizovan dvorski. Nameštaj je u stilu Luja XV i XVI, presvučen slonovačom, a nad njime se nalazi treći najteži evropski luster. Izveden je u bronzi i mesingu, sa 36 svetiljki koje simbolizuju kraj gradnje 1936. godine, i težak je 204 kilograma. Do 1945. na zidovima salona su se nalazili isključivo portreti Karađorđevića, delo Jovana Bijelića. Oni su nažalost izgubljeni, a danas ih zamenjuju portreti obe kraljevske porodice moderne Srbije, četiri Obrenovića i četiri Karađorđevića. Najznačajniji je portret kralja Milana, rad francuskog slikara Nadala.“ Zanimljivi komadi istorije, pokloni stranih parlamenata, čuvaju se u Pavlovom salonu. Švedska bojna truba, srebrni filigranski brod iz Indonezije, čehoslovački i poljski kristal, sandučić sa Mauricijusa... svetla Još jedna zanimljivost skupštinske arhitekture je prirodno osvetljenje. Svaka prostorija Doma Narodne skupštine, naime, ima prozor, pa i ona koju gledaoci najčešće vide na televiziji pre nego što promene program. Velika plenarna sala, u kojoj danas zaseda srpski parlament, pre pet godina je restaurirana i izgleda kao i 1936, uz dodatak državnih simbola Srbije. Krase je mermer, što italijanski, što ripanjski, kao i hrastovo i orahovo drvo. Ima 505 mesta, a nema umetnina, pa je umetnički zanimljivija njena sestra – mala plenarna sala. „Ona danas nema plenarnu ulogu i namenjena je sednicama odbora, kongresima, seminarima i sličnome, ali je bogatije dekorisana. U prvom redu, jednom od najvećih fresaka u našoj zemlji – Velikom alegorijom rada splitskog slikara Mata Menagela Rodića, koja pokušava da prikaže sve što je imala kraljevina Jugoslavija, počevši od vojske, pomorstva, graditeljstva, preko simbola stočarstva, voćarstva i vinogradarstva, porodice, industrije i pravde, do simbola tri jugoslovenske konfesije – manastira Gračanice, franjevačkog samostana i džamije.“ Dragulj Skupštine njena je biblioteka. Izvanredno lepa prostorija neodoljivo podseća na dvorsku biblioteku nekog prosvećenog apsolutiste i posetilac se ne bi iznenadio da u nekom ćošku vidi, recimo, Fridriha Velikog kako debatuje sa Volterom. U Skupštini Srbije, srećom, nema Fridriha Velikog, ali nažalost nema ni Voltera, pa za impresioniranje posetilaca ostaju samo enterijer i arhiva. „Biblioteka podseća na one mađarskog i austrijskog parlamenta, dakle na stil Habzburške monarhije i sadrži oko 60.000 knjiga, mahom iz oblasti društvenih nauka. U njoj se čuva i stotinak starih i retkih knjiga, a najstariji je Slavenoserbski magazin iz 1768. godine.“ Među najvrednijim inventarom biblioteke nalaze se i stenografske beleške skupštinskih zasedanja sa Krfa, Sretenjski ustav u prvoj štampanoj verziji iz 1835, kao i štampana verzija onog na poljani čitanog hatišerifa iz 1838. godine. U sledećem broju umetničko blago Skupštine grada Beograda Bronzane statue Kako kaže sjajni poznavalac Skupštine Vesna Dujmović Rosić, od istorije ne treba bežati, pa bronzane statue u parlamentu i dalje imaju Tito, Kardelj, Ivo Lola Ribar, Moše Pijade i Milentije Popović. Ne može se, dakle, reći da se od istorije u ovom slučaju pobeglo, mada se svakako pokušala skrajnuti uzimajući u obzir da su statue danas smeštene u prilično zabačenom kutku Skupštine. Društvo im prave grbovi šest nekadašnjih republika i grb Jugoslavije. Portreti Skupštinski fond ima oko 150 slika najpoznatijih srpskih predratnih i posleratnih slikara – Šumanović, Predić, Aralica, Milunović, Milosavljević, Dobrović i Konjović neki su od njih. Zanimljiv su eksponat portreti bivših predsednika parlamenta. Cenjena manjina delo je Uroša Predića i hrvatskog slikara Ivana Tišova, a kontroverzna većina Dragana Stojkova. Dvadeset šest radova somborskog slikara, izvedenih 2010, stručna javnost je proglasila skandalozno lošim, Nataša Mićić je zahtevala da njena uramljena dvojnica bude uklonjena sa zida, a šef skupštinskog protokola, koji je portrete naručio, podneo je ostavku.