“Jekserom” zakucano bratstvo

Sve je otišlo u... Lajkovac, čim su i “postmodernisti”, “pišući ono što im se dalo u domaći zadatak”, “po pozivu”, dakle, počeli da objavljuju “jekserašku” prozu! Kao što se i moglo očekivati od autora škakljivih ostvarenja kao što su “Muzini vetrovi” i “Rečnik afrodizijaka”, priređivač Mijo Raičević, među upućenima manje poznat kao Miodrag a više kao T. H. Raič, svoj “selektorski” poziv uputio je uglavnom perjanicama doskora maltene žigosane “postmodernističke” družbe u savremenoj srpskoj književnosti.

Kako “uvodničarskim” uverenjem da je “napokon zarasla” rana što je nastala od postmodernističkog “oštrog reza... između onoga što je bilo i onoga što će biti”, tako i svojom koncepcijom, pa i samim naslovom “Nema toliko do Lajkovca” predstavlja se, dakle, kao optimistička knjiga koja doprinosi približavanju “metropolske” i “zavičajne” struje i uspostavljanju nasušnog generacijskog i poetičkog “bratstva i jedinstva” književnosti ovdašnje. Iako ne delim sasvim tu vrstu “unitarističkog” entuzijazma zakucanog “jekserom”, između ostalog i zato što su mnogi od negdašnjih “postmodernista” već godinama u nekoj delimično ili sasvim drugoj “priči”, verujem da ova zajednička zbirka doprinosi kakvom-takvom opuštanju, makar i čitalačkom, jer je i sama rezultat izvesne relaksacije. Primetno je, naime, i na određen način zanimljivo to kako do juče o(zlo)glašene pisce “mondijalističkih” trendova, ultraurbane tematike i poetičkih eksperimenata “neobavezno” uskakanje u ruho zavičajne i “predurbane” tematike, odnosno verističko-realističke i “prljavo”-stvarnosne poetike oslobađa za duhovito istraživanje jezika i mentaliteta svakodnevice. Neki od njih (V. Žurić, Z. Ćirić, V. Matijević) već i ranije su naginjali posebnim, žanrovski ili poetički “graničnim” oblicima takvog pisanja, neki su se za ovu priliku iz velegradskog središta pomerili na urbanu marginu i u predgrađe (M. Pantić, D. Albahari, V. Pavković), a tek neki su (LJ. Arsić, S. Damjanov), jednostavno, u okviru drugačije pripovedne “scenografije” s interesantnim posledicama dali dodatni humorističko-ironijski zamah svojim osvedočenim manirima.

Možda su u ovom izboru najintrigantnije ipak priče autora koji su generacijski ili poetički donekle “pomereni” u odnosu na “postmodernističku grupaciju”. Takve su, recimo, priče Srđana Protića i Danila Nikolića, jednog od najmlađih i jednog od naj-iskusnijih autora u ovoj knjizi, koje jezičko-stilski “verodostojno” i na momente lucidno pripovedaju o dubljim, velegradsko-provincijskim, odnosno etničkim i moralnim razlikovanjima i antagonizmima. Kao moguća iznenađenja pojavljuju se i prozne tvorevine Milenka Pajića, jednog od najoglašenijih postmodernista prethodnih godina, ovde predstavljenog uspelom studijom mentaliteta i pri tom pričom koja je od onih najbližih zadatom obrascu, kao i kratka novela publiciste LJubodraga Stojadinovića koja efektno prikazuje egzistencijalnu dramatičnost prodora urbanog duha u “jekserašku” psihologiju.

Verovatno najfrekventniji provodnik tog prodora u ovim pričama predstavlja železnica, to prvo sredstvo i poslednje utočište urbanizacije u poslednja dva stoleća. Iz tog ugla gledano, od naslova pa do pojedinačnih motiva, moglo bi se kazati da metafora “lajkovačke pruge” ocrtava ne samo tematsko-simbolički, nego i poetički horizont knjige. Kao što je to, naime, belodano posvedočio istoimeni roman Radovana Belog Markovića, i “jekseraški” duh je još devedesetih godina prošlog veka, dakle: otprilike na vrhuncu njegovog naleta, upravo na šinama ove provincijsko-velegradske transverzale “dokloparao” negde blizu epicentra ovdašnjeg “postmodernizma”. Otuda bi, uprkos priređivačevoj dobronamernosti i pomiriteljskim obznanama, “projekat” poput ovog - možda i nehotično ili “instinktivno” - mogao da predstavlja tek “defanzivni”, pasivno-agresivni pokušaj “p(r)ozvanih” autora da se, ako ništa drugo, linija poetičkog “fronta” vrati “tamo gde joj je i mesto” - u bezbednu daljinu stilskog vežbanja, velikodušnog žanrovsko-tipološkog oponašanja ili pak pretežno dobroćudnog parodiranja.

Tihomir Brajović