Uzlet knjige

Beograd je sedam dana bio u znaku knjige. Održan je još jedan Sajam knjiga. Mnogi kažu bolji od prethodnih mada se i ranije tako govorilo. To je samo još jedan dokaz velikog zadovoljstva koje donosi ova svetkovina knjige.

Računice kažu: knjige je izložilo više od 750 izdavača i izlagača iz zemlje i sveta, pored stotine hiljada drugih dela, pokazano je gotovo 7 000 novih naslova štampanih samo u Srbiji i Crnoj Gori između dva sajma, prodato je oko 220 000 ulaznica...

Važniji od statistike je utisak koji je više nego povoljan. Saglasni su u tome i izdavači, i pisci i posetioci. Među posetiocima bili su i najviši domaći državni funkcioneri, brojni inostrani predstavnici, najpoznatiji domaći pisci i više veoma uglednih inostranih pisaca.

“Videti ovoliko naroda i raznovrsnih knjiga na jednom mestu, to je već veliki praznik”, kaže poznati pesnik Dobrica Erić, koji je svih ovih dana, po ceo dan, neumorno potpisivao svoje knjige na štandu “Srpske knjige” iz Rume. “S jedne strane, bogatstvo u narodu i u knjigama, a s druge, siromaštvo u džepu. To samo pokazuje da je ovo neko čudo na planeti: da i taj siromašan narod ovoliko kupuje knjige!”

Glumica Eva Ras, koja se i na ovom sajmu predstavila svojim novim knjigama, ističe da je čitav sat čekala u redu za ulaznicu. Čekala je, kaže, sa radošću, jer je ovaj naš sajam “jedinstven u svetu”. “Sveukupno, sat i po trebalo mi je da uđem na sajam. Zato ne verujem kad neko kaže da Srbija ne čita. Nemoguće je da sav toliki svet dolazi samo da bi bio viđen. Videla sam, knjige se kupuju...”

Za ovogodišnji sajam Vasa Pavković, urednik u “Narodnoj knjizi”, koji je već godinama aktivan učesnik ovakvih smotri pisane reči, kaže da je, po organizaciji, izgledu i “dizajnu”, bar za nijansu bolji i na neki način lepši od prethodnih i da je “manje vašar, a više zaista sajam”. I napominje da ga posebno impresionira pojava dosta dobrih knjiga.

Jagoš Đuretić, direktor i glavni urednik “Filipa Višnjića”, još je određeniji u svojoj oceni: “Beogradski sajam knjiga ovom priredbom se zaista potvrdio, prvo, kao međunarodni sajam i, drugo, kao najveća priredba knjiga u ovom delu Evrope. Verujem da ga više niko neće moći da zaobilazi i ignoriše kao veliki kulturni događaj.” Zatim posebno naglašava: “Sve ovo dogodilo se u totalnom odsustvu ozbiljne kulturne politike!”

Petru Krdu, prvi čovek Književne opštine Vršac, ističe da je ovogodišnji sajam “nesumnjivo bolji od prethodnih”, ali da ubuduće treba nastojati da mu se “vrati pravi dijalog sa svetom, da na njemu vidimo raskošnu lepezu izdavača iz celog sveta”, kao na sajmovima u Frankfurtu i Buenos Ajresu. Ako bi tako bilo, Krdu predlaže: “Ne mora on da se održava u sajamskim halama. Ja ga vidim, recimo, u Knez Mihailovoj ulici... Da ceo Beograd bude u znaku svetkovine knjige. Beograd to zaslužuje. On je oduvek bio jedna od relevantnih metropola. Razgovarao sam sa raznim ljudima, sa raznih meridijana, koji tako misle. Svetkovina knjige tako organizovana dala bi novu dimenziju našem svakodnevnom habitusu.”

Nikola Vukolić, direktor Zadužbine “Petar Kočić” iz Banjaluke, smatra da ne bi trebalo organizovati one male sajmove - salone knjiga u Beogradu da se ne bi eventualno krnjio kult ovog sajma. “Beogradski sajam knjiga za nas je najdraži”, kaže. “On je to i za mnoge druge izdavače iz sveta. U to sam imao prilike da se uverim na sajmovima širom Evrope, na kojima je Zadužbina izlagala. Beograd i Srbija su za vreme ovog sajma najlepša otvorena knjiga i najveća biblioteka. Kult knjige nigde nije takav kao u Beogradu.”

Inostrani izdavači nastupali su uglavnom u okviru svojih nacionalnih štandova. Takav nastup imali su i izdavači iz Hrvatske, ali su neki od njih, poput Nakladnog zavoda “Globus” iz Zagreba, imali i svoje posebne štandove.

NIN na Sajmu knjiga Na Sajmu knjiga ponovo se pojavio i NIN sa svojom izdavačkom delatnošću. Celokupna produkcija predstavljena je na štandu “Rada”, gde je NIN bio gost, a edicija “Deset najboljih” (1954-2004) na štandu Zavoda za udžbenike i nastavna sredstva, koji je, sa NIN-om, njen suizdavač. U subotu je, inače, ova edicija i posebno promovisana na štandu ovog izdavača. Prisutnima su se najpre obratili, u ime izdavača, direktor Zavoda Radoš LJušić i glavni urednik NIN-a Slobodan Reljić, dok su o ediciji govorili članovi uređivačkog odbora Petar Pijanović i Aleksandar Jerkov. Publika je imala zadovoljstvo i da čuje reč dvojice naših istaknutih pisaca čija su se dela našla među deset najboljih: Milorada Pavića i Radoslava Petkovića. Sve u svemu, rečeno je da je ova biblioteka priređena po najvišim izdvačkim standardima, za šta su najzaslužniji njeni priređivači i pisci pogovora za svaku od knjiga i, naravno, generalni sponzor izdanja Jubanka. Sačinjena od remek-dela srpske i hrvatske književnosti, ova edicija je već naišla na lep prijem kod čitalaca i književne i kulturne javnosti. Dva dana ranije, u četvrtak, na štandu “Rada”, promovisane su zbirka poezije Branislava Petrovića Žeževasion i knjiga prof. dr Ivana Klajna Reči su oruđa, u kojoj su sakupljeni njegovi članci iz jezičke rubrike NIN-a. O Petrovićevom pesničkom majstorstvu govorio je akademik Matija Bećković, a o izuzetnoj stručnoj i pedagoškoj vrednosti Klajnovih jezičkih kolumni prof. dr Ranko Bugarski. Prisutnima se obratio i autor Ivan Klajn.

Direktor ove izdavačke kuće Tomislav Pušek je iz Beograda poneo sasvim povoljne ustiske: “Beograd je kultno središte knjige. Zagrebački Inter-liber ne može se komparirati sa Beogradskim sajmom knjiga. Kad god dođem na ovaj sajam, obradujem se. Po poseti ljudi, vidi se da to nije samo razgledanje, nego da su ljudi fantastično dobro obavešteni i da prate ono što je u izdavačkoj delatnosti aktuelno i atraktivno. Došao sam kao optimista i nisam se prevario. Rezultati su čak i bolji nego što smo očekivali. Gotovo svaka knjiga koju smo izložili prodala se. Sledeće godine planiramo da registruje novu kuću; imamo dosta poznatih ljudi koji se bave tom delatnošću, a imamo i svoju publiku, ne samo u Beogradu nego i malo šire. Objavili smo i neke udžbenike koji su sada obavezni za fakultete u Beogradu, jer su nam recenzenti bili poznati profesori. Krećemo na mala vrata, a ubeđeni smo da ćemo za dve-tri godine opet dobiti mesto koje smo nekada ovde imali. Verujem da su i drugi izdavači iz Hrvatske zadovoljni...”

Susreti na Sajmu iskorišćeni su za ugovaranje novih poslova, a njegov veliki publicitet i za skretanje pažnje na neke druge aktuelne probleme, koji su u neposrednoj ili posrednoj vezi sa knjigom. Tako, recimo, u svečanoj sali Beogradskog sajma održan je protestni skup više od 60 izdavača iz Srbije protiv odredbi zakona o porezu na dodatu vrednost, koje će, kako smatraju, izdavaštvo dovesti na ivicu opstanka. Održana je i tribina “Odbrana srpskog jezika”, povodom brisanja njegovog imena u Crnoj Gori. I jednim i drugim povodom skupljani su potpisi protesta. U sklopu ovog sjama priređen je međunarodni seminar na temu “Pravni standardi u izdavaštvu”...

Izdavači su se trudili da što više novih naslova pokažu, tako da su mnoge knjige pravo iz štamparija, još sveže boje, stigle na sajam. Posetioci su bili u prilici da prisustvuju mnogobrojnim promocijama.

Kad su se sabrali utisci i glasovi članova žirija Saveta sajma, proglašeni su dobitnici ovogodišnjih sajamskih priznanja. Za izdavača godine proglašena je Književna opština Vršac (KOV), priznanje za izdavački poduhvat 2004. godine ponela je dvotomna Enciklopedija arhitekture, u samostalnom izdanju Slobodana Maldinija, a za najbolju ediciju “Radova” biblioteka “Reč i misao”. Najbolja dečja knjiga godine, prema tim ocenama, jeste Duškova kuća, u izdanju “Via Connect International”, a počast najbolje strane knjige objavljene na srpskom jeziku pripala je Antologiji ruske priče 20. veka, u tri toma, koju je priredio Milivoje Jovanović, u izdanju “Platoa”. Specijalna priznanja pripala su i “Galeriji Todorović” i “Radionici duše” za monografiju Petar Lubarda 1907-1974. i čuvenom francuskom piscu Alenu Rob-Grijeu. Priznanje za najlepšu knjigu godine dobila su Izabrana dela Markiza de Sada, u izdanju “Rada”.

Novinari su pak za najboljeg izdavača godine proglasili Grafički atelje “Dereta”, a priznanje za najprofesionalniji odnos prema medijima dodelili izdavačkoj kući

“Klio”.

Više izdavača pojavilo se sa kompletima izabranih ili sabranih dela poznatih autora, uglavnom u luksuznoj opremi. Beogradski Zavod za udžbenike i nastavna sredstva objavljuje izabrana dela Milana Kašanina u osam knjiga, koje je priredio Milovan Vitezović, “Službeni list” izabrana dela Vladete Jerotića i Valtazara Bogišića, “Dereta” dela Fridriha Ničea u šest tomova, kao i izabrana dela Mome Kapora i Isidore Bjelice. Izabrana dela Mome Kapora u 16 knjiga štampa i “Knjiga-komerc”. Književna opština Vršac objavljuje Dela Jovana Sterije Popovića. Pod firmom SKZ pojavljuju se Sabrane pesme Matije Bećkovića u devet knjiga. Valjevski

“Glas Crkve” objavio je prvo srpsko bibliografsko izdanje sabranih dela Jovana Dučića, a Book & Marso sabrana dela Meše Selimovića...

Zapaženo mesto ovoga puta imale su i vredne antologije: SKZ i BIGZ objavljuju Antologiju srpske poezije, u osam knjiga, novosadski “Prometej” Antologiju svetske poezije, u šest knjiga, koje je izabrao i priredio Dragoslav Andrić, a podgorički CIP Antologiju pjesnika nobelovaca, Svjetske novele, Svjetsku ljubavnu poeziju i Svjetski esej, koje je sve priredio Slobodan Milić...

Primetno je da izdavači sve više polažu pažnju na opremu knjige. Mnoge od njih prosto mame čitaoce i bibliofile svojim izgledom. “Čigoja štampa” predstavlja se izuzetno otmenim bibliofilskim izdanjem Simvola vere, novosadska “Pravoslavna reč” objavila je u obliku monografije, u luksuznoj opremi, sa fotografijama, crtežima i ilustracijama, dvojezično (na srpskom i engleskom) poznato delo Stojana Novakovića Vaskrs države srpske, a “Orfeus”, takođe iz Novog Sada, luksuznu monografiju, sa slikama Dragana Stojkova, Početak bune protiv dahija, “Mono i Manjano” štampali su Veliki enciklopedijski atlas...

Nije redak slučaj da se izdavači sudare sa istim naslovima, što se posebno dešava u prevodnoj literaturi i kad su u pitanju stari domaći “klasici”, ali, ipak, svako nastoji da ime svoje zaodene nečim posebnim, onim po čemu će biti prepozantljiv: po delima koja objavljuje, po opremi knjige, po ekskluzivnim piscima, po prepoznatljivim bibliotekama... Videlo se to i na ovom sajmu. “Narodna knjiga”, naš najveći izdavač, sa čak 426 novih dela između dva sajma ima lepezu naslova za svačiji ukus, ali imidž kao da, ipak, gradi na objavljivanju dela najpoznatijih svetskih i domaćih pisaca. Svoje nove romane kod ovog izdavača objavili su Radovan Beli Marković, glumac Lazar Ristovski, Pavle Ugrinov, Zoran Ćirić, Svetislav Basara... “Stubovi kulture” objavili su nova dela Davida Albaharija, Dušana Kovačevića, Mihajla Pantića, LJubomira Simovića, Milete Prodanovića...

“Klio”, prepoznatljiv možda najviše po svojim prevodima raznih oksfordskih istorija, ovoga puta kao da je za zaštitni znak imao Privatni život u srpskim zemljama srednjeg veka, koji su priredile Smilja Marjanović-Dušanić i Danica Popović.

Podgorički CIP, koji zaista dosta polaže na izbor i opremu knjiga, ove godine predstavlja se najviše kapitalnim delom Dostojevski - enciklopedija Nikolaja Nasetkina, knjigom koja je trenutno jedna od najprodavanijih u Rusiji. A CID, takođe iz Podgorice, Državom Božjom Aurelija Augustina. “Oktoih” je poznat i po raznovrsnoj produkciji i po otkrivanju novih književnih imena, a ovoga puta otkrovenje bi moglo da bude već treće izdanje prvog romana Mirka Rakočevića Bedem...

“Globosino-Aleksandrija” objavio je kapitalnu Istoriju vizantijskog slikarstva Viktora Lazareva; Muzej u Prištini štampao je Prvu hrisovulju manastira Dečani dr Milice Grković; a “Glas Crkve” započeo je objavljivanje bibliografske edicije srpske književnosti u sto knjiga.

Zepter Book NJorld i Cenpi objavili su dramu Bolest ili moderne žene ovogodišnje dobitnice Nobeleove nagrade za književnost Elfride Jelinek; “Beogradska knjiga” upravo u toku Sajma štampala je izuzetno zanimljive Posvete srpskih pisaca Radovana Popovića; “Arka” iz Smedereva objavila je Razgovor sa Spinozom mladog makedonskog pisca Goceta Smilevskog (u prevodu Riste Vasilevskog), koji je u Makedoniji proglašen za roman godine, a koji je imao i veliki inostrani odjek.

“Filip Višnjić” ima dve zanimljive knjige epistolarne književnosti - Pismo ocu Franca Kafke i Pisma ljubavi i mržnje Miloša Crnjanskog (pisma Marku Ristiću), koje je priredio Radovan Popović, a “Matica srpska” Nepoznata pisma Mihajla Pupina, koja je priredio prof. dr Božidar Kovaček.

Novosadski “Prometej” objavio je roman poznatog filmskog režisera Puriše Đorđevića Tužna je nedelja. LJiljana Kapor osnovala je svoju izdvačku kuću Et centera, u okviru koje je kao prva knjiga štampan kultni roman njenog poznatog muža Foliranti, a odmah potom i Satori u Parizu DŽeka Keruaka.

“Homos” je objavio Političku besedu moderne Srbije, koju je priredio Dejan A. Milić; “Samizdat B92” knjigu-dokument o napadu na Irak Plan napada Boba Vudvorda; a “Mali Nemo” iz Pančeva svoju poznatu biblioteku “Varošarije” ovog leta dopunio je knjigama o Smederevu i Požarevcu...

Izbor, zaista, veliki, a po redovima ispred štandova videlo se da su najprodavaniji bili roman Radovana Karadžića Čudesna hronika noći, u izdanju IGAM-a, knjiga Dobrice Ćosića Kosovo, u izdanju “Večernjih novosti”, roman LJiljane Habjanović Đurović Igra anđela, u izdanju njenog “Globosino-Aleksandrija”, i najnoviji roman Mome Kapora Samac, u izdanju niškog “Zografa”. Od inostranih pisaca najviše pažnje privlačile su knjige francuskog pisca ruskog porekla Andreja Makina, čiji se deveti roman Žena koja je čekala neposredno pred Sajam pojavio u idanju “Paideie”.

Sledeći sajam je jubilarni - pedeseti, zato već sada mnogi počinju za njega da se spremaju.