Odlazak Edvarda Saida

U četvrtak, 26. septembra 2003. godine, u NJujorku je umro Edvard Said, svetski autoritet za orijentalizam i postkolonijalne studije, uzorni predstavnik kosmopolitski orijentisanog intelektualca. Potresnu vest o smrti Edvarda Saida primio sam od njegove verne saradnice sa Univerziteta Kolumbija (New York) gospođe Zaineb Istrabadi. Sa gospođom Istrabadi sam poslednjih meseci bio u stalnom kontaktu, sarađivali smo na projektu Saidove posete Beogradu; tačnije, u pripremi njegovog nastupa na šesnestoj konferenciji Evropskih časopisa za kulturu - Eurozine, koja treba da se održi od 24. do 27. oktobra 2003. godine. Gajili smo neskrivenu nadu da će Edvard Said ipak nastupiti u Beogradu, da će na najodvažniji način govoriti o temi Evropa i Balkan: politike prevođenja. Ko je uopšte mogao bolje od Edvarda Saida da iz prve ruke posvedoči o teorijskim i političkim iskušenjima graničnih kulturnih kodova. Dobro je poznato u kojoj meri je Saidov dramatičan život bio utemeljen na iskustvu iznuđenog marginalca, na saznanju da je sve vreme boravio na ničijoj zemlji, da je stalno bio, kako glasi naslov njegove autobiografije, Out of Place, (1999.) Na neprikladnom mestu.

Edvard Said je bio palestinski hrišćanin, koji je nosio englesko ime i arapsko prezime; odrastao je u bilingvinalnoj sredini koja je negovala kult engleskog i arapskog jezika. Ceo život je proveo na razmeđi dva jezika, dve kulture, i dve civilizacije. NJegov dramatičan život bio je obeležen stalnim odlascima, oproštajima, izgnanstvima, i progonima. Upravo to neobično iskustvo izbeglice i emigranta, to neumorno preispitivanje vlastitog identiteta, na odlučujući način upisano je u sva Saidova dela. Nesvakidašnje iskustvo bezzavičajnosti stajalo je u osnovni Saidovog strastvenog obraćanja DŽozefu Konradu. U disertaciji DŽozef Konrad i fikcija autobiografije (1966) iskazao je veliko divljenje Konradovom preziru prema poražavajućoj ideji patriotizma. Bez preterivanja se može tvrditi da se u većini Saidovih knjiga, od Orijentalizma (1978), preko Sveta, teksta i kritike (1983), do Kulture i imperijalizma (1993), prepliću literarni, filozofski, kulturni i politički motivi. On je doista bio poslednji veliki angažovani intelektualac koji je u podjednakoj meri subverzivno pisao, govorio i nadasve živeo. Nasuprot bojažljivim i etabliranim akademskim intelektualcima, Said je sa neverovatnim teorijskim i političkim žarom pokrenuo proces u odbranu potčinjenih orijentalizovanih kultura, tvrdeći da su evropocentrički roman i imperija nastali u istom periodu! Zapadni model proizvodnje i distribucije znanja optuživao je zbog osobenog hegemonističkog paktiranja sa različitim figurama moći. Nikada nije pristao na ritualnu asimilaciju i odlučno je stajao na barikadama obespravljenih palestinskih grupa.

Saidovi tekstovi o literaturi, muzici, i politici, motivisani su oslobodilačkim potencijalima ponovnog pisanja antiimperijalne svetske istorije. NJegova dela obiluju polemičkim tonovima koji su dugi niz godina oblikovali polarizovane debate između “istoričara” i “literata”. Niko nije bolje od Saida shvatio činjenicu da se zamrle humanističke discipline moraju otvoriti prema novim, alternativnim tumačenjima, prema onim subalternim inervencijama, koje je do savršenstva razvila Saidova najprisnija saradnica na Kolumbija Univerzitetu, Gajatri Spivak. Upravo su Edvard Said, Gajatri Spivak i Homi Baba pružili najžešći otpor teorijskoj pristrasnosti zapadnog uma; oslobodili su intelektualne protivsnage koje treba da se upuste u dugoročan proces dekolonizovanja imperijalnog diskursa. Konačno, Saidovo ime nadahnjuje onim što više od dvadeset vekova nazivamo kosmopolitizam. On nas je smelo pozivao da se borimo za neotuđivo pravo na azil, za jedinstveno pravo koje stoji u osnovi bezuslovne etike gostoprimstva.