Pokrajinske krajnosti

Sa prosečnom neto platom od 17 299 dinara, Vojvođani koji su zaposleni u privredi su tokom prošle godine zarađivali 1 034 dinara više nego oni u centralnoj Srbiji. Taj podatak je manje suštinski, a više statistički važan, koji govori o prednostima vojvođanske privrede. Međutim, zagrebe li se dublje po tom podatku, vrlo lako se iza slike Vojvodine kao “lokomotive razvoja” čitave zemlje, otkrivaju neverovatne razlike u stepenu razvijenosti njenih 45 opština i sedam administrativnih okruga – po tri u Bačkoj i Banatu, i jedan u Sremu. Sledeći zaključak upućuje da će tu tešku kompoziciju zvanu Srbija moći da povuče tek nekoliko jačih privrednih centara u Vojvodini, kakvi su industrijski Pančevo, Novi Sad ili Vršac.

Kako to izgleda živeti u Srednjem Banatu i po čemu se to tamo razlikuje od, recimo, života u Južnoj Bačkoj? Koliku platu donose kući stanovnici Alibunara, a koliku Pančevci – i jedni i drugi iz Južnog Banata? Iako Lale ne moraju da stanu na tikvu-ludaju da bi videli kako žive njihove komšije preko Tise a kako oni sami, zvanični reper po kojem bi se opštine u pokrajini rangirale po stepenu razvijenosti i shodno tome pomagale, još uvek ne postoji. Kriterijume o tome uskoro bi trebalo da donese Skupština Vojvodine, kojoj je pokrajinska vlada pre nekoliko dana uputila svoj predlog odluke.

U pokrajinskoj vladi, naime, smatraju da razlike u stepenu razvijenosti lokalnih samouprava u Vojvodini imaju tendenciju rasta. Te razlike, kažu, uslovile su i potrebu da se podsticajnim sredstvima obezbedi ravnomerniji i uravnotežen razvoj cele Vojvodine. Odlukom se predlažu tri kriterijuma na osnovu kojih bi se utvrdio status nerazvijenih i nedovoljno razvijenih opština: ekonomska razvijenost, demografski pokazatelji i zaposlenost. Na bazi tih kriterijuma, svake godine određivale bi se opštine o kojima bi Pokrajina morala posebno da brine prilikom sprovođenja socijalnih i privrednih mera regionalnog razvoja Vojvodine. U Izvršnom veću Vojvodine kažu i da će se prilikom dodele budžetskog novca voditi računa i o strategiji i perspektivama razvoja Pokrajine, međuopštinskoj i međuregionalnoj komunikaciji i saradnji, stanju komunalne i privredne infrastrukture i drugim elementima koji utiču na status razvijenosti opštine.

Prema istraživanju NIN-a, u samo šest od ukupno 45 opština u Vojvodini ostvarene su prosečne neto plate u privredi koje su premašile prosek za celu pokrajinu (17 229 dinara). To su oni privredni centri, i ujedno veća naselja, za koja se smatra da “vuku prosek” vojvođanskih plata. Među njima, na prvom mestu izdvaja se Beočin (28 586), na drugom Pančevo (22 092), trećem Novi Sad (21 481), četvrtom Vršac (21 365), petom Kanjiža (18 947) i na šestom mestu Zrenjanin (17 266).

U svih preostalih 39 opština, plate su bile ispod vojvođanskog proseka, a najniže su zabeležene u Alibunaru (4 971 dinar), Plandištu (5 164), Beloj Crkvi (8 568), Kovinu (9 040) i Opovu (9 325). Sve opštine su u Južnobanatskom okrugu. Na listi siromašnih se našao Mali Iđoš (6 958) u Severnobačkom okrugu, dok je u Srbobranu, u inače relativno dobrostojećem Južnobačkom okrugu, isplaćeno tek 6 056 dinara.

Gledano po okruzima, pet od ukupno sedam okruga ostvarivalo je prosečnu zaradu nižu od vojvođanskog nivoa. To su Sremski okrug, gde je u privredi lane bilo zaposleno oko 33 hiljade radnika. Svaki od njih mesečno je tokom 2005. godine kući nosio po 14.416 dinara. Sa tolikom zaradom, moglo bi se reći da Sremci spadaju u najsiromašnije građane Vojvodine. Posle njih slede zaposleni u privredi Severne Bačke (oko 34 000 ljudi), pa Srednjeg Banata (28 000 ljudi), Zapadne Bačke (28 000 ljudi) i Severnog Banata (23 000 ljudi), gde su se zarade kretale između 15 i 16 hiljada dinara. Samo privrede Južnobačkog okruga – koji gravitira Novom Sadu (105 000 zaposlenih u privredi), i Južnobanatskog okruga – koje je okrenuto Pančevu (43 000 zaposlenih), donosile su tamošnjim radnicima oko 19, odnosno 18 hiljada dinara mesečne zarade.

Na nivou čitave Vojvodine, 31. decembra 2005. na birou rada nalazilo se ukupno 274 300 nezaposlenih, što je u odnosu na kraj 2004. godine više za 4390 ljudi. S druge strane, prosečno je bilo zaposleno 544 766 osoba, ili za 7 620 više nego 2004. godine. Polovina nezaposlenih Vojvođana je po starosnoj strukturi u dobi između 31. i 50. godine života, dok svaki treći bez posla spada u kategoriju od 19 do 30 godina. Broj nezaposlenih koji imaju preko 50 godina iznosi oko 20 procenata. S obzirom na to da je njihov broj izuzetno povećan u odnosu na 2004. godinu (za oko 5 400 ljudi ili 11,5 odsto), vrlo je verovatno da je reč o ljudima koji su bez posla ostali u procesu privatizacije.

Od 544 766 zaposlenih u Vojvodini, više od polovine ih je radilo u privredi, što je u odnosu na 2004. godinu pad za 8 805 ili skoro tri procenta. Tri četvrtine zaposlenog stanovništva je angažovano u preduzećima, ustanovama, zadrugama i organizacijama, dok preostalu četvrtinu predstavljaju privatni preduzetnici, lica koja samostalno obavljaju delatnost i radnici koji su kod njih zaposleni. Optimističan je podatak da je broj privatnih preduzetnika i samostalnih delatnika u odnosu na 2004. godinu porastao za 11 odsto (ili 14 354 ljudi), tako da ih je u 2005. bilo ukupno 144 018.

Vojvođani su svoje plate zarađivali uglavnom u prerađivačkoj industriji, koja je lane angažovala oko 127 000 radnika. Ta industrija je pak u odnosu na pretprošlu godinu zabeležila veliki pad u broju zaposlenih od čak 7 150 radnika. Značajno smanjenje broja zaposlenih imale su i delatnosti koje u Vojvodini takođe zapošljavaju veliki broj ljudi, kao što su poljoprivreda, šumarstvo i vodoprivreda (38.000 radnika), te saobraćaj i veze (26 000 radnika). S druge strane, više zaposlenih bilo je u trgovini na veliko i malo, gde radi oko 48 000 radnika, i u građevinarstvu, koje je angažovalo 20 955 ljudi. Izuzetan rast od 14 odsto vezan je za poslove s nekretninama i iznajmljivanjem, gde je prošle godine bilo uposleno 12 437 radnika.

Posmatrano po opštinama, i u poređenju sa 2004. godinom, najveći rast nezaposlenosti zabeležen je u Novom Sadu (za 3 087 osoba). U tom gradu je u decembru 2005. bilo 36 747 nezaposlenih. Nezaposlenost je značajnije porasla i u opštinama Kovin, Bela Crkva, Alibunar, Titel i Subotica. Pozitivan trend u vidu smanjenja nezaposlenosti imalo je Pančevo, a zatim Zrenjanin, Bečej, Kanjiža, Stara Pazova i Sremska Mitrovica.

Sa stajališta Fonda za razvoj Vojvodine, koji u privredu na teritoriji pokrajine plasira kredite po prilično povoljnim uslovima, razvijenost opština meri se pre svega privrednom aktivnošću. “Naše analize pre govore o tome kakva je privredna aktivnost u okruzima Vojvodine, a manje kakav je ukupan stepen njihove razvijenosti. Naravno da ukupan stepen razvijenosti uvek dolazi kao posledica privrednih aktivnosti, ali u nekim intervalima, neki okrug može da ima karakteristike razvijenog, ali da ima umanjenu privrednu aktivnost, što će ga u narednoj fazi uvesti u nerazvijene. Isto tako neki okrug može da bude nerazvijen, ali da ima veći stepen privredne aktivnosti, pa će u narednoj fazi preći u grupu razvijenih”, kaže za NIN direktor Fonda za razvoj Vojvodine Mihailo Brkić.

Prema njegovim rečima, analize Fonda nesporno pokazuju da Severnobanatski okrug ima najnižu privrednu aktivnost. Tu najpre spadaju opštine Čoka, Kikinda i Novi Kneževac, kao i Ada, Kanjiža i Senta, koje iako se geografski nalaze u Bačkoj, administrativno pripadaju Severnobanatskom okrugu i privredno su u prethodnim decenijama bile vezane za metalnu industriju. “Za taj deo severoistočne Bačke i severnog Banata da kažemo da je trenutno centar umanjene privredne aktivnosti, a to u narednim fazama sigurno može da znači i centar nerazvijenosti”, kaže Brkić.

Od kada je 2002. osnovan, Fond je do sada plasirao 2 048 kredita u ukupnoj vrednosti 80,8 miliona evra. U Severnobanatski okrug se od te sume slilo najmanje – oko 4,8 miliona evra, koliko je vrednovan inače relativno mali broj pristiglih i odobrenih kreditnih zahteva iz te administrativne oblasti. U Čoku je na primer za pet godina plasiran jedan jedini kredit, i to 2003. godine.

Po privrednoj aktivnosti vrlo je interesantan Južni Banat, kaže direktor Fonda, jer je ta oblast uvek bila smatrana za najnerazvijeniji deo, ali sad to više nije, s obzirom na to da ima dve privredno vrlo jake opštine, Vršac i Pančevo U Južni Banat je u proteklih pet godina iz Fonda plasirano ukupno 9,8 miliona evra. “Postoje tamo i opštine sa izrazito slabom aktivnošću, tako da određene lokalne samouprave, koje su po pravilu vezane za gradske i industrijske centre, guraju napred ceo okrug, a neke druge ga opet vuku na dole”, objašnjava Brkić. Slična aktivnost primetna je u Srednjem Banatu u koji je plasirano ukupno 10,5 miliona evra kredita, u čemu značajno prednjači Zrenjanin.

U Sremski okrug se kroz kreditne linije slilo 9,7 miliona evra u poslednjih pet godina. Tu oblast nedavno je posetio predsednik vojvođanske vlade Bojan Pajtić koji je u razgovoru sa predsednicima sremskih opština obećao veća ulaganja u drugoj polovini godine, s obzirom na to da je Srem, po njegovim rečima, slabije razvijen okrug. Osim 9,7 miliona evra, koji su kroz različite projekte u privredi plasirani iz Fonda za razvoj, u Srem je proteklih nekoliko godina uloženo i oko 210 miliona dinara, i to u obrazovanje, zdravstvo, kulturu, informisanje. Pajtić je tom prilikom govorio i o “novoj praksi” Fonda za razvoj koja bi, kako tamo smatraju, pomogla razvoj manjih sredina i omogućila zapošljavanje većeg broja ljudi. Nova praksa, po Pajtićevom objašnjenju, znači snažnije i ciljanije investiranje u one projekte koje opština i pokrajina zajednički označe kao važne, i u konkretne industrije za koje se smatra da bi mogle da utiču na razvoj nerazvijenih opština. Na takav način su do sada finansirane dve industrije, i to Industrija mesa u Čoki i Prehrambena industrija u Malom Iđošu.

Jesu li to onda direktne intervencije države, odnosno pokrajine u privredu? Direktor Fonda za razvoj kaže da taj fond ne radi direktne plasmane u privredu, nego da su oni uvek vezani za konkurse. “Ali to su takvi konkursi koji treba da favorizuju određenu privrednu granu, koja bi onda trebalo da bude motor razvoja”, dodaje on.

Vojvodina je do sada imala trajnu orijentaciju na poljoprivredu, i to je po mišljenju Brkića sasvim opravdano, jer je poljoprivreda prirodni resurs i tradicija u pokrajini. “Ali, ako neko misli da će privreda Vojvodine da zaživi samo na konto poljoprivrede, onda greši”, smatra on.

Analizirajući perspektive opština da se nađu u društvu razvijenih, ne treba zanemariti uticaj dva važna saobraćajna koridora, od kojih je jedan magistrala od Novog Sada, preko Inđije, Pazove prema Beogradu, a drugi preko Pećinaca u Sremu ka Hrvatskoj, dodaje Brkić. On navodi da i u ostalim regionima postoje privredno značajne opštine, poput Subotice u Severnobačkom okrugu, ali da ona ipak ne vuče napred čitavu oblast. U Severnobački okrug plasirano je do sada 6,9 miliona evra, a dvostruko više otišlo je u Zapadnu Bačku – 15,3 miliona evra, gde je primetno oživljavanje privredne aktivnosti u Kuli, Somboru i Odžacima.

Ipak najaktivniji u potrazi za svežim kapitalom koji će uložiti u svoje privredne projekte jesu stanovnici Južnobačkog okruga. Petogodišnji rezultat je da se u taj okrug slilo 23,9 miliona evra, što je skoro 30 odsto ukupnog novca koji je Fonda za razvoj plasirao u vojvođansku privredu. Samo za Novi Sad odobreno je do sada kreditnih linija u vrednosti 12,4 miliona evra. “Definitivno se privreda Vojvodine i dalje vrti najviše oko Novog Sada, i u poslednje vreme oko Inđije, kao jednog malog privrednog kontrapunkta”, zaključio je direktor pokrajinskog fonda za razvoj.