Globalni NATO

Prvi put u istoriji jedan japanski ministar spoljnih poslova posetio je Savet NATO-a u Briselu. Ministar Taro Aso ocenio je da je “sad vreme” da Japan i NATO prodube odnose. Generalni sekretar alijanse Jap de Hop Shefer istakao je da Japan i NATO “dele iste vrednosti” i da se “suočavaju sa istim bezbednosnim pretnjama”. Angažovani su i u operacijama na istim područjima, kao što su Avganistan, Irak i Indijski okean.

Poseta je koincidirala sa sve izraženijim nastojanjima SAD da se NATO poveže sa američkim saveznicima u drugim delovima sveta – radi jačanja koalicije za borbu protiv međunarodnog terorizma, kako se objašnjava – i tako postupno preobrazi iz transatlantskog u neku vrstu globalnog saveza. Naravno, pod američkim vođstvom i u sklopu američke globalne strategije.

Američka je zamisao da NATO uspostavi “strateški dijalog”, sem sa Japanom, i sa Južnom Korejom, Australijom i Novim Zelandom, odnosno sa zemljama koje su, u raznim vidovima, već uključene u “koaliciju voljnih” u Avganistanu i Iraku.

Pitanje globalizacije NATO-a otvoreno je za raspravu na nedavnom neformalnom skupu ministara spoljnih poslova članica NATO-a u Sofiji. Takvi neformalni sastanci drže se po nekoliko puta godišnje i na njima se ne donose odluke, nego se mahom “sondira teren”, odnosno ispituje političko raspoloženje članica prema nekoj novoj američkoj inicijativi.

Susret u Sofiji bio je posvećen odnosima NATO-a sa zemljama koje nisu njegove članice, pa se, u tom kontekstu, govorilo o odnosima sa Rusijom i Ukrajinom, proširenju alijanse novim članicama i, ponajviše, o vojno-političkim misijama u Aziji, u koje su uključeni i američki vanevropski saveznici. Bila je to zapravo priprema za odluke o globalnoj ulozi NATO-a koje samit alijanse treba da donese u Rigi, u novembru ove godine.

De Hop Shefer je nastojao da ambicioznom i skupom idejom u globalnom NATO-u ne prepadne sagovornike. U opticaj je puštena zamisao o “specijalnom partnerstvu” sa silama koje nisu u alijansi, a on sam je isticao: “Ne radi se o tome da NATO postane globalni savez, nego da bude savez sa globalnim partnerima.”

Globalni NATO ne žele pre svega Nemačka i Francuska, koje smatraju da savez treba da ostane usredsređen prevashodno na evropski prostor. Ako se debata u Sofiji sagleda kroz Ramsfeldovu prizmu “stare” i “nove” Evrope – gde prvu čini osovina Pariz-Berlin, a drugu, uz Britaniju, uglavnom postkomunističke zemlje, voljne da svoju lojalnost pre izraze Vašingtonu nego Briselu – jasno je da je, uprkos spoljnim vidovima jedinstva, raskol u alijansi zbog rata u Iraku ostao do danas, i to kao ključna strateška vododelnica.

Otuda ne samo podozrivost prema globalizaciji saveza, nego i opreznost prema brzom prihvatanju novih evropskih članica. U nemačkoj političkoj misli prisutna je i dalje (Šrederova) ideja da se praksa nametanja političkog jedinstva unutar NATO-a zameni institucijom strateškog dogovaranja između SAD i Evropske unije. Teoretičari u Francuskoj u isto vreme postavljaju pitanje: nije li NATO već postao suviše veliki i nejedinstven, pa samim tim i neefikasan? Utoliko pre što Evropska unija ne želi da njene zajedničke oružane snage budu kopija NATO-a, bez Amerikanaca.

Postaje jasnije da je naš region ne samo već uključen u plan Pentagona o dislokaciji američke oružane sile iz Evrope prema postojećim i potencijalnim trusnim područjima, nego, samim tim, i u američki koncept globalizovanog NATO-a, i to kao važan strateški koridor prema Bliskom istoku, Kavkazu, centralnoj Aziji, odnosno prema sadašnjim ratištima u Iraku i Avganistanu. Posle Rumunije, koja je američkim ratnim brodovima omogućila prisustvo u Crnom moru, Bugarska je ovih dana ustupila Amerikancima tri vojne baze za smeštaj snaga za brze intervencije u gorepomenutim područjima, odnosno za oružane akcije bilo koje vrste u bližem i daljem okruženju.

Izgleda, otuda, da se otpor nekih evropskih sila, u prvom redu Nemačke i Francuske, prema bržem širenju NATO-a, za šta se zalažu Amerikanci, pre odnosi na Ukrajinu ili Gruziju, nego na one zemlje Balkana koje su ostale neuključene u “evroatlantske integracije”. Evropljani za svoju opreznost traže izgovore u nedovoljnim pripremama Ukrajine ili Gruzije, a zapravo imaju više obzira prema mogućem reagovanju Rusije i Kine, posebno na povećano prisustvo NATO-a u Aziji, što implicira nestabilnost u blizini ove dve velike zemlje i zabijanje klina između njih.

Dik Čejni se u Dubrovniku založio za brži ulazak Hrvatske, Albanije i Makedonije u NATO i EU. Rekao je da bi to “osvežilo” ove dve organizacije. A zapravo se radi o podsećanju Evrope da je ona na Balkanu onoliko koliko to od nje očekuju Amerikanci i da je taj region predviđen i određen za neki globalniji NATO.