Misleće mašine

Nemački filozof Petar Sloterdijk (59), čije je dvotomno delo “Kritika ciničnog uma” (1983) na listi najprodavanijih filozofskih dela 20. veka, proglašen je za “filozofskog stara”, jer je, osim tomova knjiga (25 dela), od kojih su pojedine posvećene najaktuelnijim svetskim temama i problemima kao što su, recimo, teror (“Vazdušni zemljotres”), ujedinjenje Evrope ili uloga kapitala u današnjem svetu, tog “srca u grudima današnjeg sveta”, uvek spreman da govori u dnevnim listovima i na televiziji i o svakodnevnim, naizgled banalnim temama, kao što su, na primer, pop-kultura, seks i političari, čovek i auto, fudbal i svet itd.

Autor “Kritike ciničnog uma” ne želi da bude samo profesor “ex catedra” (predaje na univerzitetima u Nemačkoj, Francuskoj i SAD), nego i glasnogovornik medija, usled čega je od pre nekoliko godina prihvatio da, zajedno sa Ridigerom Šafranskim, autorom dosad najbolje napisane biografije o Fridrihu Ničeu, uređuje televizijsku emisiju “Kuća od stakla” minhenske ZDF.

Sloterdijk kao “misleća mašina” postao je, izgleda, uzor ne samo za neke istaknute nemačke filozofe i pisce, već i inostrane, austrijske, francuske i slovenačke, na primer.

Pored nemačkog nobelovca Gintera Grasa koji, takoreći, ne propušta priliku da se oglasi o značajnim događajima i zbivanjima u svojoj zemlji (u intervjuu “Cajtu” komentarisao je ovih dana skandal u vezi sa dodelom Hajneove nagrade Peteru Handkeu), ulogu “misleće mašine” u Nemačkoj imaju još “književni papa” Marcel Rajh Ranicki (koji živi još u sećanjima masovnih čitalaca zbog fotografije na naslovnoj strani nemačkog nedeljnika Špigl, na kojoj taj “književni papa” doslovno cepa Grasov roman “Široko polje”) i pesnik svetskog glasa Hans Magnus Encensbeger, čija se najnovija knjiga “Qudi užasa” pojavila nedavno u izdanju “Zurkampa” u Frankfurtu na Majni.

Taj pesnik, koji je knjigom “Nemačka, između ostalog” pokazao “zube” svojoj naciji i političkom establišmentu, upirući prstom u izvorišta nacističkih pojava u posleratnom periodu svoje zemlje, u najnovijoj knjizi eseja opisuje likove “radikalnih gubitnika”, u vremenskom rasponu od Aušvica do današnjih dana. To su “ljudi bombe”, kojih ima danas širom naše planete, ljudi koji nalaze smisao svoga života u brutalnosti, nasilju i bestijalnosti, ne prezajući ni od toga da sami sebe pretvore u oružje razorne snage, “bombu”, čije su žrtve obično nedužni ljudi.

Gubitnik – nasilnik, tvrdi on, pomirio se s tim da završi svoj život kao gubitnik. Sledeći svoju fiktivnu misao, on nastupa u ulozi “svemogućeg”, verujući da će njegova krvava predstava postati predstava koja će šokirati vasceli svet. Ta vrsta nasilje nije, dakle, više sredstvo, već je cilj po sebi i za sebe.

U ulozi gubitnika – nasilnika mogu se pojaviti i stari i mladi, bezimeni i ljudi čije je ime poznato širom zemlje u kojoj živi, čak širom sveta, prosjak i milijarder, usamljenik i otac porodice, analfabet i akademik. Osim pojedinaca, u toj ulozi se mogu pojaviti razne institucije i ustanove, čak pojedini narodi, nacije i njihove države, napisao je Encensberger i, u cilju ilustracije, naveo slučaj Nemačke i Nemaca posle Prvog svetskog rata, i Arapa, koji se u pojedinim zemljama legitimišu danas kao “gubitnici”.

Osnovni princip filozofije tih pojedinačnih i kolektivnih nasilnika – gubitnika jeste “dobro” u zlu.

Privrženici te filozofije su obično oni koji ne nalaze više smisao u vlastitom životu pa su, u skladu s tim, uvek spremni da drugome nanose jad i uništavaju tuđe živote. Kao produkt neupotrebljenog nasilja u istoriji i u osloncu na haotične, nesagledive procese u društvu, oni čekaju kad će nastupiti njihov čas, da bi se pretvorili u “bombu”, koja će odjeknuti što jače, po mogućnosti širom sveta, napisao je Encensberger.

U svetu, koji je preokupiran brigom stvaranja “novog planetarnog poretka”, o čemu je već pisao Ralf Darendorf u knjizi “Politika slobode za 21. vek”, postoje neograničene mogućnosti da se “sporedne stvari” predstave kao “glavne stvari”. Taj fenomen je opširno objašnjen u nedavno objavljenoj knjizi “Teški prigovori, prljavi veš“ austrijskog filozofa svakodnevnog života Franca Šua, koji je u zemljama nemačkog govornog područja dobio takođe epitet “misleća mašina”.

I, najzad, toj grupi filozofa pripada Slavoj Žižek, filozof i sociolog iz Slovenije, o kome je snimljen nedavno dokumentarni film u Hamburgu, koji se prikazuje ne samo u evropskim zemljama, već i u SAD. Žižek, predavač na mnogim evropskim i američkim univerzitetima, objavio je mnoge tekstove u nemačkim listovima i časopisima, naročito u berlinskom izdanju uglednog časopisa “Letre internacional”.

Rajko Đurić