Malinovski i rasizam

“... Bronislav Malinovski, Poljak i prikriveni rasista, na ostrvima koji (verovatno je u pitanju štamparska greška, jer je očigledno da treba da stoji ‘koja’ – Ž.L.) su danas deo Papue Nove Gvineje postavio je temelje socijalne antropologije.” (str. 68).

Problem mogućeg rasizma britanskog antropologa poljskog porekla u prvi plan je izbio nakon posthumnog objavljivanja njegovog dnevnika na engleskom (B. Malinonjski: A Diary in the Strict Sense of the Term; Nenj York, 1967), i to uglavnom zato što Malinovski stanovnike Trobrijandskih ostrva i, uopšte, Papuance, naziva i ‘crnjama’ (the niggers). Ako, međutim, pod rasizmom podrazumevamo ideologiju ekstremne netolerancije prema rasama drugačijim od vlastite, onda Malinovski sasvim sigurno nije bio rasista, pa ni ‘prikriveni’. Američki antropolog kineskog porekla, Frensis Hsu – koji je doktorat stekao 1940. godine upravo na instituciji za koju je dugo godina profesionalno bio vezan i sam Malinovski (London School of Economics), okarakterisao je njegovu kulturnu poziciju kao “pozitivni etnocentrizam”, za razliku od “neutralnog etnocentrizma”, kojeg bi istraživači na terenu trebalo da se drže. Naučna javnost se danas uglavnom slaže da njegove lične beleške (koje sasvim sigurno nisu bile predviđene za objavljivanje!), ne mogu umanjiti izuzetan značaj njegovog apela za radikalnu izmenu i humanizaciju politike kolonijalnih sila prema urođeničkom stanovništvu, koji je u naučnoj formi uputio u svom čuvenom tekstu o ‘neposrednoj primeni etnologije na kolonijalno zakonodavstvo i politiku’. Svoje stanovište o više nego alarmantnom položaju urođeničkih zajednica u sudaru sa zapadnom civilizacijom Malinovski je izneo na osnovu svog bogatog i plodnog iskustva terenskog istraživača: “Uništite tradiciju i oduzećete kolektivnom organizmu njegovu zaštitnu ljusku, prepuštajući ga laganom ali neminovnom procesu odumiranja” (str. 214; uzgred, ne zvuči li nam ovo nekako poznato?).

Drugo, Bronislav Malinovski (1884-1942), koji je na ostrva istočno od Nove Gvineje prvi put došao 1914, a svoju naučnu studiju Argonauti zapadnog Pacifika objavio 1922. godine, nije postavio temelje socijalne antropologije. To su, u poslednjim decenijama devetnaestog veka, svojim teorijskim studijama o rudimentarnim običajima, verovanjima i ustanovama pre njega već učinili britanski etnolozi Edvard Tajlor i Yems Frezer, koji je i odredio socijalnu antropologiju kao ‘granu sociologije koja se bavi primitivnim društvima’ (da etnologija u Velikoj Britaniji postane socijalna antropologija značajno je uticalo i delo sociologa Herberta Spensera Principi sociologije, posebno prvi tom). Mada nije bio ni prvi terenski istraživač područja o kojem piše autor NIN-ovog feljtona (bio je to zoolog Alfred Hadon, koji je 1906. u jednom naučnom radu i uputio eksplicitan poziv za etnološko istraživanje Nove Gvineje), Malinovski je antropologiju zadužio novim metodama terenskog rada, dok se njegov teorijski doprinos ogleda pre svega u funkcionalističkom tumačenju prikupljene građe. Za razliku od britanskih naučnika, američki etnolog nemačkog porekla Franc Boaz (Franz Boas, 1858-1942., kod nas pogrešno transkribovan kao Boas), krajem devetnaestog veka odredio je kulturne elemente i kulturnu dinamiku kao glavne predmete istraživanja u etnologiji i od tada se u Sjedinjenim Državama razvija kulturna antropologija. Zbog toga se sve do pedesetih godina dvadesetog veka smatralo da je etnologija koja se razvijala u Sjedinjenim Državama primarno bila zainteresovana za kulturnu istoriju i kulturni proces, dok je britanska socijalna antropologija naglašavala društvenu strukturu i funkciju kao svoje glavne koncepte. Početkom pedesetih godina dvadesetog veka dihotomija se polako prevazilazi, a različiti pristupi američke i britanske antropologije prestaju da se tretiraju kao isključujući i počinju da se posmatraju kao komplementarni (o tome su u to vreme pisali i istaknuti britanski i američki antropolozi Evans-Pričard, Redklif-Braun, Robert Louvi i Frenk Egan).

Dr Žolt Lazar, Filozofski fakultet, Novi Sad