ZAPADNI BALKAN KAO DIVLJI ZAPAD

Termin „Zapadni Balkan“, proizvod evropskih integracija, trajućom getoiz(ol)acijom država ovog regiona, usljed njihove nesposobnosti da uspostave vrijednosti EU, mogao bi biti zamjenjen novim terminom - Wild West. Nemoć da se, u tri decenije trajućoj „tranziciji“, uspostavi vladavina prava, institucionalna a ne fasadna demokratija, potisne klijentelistička ekonomija i izgradi građansko društvo sa izgrađenom kulturom odgovornosti za nosioce javnih ovlašćenja, terminu „Zapad“ odista daje pridjev „divlji“. Stoga je razumljivo zašto, posebno iz perspektive generacije koja je početkom devedesetih povela antiratni i reformski pokret, ovaj prostor ima obrise socijalnog i kulturološkog geta, što za posljedicu ima migraciju, prije svega obrazovanih i radno sposobnih. Pritom, „evropske integracije“ se u tolikoj mjeri eksploatišu od strane oficijelnih elita, da u državama regije poput Crne Gore, polako nastaje zasićenje ovom temom. Tim prije što su političke elite u regionu uglavnom formalno „evropske“, ali u fundamentu nacionalne, provincijalne i dodatno, uz svu reformsku retoriku, prilično autoritarne. Svjesne da su dio uspostavljene „stabilokratije“, usljed nemogućnosti da suštinski ostvare evropske politike u matičnim zemljama, zaglavljene u korupciji i fingiranim reformama, stalno se i iznova okreću politikama „identiteta“. Na međunarodnom planu, primarno zbog uticaja EU, afirmiše se politika saradnje i dobrosusjedstva, ali istodobno vrlo vješto se aktiviraju „sporna pitanja“ kada je potrebno uspostaviti koheziju sopstvenog biračkog tijela. Tako, u uslovima „kontrolisanog konflikta“ i uspostavljenih „demokratura“ domicilne partokratije nastavljaju da parazitiraju na strahu od drugih entiteta, populizmu, stečenim monopolima i masovnom zapošljavanju u javnom sektoru. Zato, da bi se ovaj retrogradni dugo trajući proces zaustavio, neminovne su dvije paralelne promjene. Prva promjena je neophodna na unutrašnjem planu, na način da Crna Gora i sve druge države regije, uspostave suštinsku funkcionalno-institucionalnu demokratiju, ostvare ustavnu proklamaciju o vladavini prava, oslobode se klijentelizma i nelegalnog poslovanja, osnaže društveni dijalog i izgrade unutrašnju koheziju na principima ustavnog, a ne nacionalno-vjerskog ili sve prisutnijeg interesnog patriotizma. Drugo, trebalo bi težiti novom modelu regionalne saradnje. Tim prije što je budućnost cjelokupne regije projektovana u EU i da bi se ovaj proces suštinski doveo do cilja, preduslov je efektivnija međusobna saradnja. Naravno, ovo ne znači uspostavljanje nekog oblika (nove) državne zajednice, već „osvježenje u sadašnjoj saradnji država regiona“, kako se navodi u studiji The Balkan Trust for Democracy. Kao primjer uspješne regionalne saradnje mogao bi se uzeti nordijski model. Analogija sa stanjem na Zapadnom Balkanu mogla bi se naći u činjenici da nordijske države imaju vrlo različit status u međunarodnim organizacijama. Tako Danska, Island i Norveška su članice NATO, Danska (bez Grenlanda), Finska i Švedska su članice EU, a samo Norveška i Island su članice Evropske ekonomske zone (EEA). Pritom, Finska je jedina država nordijskog regiona koja je uvela kao zvaničnu valutu euro. Međutim, i pored heterogenosti, posebno u statusu u međunarodnim organizacijama, početkom 50-ih godina, potpisale su sporazum o slobodi kretanja, koji je zapravo prvi evropski „šengen“. Potpisivanjem Sporazuma o zajedničkom tržištu rada (1954), jezičke konvencije (1981), Konvencije o socijalnom osiguranju (1984) itd., nordijske države postale su jedinstvena zona koja je „olakšala kretanje građana i omogućila im da slobodno uče ili rade u okviru regiona, bez rizika gubljenja pogodnosti koje uživaju na nacionalnom nivou ili potrebe da plaćaju dupli porez“. Uspostavom ovog ili sličnog oblika saradnje među državama regiona unaprijedio bi se kvalitet života građana, posebno onih koji su, po prirodi profesije ili porijekla, upućeni na dva državna entiteta. Istovremeno, uz ispunjavanje prvog preduslova, pokazalo bi se da je iskustvo sukoba, za sadašnju generaciju njihovih stanovnika, naučena lekcija i da ovaj prostor nije „bure baruta“ ili evropski Wild West.